EDGAR DEGAS

EDGAR DEGAS

EDGAR DEGAS

Manet ile birlikte izlenimcilerin başında yer alan ve balerinler kadar kadın şapkacılarının, yarış atlarının ve kahvelerin de ressamı olan Edgar Degas, çağdaşlarının hayranlığını ve dönemin genç ressamlarının saygısmı kazanmayı başarmıştır.

Eski ve modem resmi devamlı takip eden, bunun sonucu olarak da El Greco, Ingres, Delacroix, Corot, Courbet, Manet, Ga-uguin ve Cezanne imzalı tablolara sahip olan Edgar Degas, aynı zamanda zor beğenen bir sanatçıydı. Yarım yüzyıllık bir sanat faaliyeti içinde, yaklaşık 2 000 tablo ve pastel, 74 heykel, 200’den fazla monotip, 68 gravür ve yüzlerce desen yaptı. Ama, hali vakti yerinde bir ailenin çocuğu olan ve çok iyi bir eğitim gören bu yetenekli sanatçı, eğer 1870’li yıllarda yaşanan o müthiş kriz olmasaydı Degas olmayacaktı. Nitekim bu krizin etkisiyle Ingres ve yandaşlarından uzaklaşan sanatçı, kendini tama-miyle araştırmalara verdi ve bu sayede gelecek kuşaklar için bir ışık oldu.

ESKİ RESSAMLARIN İNCELENMESİNDEN GERÇEKÇİLİĞE

Bir bankacının beş çocuğunun en büyüğü olarak 19 temmuz 1834’te dünyaya gelen Edgar Degas, maliyecilik mesleğine girmek üzere yetiştirildi. Paris’teki Louis-le-Grand Lisesi’nde kla-«Dans Sınıtı» (1874). Degas’nın New s’k öğrenim gördükten sonra hukuk fakültesine yazıldı. Ama Orieans dönüş ünde yaptığı tablo. desene ve resme tutkusu olan Edgar, boş kaldığı her anı Louvre (Louvre Müzesi, Paris) Müzesi’nde ve imparatorluk Kütüphanesi’nin Estampes Bölü-
mü’ndeki eski ustaları incelemekle geçirdi. Yirmi bir ya- ” hukuk öğrenimini yarıda bırakarak Güzel Sanatlar Akac=’ si’ne girdi ve burada Ingres’in tarzına yakın bir ressam olara.’ mnan Louis Lamothe’un atölyesine devam etti. Resimde;. yılları babası tarafından ilgiyle, bazen de eleştirel bir gözle nen Degas, Roma yarışmasına daha iyi hazırlanabilmek içir, ba tarafının asıl vatanı olan İtalya’ya gitti. Orada kaldığı boyunca müzelerdeki tabloları kopya etti, Medici Villası’::; akşam derslerini izledi ve birkaç ressamla tanıştı. Eski re=~ ustalarını örnek alarak yaptığı çalışmaların yanı sıra, yakr_ mn poz verdiği portreler de gerçekleştirdi. 1858-1859’da K: in veya Van Dyck tarzında büyük bir tabloya başladı: amca: karısı ve iki küçük kız çocuğuyla birlikte gösteren ve Belle, lesi diye bilinen bu tablo, yetişme yıllarının şaheseri olara; bul edilir.

Degas, Paris’e dönüşünde ressamlık mesleğine gerçek arla~ la sarıldı. Halkın, resim severlerin ve koleksiyoncuların “t• kendisini tanımadığı yıllarda babasından aldığı parayla rahz~. hayat sürdü, Paris’in IX. bölgesinde kendine bir atölye kirala: bütün hayatı boyunca da bu atölyeyi bırakmadı. Bu arada . ■ velle-Athenes Kahvesi’ne gidip gelmeye başladı. 1865’te . çağ’da Savaş Sahnesi adlı tarihi tablosuyla ilk sergisini açtı, r-çok geçmeden bu türü bırakarak at yarışları, opera gösteriler, lerinler gibi modern konulara yöneldi. Çağdaşları, Courfeî: Manet’nin «skandal yaratan» resimlerine hayran kaldı. Gut:: Kahvesi’nde Manet, Astruc, Bracquemond, Barille, Fantin-La:: Renoir, Cezanne, Pissarro gibi sanatçılar grubunun toplar.dî’ katıldı. Kısa süre içinde, Manet’yle birlikte, yeni bir estetik : lun lideri haline geldi. Degas sanat amacını şöyle dile getiriy:: «Natüralist hareketi büyük okullar düzeyine yükseltmek». * kim, çarpıcı bir gerçekliğin dikkati çektiği New Orleans’ta F.~-Pazarı veya diğer adıyla Bir Büroda Çizilmiş Portreler tablosun. New Orleans’da yaptı.

APSENT İÇENLER

kahvede, bir çift, apsent kadehi ile kahve fincanının bulunduğu ma-a oturmuş görünüyorlar. Omuzları çökmüş kadın dalıp gitmiş, bir ye-•akıyor. Kolunu masaya dayamış, yanındaki kadınla ilgilenmeyen erse pipo içerken, tablonun dışında cereyan eden bir gösteriyi seyre tuş gibi. Sanki yakın bir masada oturan ressam da onlan bu halieriy-‘akalamış. Ön plandaki masanın mermeri üzerinde bulunan keman ona ilginç bir biçimde atılmış imzaysa, adeta ressamın görünmeyen [iğinin simgesi. Oysa, bu tuval, Degas;nın birçok tablosu gibi model şısında çizilmemiş, izlenimci ressamların buluştukları Nouvelle-ıenes Kahvesi’nde yapılan taslaklardan ve daha sonra atölyede ger-leştirilen portrelerden oluşmuştur. Aşıboyası, kahverengi, gri ve si-ıtan oluşan toprak boyası renkleri bu sahnedeki melankolik atmosfe-aha da vurgular. Derinlik yaratmak için asimetrik olarak düzenlenmiş kompozisyondaki motifler, ince ve saydam bir malzemeye batınlmış ın fırça darbeleriyle işlenmiş, konturlar, kadının bluzu, sürahi ve ma-jn köşesi ise birkaç ince fırça darbesiyle belirginleştirilmiştir.

(Louvre Müzesi, Paris.)
!LENİMCİ YILLAR

ıkat Degas, çok geçmeden, Manet’yle birlikte farklı bir resim na yöneldi: eleştirmen Louis Leroy’nın «izlenimci» diye ad-ırdığı topluluğun ilk sergisi nisan ve mayıs 1874’te fotoğrafçı ar’ın atölyesinde açıldı. Olay bir skandal yaratmıştı. Basın, tçıları kompozisyon ve renk armonisi konusundaki akade-kuralları hiçe sayarak yalnızca gözle görülen yüzeysel izle-leri yansıttıkları için alaya alıyordu. Tabloları bitmemiş ola-yorumlanıyor, siyahın ve gri gölgelerin hiç kullanılmadığı iler ise keskin ve yüzeysel olarak değerlendiriliyordu. Eleştir-Jere aldırış etmeyen Degas, teknik denemelerini artırarak tırmalarım iyice derinleştirdi. Bazen renklerde dereceli tonlar ıtabilmek için kuru veya ıslak pastellerle çalıştı; bazen de kâ-izerine, su ve tutkaldan oluşan bir eriyik içine daldırdığı fır-a, katıksız boya sürdü. Sanatçı bu malzemelerin yumuşak ve uk görünüşünü elinin hareketini gösteren esnek ve canlı özelli seviyordu. Pastel ve guvaş, kendiliğinden oluşan görsel izinlerin yansıtılmasını sağlıyordu ama daha fazla hazırlık ge-iren yağlıboya resim tekniğiyle de çelişiyordu. Gerçekten de ;as tablolarında el hareketini, şon derece akışkan neredeyse saydam bir maddeyle yüklü fırça darbelerinin izini görünür le bırakıyordu çoğu zaman. Tablolarına bitmiş ve çok özen :erilmiş havası verme gibi bir kaygıyı, çalışmasına başlama-önce hiçbir biçimde içinde taşımayan Degas, işlediği konu-. temel özelliğini birkaç çizgi ve renkli yüzeyle yansıtmaya cat ederdi. Yalnızca portrelerinde gerçekçi bir tarzla çalışmış, si ve dostlan kendisine poz vermişlerdi. Ressamın modeliyle ın duygusal bir ilişki içinde bulunması sebebiyle de bu portrelerin bir psikolojik gerçekliği anlatır. Grup sahnelerini göste-tablolarındaysa Degas, ütü yapan kadınlar, at yarışları, bale az sayıda konuyu işler. Manzara resmine pek ilgi duymama-üzünden, açık hava konulu çalışmaları seven diğer izlenimden ayrılır. Birçok kişinin bulunduğu sahneleri, o ana kadar gö-nemiş kompozisyon araştırmaları için bir fırsat bilmiştir: bu
tablolarda, işlenen konu, bazı parçaları budanmış, çok defa ikiye ayrılmış, merkezi kaymış veya bakışımsız (asimetrik) olarak görünür. Degas böylece, tıpkı bir fotoğraf enstantanesinde olduğu gibi, gerçeğin bir parçasını tespit etmeye çalışıyordu. Bununla birlikte, çizdiği balerinler ve yarış atlan gerçek tadındadır. Ayrıca atların çizimindeki bir başka özellik de Degas’nın kişisel tecrübeleriyle İngiliz resmi ve Japon estampı gibi farklı etkilerin sentezini yapabilmiş olmasıdır. Degas, resmin yanı sıra, heykeller de yaptı; balmumundan balerin, saç tuvaletini yapmakta olan kadın ve bir de at dizileri gerçekleştirdi. Gerçek giysiler içinde ve saçma bir kurdele bağlanmış biçimde canlandırdığı en ünlü heykeli olan Ondört Yaşındaki Balerin izlenimcilerin altıncı sergisinde gösterildiğinde büyük olay yarattı.

RENK CÜMBÜŞÜ

Degas, kırk altı yaşında iyice tanınmıştı, 1880’li yıllardaysa eserleriyle gittikçe artan bir başarı elde ediyordu. 1886’daki son izlenimci sergisinden sonra, ortak sanat gösterilerine katılmamaya başladı. Düzenli bir hayat sürüp kendini yalnızca çalışmasına verdi. Bekârdı, çevresindeyse seçtiği birkaç dostu vardı. Kendini belli alışkanlıklarla sınırlandırmış olması, ne ilginçtir ki, eserlerinde son derece gözü pek olmasını engellemedi. 1870’li yıllarda tercih ettiği konulara kadın şapkacılar üstüne yaptığı bir dizi eser eklendi. Kadın şıklığının ayrılmaz bir süsü olan, incik boncukla bezenmiş şapkalar sanatçı için, bir sürü renk ve canlı biçim yaratma bahanesi oldu. Kadın, Degas’nın olgunluk dönemindeki bütün tablolarında vardır ama sanatçının dikkatini çeken konudan çok mekânın işlenmesi olmuştur. Kompozisyonlarının çoğu, yüksek bir yerden ve yukardan aşağıya doğru süzülen bir bakış açısıyla gerçekleştirilmiştir, kişiler ise yakın cepheden, mübalağalı ve aşırı bir ışık altında canladırılmıştır. Tablolara bakan seyirci, hemen modelin özel hayatına girer. Mesela saç tuvaletini yapmakta olan kadınları yoğun ve parıldayan saçlarını tararken kasılmış bedenleriyle arkadan veya yandan görünen bir durumda yakalar.

Degas’yı yıllardır etkileyen görme bozukluğu yaşının ilerlemesiyle artmıştı. Son döneminde yaptığı eserlerinde daha büyük bir soyudamaya gitmesinin temelinde de belki yeteneklerinin zayıflaması yatıyordu. Yüzyılın sonunda, sanatçı gençlik döneminin pastellerine yeniden büyük coşkuyla sarıldı. «Renk cümbüşleri» diye adlandırdığı Rus balerinlerinin çılgınca hareketlerini büyük boy çalıştı; desenini fazla karalayıp bozmadan yeniden ele almak için saydam kâğıt üstüne durmaksızın nü çizdi. Balmumundan veya plastilinden heykel taslakları yapmayı sürdürdü.

1910’da gözleri tamamen görmez olunca çalışmayı bıraktı, yedi yıl sonra da beyin kanamasından öldü. Degas duyarlı, esprili ve kibar, sanatla ilgili konularda uzlaşmaz ve bütün dahiler gibi sarsıp değiştirme gücüne sahip olan bir insan, bir sanatçı imajı bırakmıştır geride. □
BAŞLICA ESERLERİ

Resimleri 1858-1867 Aile portresi v

eya BellelU Ailesi 1870’e doğru Orkestrada Miizikçier 1871-1874 Longchamy’da Yarış Atları 1871 Dans Sınıfı 1873 New Orleans’tan Pamuk Pazarı veya Bir Büroda Çizilmiş Portreler

1875-1876 Bir Kahvede veya Af sent İçenler

1879 Miss Lala Fernando Sirkinde 1882-1886 Şapkacı Dükkânı

1876-1887 Işığa Dönmüş Kadın Ütücü

1890’a doğru Balerinler 1896’ya doğru Kuaför

Heykelleri 1879-1881 Ondört Yaşındaki Balerin Pastelleri 1886 Yıkanan Kadınlar 1889 Mavi Dansözler
AYRICA BAKINIZ

– Ha gerçekçilik

– Bffia izlenimcilik

• USD Manet (Edouard)
« Yanş Alanı. Amatör Jokeyler»

1879’da çizilen bu tablo sanatçının modern ve kibar hayatın sahnelerine duyduğu sürekli hayranlığın bir belirtisidir.