DÖKÜMHANE

(türk. döküm ve fars. hâne’den döküm-hâne). Madenlerin ve alaşımların ergitildiği ve külçe yapmak için külçe kalıplarına, biçim vermek için de özel kalıplara döküldüğü maden atelyelerinin tümü: Top dökümhanesi. Hurufat dökümhanesi. Bronz dökümhanesi. (Eşanl. dökÜme-
vi.)
— ansİkl. Büyük kapasiteli, bakırlı (bronz, bakır) ve demirli (dökme demir, çelik) maden dökümhaneleri XIX. yy. sonunda gelişmişti*. 1920’den sonra otomobil ve uçak sanayilerinin gelişmesiyle hafif ve çok hafif alaşım dökümhaneleri kuruldu. Bir dökümhane, aşağıda belirtilen işlemleri yapan bir seri atelyeden meydana gelir:
1. genellikle tahtadan yapılan modelleri ve kalıplama için gerekli âletleri (maça kutusu, raspa v.b.) sağlayan «modelleme işlemi» ;
2. madenin döküleceği kalıpları hazırlamak amacını güden «kalıplama işlemi»; bu kalıplar döküm kumundan (kum kalıp) veya madendendir (kokil kalıp);
3. madenlerin sıvı hale geçmesini ve gerekli karışımları yaparak alaşımların hazırlanmasını sağlayan «ergitme işlemi»;
4. sıvı maden veya alaşımın kalıplara dökülmesi olan «döküm işlemi»;
5. «çıkarma işlemi», yani döküm parçalarının çıkarılması için kalıpların açılması;
6. kalıplama veya döküm sırasında parça yüzeyinde meydana gelen çapak ve çıkıntıların giderilmesi için uygulanan «temizleme işlemi».
Dökümhaneler, sanat eseri ve makine parçaları dökümhaneleri olmak üzere ikiye ayrılır. Bunlardan ilki bazı hallerde, özellikle büyük parçaların (heykel, çan, vazo) kalıplanması için bugün bile eski metotlara dayanır; buna karşılık bronz taklitleri ile inşaat dökme demirlerinin (ızgara, balkon korkuluğu) yapımında modern ve süratli metotlar uygulanmaktadır.
ikinci tip dökümhanelerde, çelik, dökme demir, bronz veya hafif alaşımlardan yapılan motor, otomatik makineler, otomobil ve uçakların bütün parçaları imal edilir. Bu dökümhanelerde, bilimsel metotlara göre düzenlenmiş usuller ve üretim kapasiteleri büyük olan makineler kullanılır. Dökümhaneler, makineleşmenin ve madenciliğin gelişmesiyle, makine yapımında gittikçe önem kazanmaktadır. Dökümhane çalışmasında bellibaşlı gelişmeler şunlardır: seri imalâtta modelleme ve kalıplama işlemlerinin otomatikleşmesi; kokil, kabuk, harç, mum halinde olan özel kalıplama şekilleri; boru imali için düşey veya yatay merkezkaç döküm usullerinin uygulanmasıyle ergitme fırınlarının ve kupel ocaklarının güç ve randımanlarının artması,