Delos

Delos, Yunanca d h î l o s , k ü ç ü k d e l o s olarak da bilinir, Yunanistan’da, Ege Denizindeki Kyklad Adalarının en küçüğü. İlkçağın
dinsel, siyasal ve ticari merkezlerinden biridir. Bugün büyük bölümüyle ıssız olan ada
3,4 km2 genişliğinde yalçın bir granit kütlesidir. Batısında Rima (Rhenania) Adası (Bü­
yük Delos [Megâli Dhflos] olarak da bilinir)
doğusunda ise Mıkonos Adası bulunur.
Atina Fransız Okulu’nun 1873’ten bu yana
adada sürdürdüğü kazılar sonucunda ortaya
çıkarılan yapı kompleksleri Delphoi ve
Olympia’daki yapıtlarla karşılaştırılabilir
düzeydedir. Adadaki yapıtlar arasında en
ünlüleri dev boyutlu Apollon heykelinin
parçaları ile mermerden yapılmış dokuz
aslan heykelidir. Adanın batı kıyısındaki
kalıntılar dört ana gruba ayrılabilir: Liman
ve küçük kutsal mekânlar, dinsel bir merkez olan Apollon hieron’u (kutsal alan)
Kynthos Dağı tapınakları ile tiyatro ve
Kutsal Göl Bölgesi.
Kutsal Limanın arkasındaki 13 km genişli­
ğindeki Kutsal Yol ya da Ayin Alayı Yolu
başlar. Batıda bir kutsal bölge, doğuda ise
üç önemli tapmağın bulunduğu teras uzanır.
Dor tazında yapılmış Apollon Tapınağı’nın
(İÖ 5. yy ortalan – 3. yy) iç mekânında
sütun yoktur, kabartma bezemeler oldukça  azdır, yalın friz örneklerine yer verilmiştir.
Onun bitişiğinde, gene Dor tarzında yapılmış Athena Tapmağı (İÖ 425-417) vardır.
Üçüncü tapmak ise Porinos Naos’tur. Bu
kompleksin arkasında olağandışı bir yapı
olan iki bölümlü bir kutsal mekân bulunur.
Kuzey uçta ise, kurban edilen hayvanların
boynuzlarından yapılmış bir sunak olduğu
anlaşılmaktadır.
Bölgede o dönemde ayrıca üzerinde adak
yerleri olan geniş bir yol ile birbiri üzerine
inşa edilmiş üç tapmak bulunan Artemis
alanı vardı. Bu alan, Yunan öncesi dönemin
belki de en eski yapısıydı. Güneyde, ApolDelos’ta tiyatro kalıntıları, Yunanistan
J. Allan Cash – EB Inc.
lon alanının ötesinde boş bir alan bulunurdu. Alan ile bu açıklık arasında din adamları için yapılmış bir ev vardı; Artemis’e
tapman Hyperboreoi’li Bakirelerin mezarları da bu evdeydi. Doğuda Dionysos Tapı­
nağı yer alırdı; batıda Afrodite ve Hermes
tapınağının bulunduğu bir ticaret merkezi
vardı. Limandaki iskele ve ambarların ardında İÖ 3. ve 2. yüzyılda yapılmış evler
bulunurdu. Bu evlerin çoğunun, mozaik
işleme ve sütunlarla çevrili bir avlusu vardı.
İÖ 3. yüzyılın başlarında yapılmış tiyatro,
limanın arkasında ve Kynthos Dağının eteklerindedir. .Dağın doruğunda antik Kyklad
evlerinin (İÖ 3000) kalıntıları ile Kynthos
Zeus’u ve Athena için düzenlenmiş kutsal
alanlar bulunur. Daha aşağılarda yabancı
tanrılar için yapılmış bir kutsal mekân
vardır; bu mekânın güneyi Mısır, kuzeyi
Suriye tanrılarına adanmıştır.
Bugün kurumuş olan Kutsal Gölün güneyinde eskiden İtalyan Agorası yer alıyordu;
giriş kemeri Dor tarzında sütunlardan olu­
şan agora, Delos’un en geniş mekânlı
yapısıydı. Göl ile Kutsal Liman arasında
Theophrastos Agorası (İÖ 2. yy sonlan)
vardı. Gölün kuzeyinde 165 m uzunluğunda
bir stadyum ve İon tarzı sıra sütunlu bahçesi
olan Palaestra (gymnasion) bulunurdu.
Delos’un tarihiyle ilgili birçok efsane vardır. Adaya ilk yerleşim IÖ 3. binyılın
sonlarında başladı. İÖ 10. ve 9. yüzyıllarda
İonialılar adada Leto kültünü başlattılar.
Leto’nun, Artemis ve Apollon’u burada
doğurduğuna inanılırdı. Odysseus1 ta adı
geçen Delos, o zamanlar parlak bir liman ve
din merkeziydi. Pers savaşlanndan sonra
Atinalılann yönetimindeki Delos Birliği
burada kuruldu; Ispartalılar Peleponnesos
Savaşlan (İÖ 431-404) sonunda kısa bir süre
için Delos’a bağımsızlık tanıdı.
Delos, Büyük İskender’in imparatorluğunun yıkılmasından sonra 150 yıl kadar
bağımsız kaldı. İÖ 166’da Romalıların egemenliği altına girmesinin ardından serbest
liman durumuna geldi. İÖ 88’de Pontus
kralı Mithradates’in komutanlarından Menofaneses, Deloslular Roma’ya bağlı kaldığı
için adayı yağmaladı ve binlerce insanı
öldürdü. İÖ 69’da adaya bir korsan saldmsı
oldu. İÖ 42’de ada Atina egemenliğinden
yeniden Roma egemenliğine geçti ama Yunanlı coğrafyacı Pausanias bu tarihlerde
adada hemen kimsenin kalmadığını belirtir.
İS 1. yüzyıl sonlarında ticaret yollannm
değişmesi adanın önemini iyice azalttı ve
ardından adadaki kültler de silindi. Nüfus
(1981) 16