DOĞALCI TÜMTANRICILIK VE DOĞALCI TANRITANIMAZLIK
Bununla birlikte Spinoza’nm (1632-1677) kaleme aldığı «Tanrı veya Doğa» (Deus sive Natura) başlıklı eserle birlikte Tanrı düşüncesiyle doğa düşüncesi yeniden birbirine karıştı. Bu eser Spino-za’mn kimi zaman «Tanrı aşkından sarhoş düşünür», kimi zaman da «iğrenç tanrıtanımaz» olarak anılmasına yol açtı ve Kilise tarafından aforoz edilmesine sebep oldu. Gerçekten de tümtanrıcı doğalcılık’m değerlendirilmesi, Spinoza’mn doğayı tanrılaştırdığı ve-
ya Tanrı’yı doğaya indirgediği gibi iki farklı biçimde da, bizi farklı sonuçlara götürür. Spinoza da zaten c öz olarak kabul edilebilmesi için genel olarak doj içinde «yaratıcı doğa» ile «doğal düzen»i birbirinden
Bundan dolayı doğal düzen, Descartesçı anla} eden doktrinlerde dünya düzenini, yani mateme uygun olarak meydana gelen doğa olaylarının hep cartes’m deyimiyle söyleyecek olursak, «yaratıl Tanrı’nın verdiği düzen»i ifade eder. Doğal düzen bilimin önünde açılan bir alandır. İnsanın teknik d da, Descartes’ın ifadesiyle, «bizi doğanın efendisi pıncaya kadar» kendini göstermelidir. Pascal ise ; sundaki mekanist görüşe karşı çıkmıştır.
Kendi yasalarına uygun olarak işleyen doğa dü: yy’ın farklı felsefe sistemlerinde ortak bir değer ola di. Bu düşünceye, doğanın mekanizmasının, saatçi rı’yı gerektirdiğini düşünen Voltaire’in yaradancı a Diderot, Helvetius, d’Holbach gibi düşünürlerde ra