EBUSSUUD EFENDİ

EBUSSUUD EFENDİ (Ebussuud bin şeyh
Muhyiddin Mustafa el-lmadî el-iskilibî),
osmanlı şeyhülislâmı (İskilip 1490 – İstanbul
1573). ibn Kemal’den sonra gelen ikinci
önemli bilgin sayıldığı için «muallim-i
sani» diye anılmıştır, imadî lakabının dedesi
Mustafa el-imadî’den veya imadüddin’-
den geldiği sanılır. Ünlü bilgin Ali Kuşçu’-
nun soyundan Fatih devrinde Türkistan’dan
gelerek İskilip’te yerleşen bir ailedendir.
ilk öğrenimini babasıyle, Müeyyedzade
Abdurrahman ve Mevlâna Karamanî’den aldı.
Bu dönemde Bayezid II’nin ilgisini çekti
ve kendisine günde 30 akçe çelebi ulûfesi
bağlandı, ilk görevi İnegöl’de ishakpaşa
medresesi müderrisliği oldu, 1520’de buradan
ayrılarak Davutpaşa medresesine, sonra
Mahmutpaşa (1522) ve Gebze’de Çoban
Mustafapaşa (1525) medreselerine geçti.
1526’da Bursa Sultaniyesine, sonra Sahn-i
seman’a (1528) müderris oldu. 1533’te Bursa
ve İstanbul kadılıklarında ve 1537’de de
Rumeli kazaskerliğinde bulunan Ebussuud
Efendi 1545’te şeyhülislâmlığa getirilerek ölünceye
kadar bu görevde kaldı. Ebussuud
I Efendinin İstanbul ve İskilip’te yaptırdığı
cami, medrese, okul, çeşme gibi birçok eser
vardır. Kanunî Sultan Süleyman tarafından
takdir edildiği gibi Selim II zamanında da
önemini kaybetmedi. Yetiştirdiği öğrenciler
arasında Hoca Saadeddin, Bostanzade Mehmed,
şair Baki, Âşık Çelebi, Kmalızade
Haşan, Hace-i Sultanî Ataullah gibi XVI.
ve XVII.yy. Osmanlı bilim dünyasının önemli
kişileri bulunmaktadır. Devlet idaresinde
her türlü aşırı akıma karşı sert bir
tutum gösterdi, gelenek ve görenekleri şeriat
hükümleriyle birleştirmeyi başararak devlet
otoritesinin sağlanmasında rol oynadı. Kazaskerliği
sırasında mülâzemet usulünü yeni
bir şekle koyarak Osmanlı öğretim sistemini
düzenledi. Eserleri arasında en önemlisi
1566’da tamamladığı ve Kanunî Sultan Süleyman’a
sunduğu İr§ad-ül-AkUis-Selim (Sağ-
, duyunun Kılavuzluğu) adlı tefsiridir. Ayrıca
Hidâye*ye iki ek, Telvih ve Menar’a ayrı ayrı
açıklamalar olmak üzere fıkıh alanında da
eserleri vardır. Arapçayı şiirlerinde, Türkçeyi
ise halka hitap eden mektup ve cevapnamelerinde
kullanırdı. Basit türkçeyle yazdığı
en önemli eseri Duâname’dir. Kanunî’nin
seferlerine katılan ve özellikle Budin
fethinde bulunan Ebussuud Efendi, Eyüp’te
yaptırdığı okulun bahçesinde gömülüdür.
…