denizkestanesi,

Echinodermata (derisidikenliler)
filumunun Echinoidea sınıfını
oluşturan ileniz omurgasızlarının ortak adı.
Bütün türlerin tanıtıcı ortak özellikleri,
kireçli iskelet levhacıklarının kaynaşmasıyla
oluşmuş, üstü dikenlerle kaplı sert bir
kabuk; kabuktaki deliklerden çıkan, çeşitli
işlevlere uyarlanmış tüp ayaklar ve ucu üç
parçalı, kıskaç biçimindeki uzantılardır (pedisel).
Denizkestanelerinin soyu tükenmiş türleri,
Paleozoyik (Birinci) ve Mezozoyik (İkinci)
zamanların önemli tanıtıcı fosilleridir. Günümüzde,
özellikle Oryantal bölgeye dağılmış
900 kadar yaşayan türü bilinir. Bunlardan
700 kadarında gövde ışınsal bakışımlı,
küremsi ya da basık küre biçimindedir; anüs
üstte, ağız gövdenin altında ve anüsün tam
karşı kutbundadır. Oysa iki yanlı bakışım
gösteren yassı gövdeli denizkestanelerinde
ağız merkezden (kutuptan) dışarıya kaymış
olabileceği gibi, anüs de ağızla aynı yüzeyde,
gövdenin altında bulunabilir.
Işınsal bakışımlı denizkestanelerinin kabuğunda,
anüsten ağza doğru boylamasına
uzanan 10 dilim ayırt edilir. Bu dilimlerden
beşinde, ince uzun ve genellikle emici uçlu
tüp ayakların çıktığı delikler bulunur; delikli
dilimlerden her birinin arasında uzanan
öbür beş dilim deliksizdir. Kabuğun üstündeki
kabartılardan çıkan uzun, hareketli
dikenlerde ve kıskacımsı uzantılarda bazen
zehir keseleri bulunur. Ağızda, Aristo feneri
denen karmaşık yapılı bir çiğneme aygıtı
vardır; bazı örneklerde bu organ da zehirlidir.
Dişleri kayaların üstündeki algleri ve
öbür besinleri kazımaya elverecek biçimde
dışarı doğru uzanmıştır ve hayvanın mercanresiflerinde, kayalarda, hatta gemi ve şamandıraların
çelik gövdesinde kendisine
yuva kazmasını sağlayacak kadar güçlüdür.
Işınsal bakışımlı denizanaları denizin dibinde,
genellikle sert yüzeylerin üstünde yaşar
ve tüp ayaklarını ya da dikenlerini hareket
ettirerek ilerler. Bu grubun en iri türü,
Japonya açıklarındaki derin sularda bugüne
değin tek bir örneği bulunmuş olan Sperostoma
giganteum’duı. Atlas Okyanusunun
doğusunda ve Akdeniz’de yaşayan Centrostephanus
longispinus, Filipin ve Malaya
Takımadalarının çevresinde yaşayan Diadema
(eskiden Centrechinus) setosum ve Flo-rida ile Batı Hint Adalarının çevresinde
bulunan D. antillarum’un yaklaşık 30 cm
uzunluğunda zehirli dikenleri vardır. Gene
Filipin-Malaya çevresinde yaşayan Heterocentrotus
mammillatus’un 12 cm uzunluğunda
ve yaklaşık 1 cm kalınlığındaki dikenleri
yazı yazmak için kullanılabilecek kadar sert
ve sağlamdır. ABD’nin güneydoğu kıyılarında
va Antil Adaları çevresinde yaşayanaçık yeşilimsi renkli Lytechinus variegatus
ile İzlanda, Avrupa ve Batı Afrika kıyılarındaki
sığ sularda yaşayan kısa kaim dikenli,
Psammechinus (ya da Echinus) miliaris tüp
ayaklarıyla topladığı yosunları ya da kabuk
parçalarım güneş ışığına karşı kalkan olarak
kullanır.