DİŞLİ ÇAR KLA R,

Aim. Zahn-,Kettenrâder, Ritzel
(n.pl.), Fr. Roues dentees, İng. Sprockets, cogwheels.
Güç ve devir ileten elemanlardan en çok kullanılanı.
Dönen bir milin hareketini başka bir mile ileten dişli
tekerlekler şeklindedirler. Dişlilerin profilleri dönmeleri
esnasında birbirlerine çarpmadan, takılıp sıkışmadan
ve birbirlerini üzerinde kaymadan iç içe girip birbirlerini
döndürerek hareketi iletebilecek şekildedir. Matematikçilerin
ondokuzuncu asır boyunca süren uzun
çalışmaları sonucu bu problemin çözümünü diş profillerinde
episikloid ve daire açınımı profillerinin kullanılmasıyla
çözüldü. Bugün diş profilleri evolvent
şeklindedir. Evolvent bir daire üzerinde yuvarlanan bir
doğrunun üzerindeki noktaların geometrik yeri şeklinde
tanımlanabilir.
Bir dişli çark çifti dönme hareketini dişlilerin çap vediş sayılarına bağlı olarak
i h > D ‘ 1 _ Z 2
h2 D | Z|
şeklinde ta rif edilen tahvil oranı denilen bir oran ile
iletilir. Yani dönme hareketi iletilen iki mil arasında
dakikadaki devir sayılarının (n,,n2) o ranı hareketi ileten
dişli çiftinin çapları (D ,,D 2) veya diş sayıları (Z,,Z; ) ile
ters orantılıdır.
Dişlilerin Başlıca Büyüklükleri: Bir dişli çarkta dişlinin
üstünden geçen çemberin çapma diş üstü çapı, çarkın
dişl°rinin dibinden geçen çernberin çapına diş dibi
çapı denir. Bu iki çap farkı diş yüksekliğini tanımlar.
Diş yüksekliği birlikte çalışan dişlilerin birbirine geçtiği
çalışma baş boşluğu kadar d ah a derindir.
Birbirine giren iki dişlinin arasında kalan boşluğa
yan boşluk denir. Bu boşlukların olması dişli çiftinin
çalışması bakımından gereklidir. Boşluğun a z olması
dişlilerin ısınmasına, fazla olmasıda dişlinin sesli çalışmasına
ve çabuk yıpranmasına sebep olur. Bunun için
dişlilerin diş kalınlıkları ve eksenler arası mesafeleri dişlilerin
tasarımı sırasında hassas olarak hesap edilir.
Dişli Çark Çeşitleri: Dişli çarklar millerin birbirine
göre konumlarına ve dişli şekillerine göre değişik sınıflara
ayrılırlar. Başlıca dişli çark ve çeşitleri şunlardır:
Düzalan Dişliler: Birbirine parelel millerde hareket
iletilmesinde kullanılırlar. En yaygın olan bu türde dişlerü z şekillidir.
Helisel Dişli Çarklar: Bu dişlilerde dişler dişli çark
silindirine (helisel) sarmal olarak sarılmışlardır. Yanimişlerdir. İslâmiyetin cihanı aydınlatması ile emredilen
temizlikten dişler de ziyadesi ile nasibini almıştır. Peygamber
Efendimiz (s.a.v.) Sahabeyi Kiram’a misvakı öğretmişle
r ve üm m e tin e k u lla nm a y ı em re tm iş le rd ir .
Peygamberimiz buyuruyorlarki: “M isvak kullanılara
k k ılınan namaz, m isva k sız namazdan y e tm iş
k a t üstündür. ” Bugün halâ diş hekimliğinde kullanılan
sakinleştirici, ağrı kesici ve antiseptik özelliğe olan
Eugenol (karanfil ruhu) yüzyıllardır İslâm dünyasında
kullanılır. Tarihî kaynaklar T ürk hekimlerinin kendilerine
has usullerle ağrısız ve çabuk diş çektiklerini
bildirmektedir.
Diş hekimliğinin katettiği büyük mesafe asrımız içerisinde
olmuştur. Anastezik maddelerin keşfi, röntgen
ışınlarının tababette kullanılması, antibiotiklerin, ağrı
kesicilerin ve çeşitli mukavim estetik dolgu maddelerinin
imali pek eski değildir.
Günümüzde diş hekiminden korkmak için bir sebep
kalmamıştır denilebilir. Dakikada 900.000 devir yapabilen,
bir yandan hava, bir yandan su vererek ısınmayı
önleyen elmas frezli aşındırıcılar çürükleri birkaç dakikada
temizlemekte, dişlerin görünmeyen köşeleri röntgen
filmleri ile apaçık tesbit edilmektedir. Diş çekimleri
ağrısız yapılmakta, eksik dişlerin yerine sağlam, estetikve temiz protezler yapılabilmektedir.
Diş hekimliği kendi içinde Cerrahi, ortodonti (çeneyüz
ortopedisi), Perrondontoloji (dişi taşıyan dokular
ve hastalıkları), oral diagnoz (Ağız içi teşhisler), Pedodonti
(çocuk dişleri), endodonti (kanal tedavileri), Kons
e r v a t i f te d a v i ve p r o t e z g ib i d a l l a r d a
ihtisaslaşmışlardır. Modern cihazlarla diş hekimliği
ürkütücü değil sevimli bir hale gelmiştir. Diş hekiminden
değil dişleri ihmal etmekten korkmalıdır