ELEKTROLİZ

ELEKTROLİZ i. (fr. electrolyse). Bir elektrik
akımının etkisiyle meydana gelen kimyasal
ayrışma.  Elektrolizle
arıtma, saf olmayan elektrolitin, saf madenden
katot üzerinde toplanmasını sağlayan
arıtma işlemi.
— Metalürji. Ergimiş bir elektrolitin elektrolizi,
elektrolit olarak, ergimiş haldeki
tuzdan yararlanan elektroliz işlemi.
— Ted. Tedaviye değgin elektroliz, organik
dokuların doğru akımla bozulmasıdır. Benlerin,
siyillerin, fazla kınanmaların yok edilmesi
için negatif kutuplara bağlanmış iğnelerden
yararlanılır. Siyek ve yemek borusu
darlıkları içinse özel aygıtlar (elektrolizör)
kullanılır. Bk. galvanİzasyon.
— Teknol. Elektrolizle çökeltme, elektroliz
yardımıyle ince bir parça veya çökelti hazırlama
tekniği: Kromik ve sülfürik asit çözeltisinden
elektrolizle çökeltme tekniğiyle
hazırlanmış krom, termik indirgeme veya
alüminotermiyle elde edilen kromdan daha
büyük bir sertlik gösterir. [I Elektrolizle kalıp
çıkarma, doğrudan doğruya elektrolizle
çökeltme ‘usulüyle parça hazırlama tekniği:
Elektrolizle kalıp çıkarma, plastik maddeler
için kalıp, elektronikte baskı devresi,
radyoelektrikte dalga kılavuzları gibi bakırdan
yapılmış parçaların , hazırlanmasında
uygulanır.
—  1800’de Carliste ve Nichelson,
asitli sudan akım geçirerek, büyük miktarda
hidrojen ve pek az oksijen elde ettiler.
1800’de, Cruikshank ve 1803’te Berzelius
tarafından, bu konuda daha kesin sonuçlar
elde edildi. 1806’da Davy, 2 000 elemanll
kuvvetli bir pil kullanarak birçok maddeyi
ayrıştırdı. Nihayet 1832’de Faraday, bu olayın
kanunlarını ve günümüzde uygulanan
sınıflama metodunu buldu.
içlerinden elektrik akımı geçtiğinde, bazı
maddeler ayrışır; bunlara «elektrolit» denir.
Elektrolitin konulduğu kaba,. elektrolit kabı
veya voltametre denir. Elektrotlar (anot
ve katot), akımın geliş ve gidişini sağlayan
iletkenlerdir. Bu işlemde, genel olarak şu
olaylar görülür:
1. Ayrışma ürünleri, elektrotların yüzeyinde
ortaya çıkar.
2. Bu ayrışmada, iyonlardan kurulu elektrolit
molekülü ikiye ayrılır. Parçaların biri
{katyon), katoda göçer. Bu, hidrojen (asidin
hidrojeni) veya madendir (tuzun veya baz’ın
madeni). Anyon adı verilen İkincisi ise, anoda
göçer. Bazı hallerde, ilk iyonlar meydana
gelmeyebilir.
Bunun sebebi, iyonların elektrotlar, elektrolit
veya çözücü üzerine kimyasal etkide bulunarak,
ikincil tepkimeler doğurmasıdır.
Çeşitli elektrotlarda bir valansgram ayrışan
madde kütlesi, elektrolitten geçen elektrik
miktarına bağlıdır ve onunla orantılıdır.
(1. Faraday kanunu.)
Çeşitli elektrotlarda bir valansgram ayırmak
için aynı miktar elektrik (96 490 kulon)
gereklidir. (2. Faraday kanun .Elektroliz olayını açıklamak amacıyle Arrhenius
varsayımı kabul edilmiştir. Bu varsayıma
göre, bir elektrolit sıvı halindeyken,
moleküllerin çok veya az bir bölümü iyon
olarak parçalanır. Bu parçaların pozitif elektrikle
yüklü olanları (hidrojen veya madenden,
gelirler) katyondur; negatif elektrik yüklü
olanı ise anyondur. İki iyonun yükleri eşittir
ve ters işaretlidir. Bu iyonların bazıları
katot, bazıları anot tarafından çekilir.
Yük iletimi, böylece, elektrolit içinde akımın
doğmasını sağlar.
ikinci Faraday kanununa göre, çeşitli elektrolitlerin
iyon yükleri, mutlak değer olarak,
1 elektronun yüküne veya onun tam katma
eşittir.
Bir maden tuzunun elektrolizi, ancak, elektroliz
cihazının uçlarındaki gerilim, tuzun
karakteristik bir değerinden yüksek olduğu
zaman gerçekleşebilir. Bu özellik, art’ arda
yapılan elektrolizler sayesinde, bir alaşımdaki
çeşitli madenleri ayırmayı mümkün kılar.
Elektrolizin sanayideki uygulamalarına elektrokimya
adı verilir. Bu uygulamalar,
gittikçe daha büyük bir önem kazanmaktadır.
Bakır ve çinkonun elektroliz yoluyle arıtılması,
klorun ve renk gideren klorürlerin
hazırlanması, deniz tuzunun elektroliziyle
sodyum hidroksit elde edilmesi, hidrojen ve
oksijen üretimi, alüminyum elde edilmesi,
galvanoplasti, altın kaplama, nikelaj v.b.
bu uygulamaların örnekleridir.
— Metalürji. Ergimiş bir elektrolitle elektroliz
prensibi, ergimiş bir tuzun, doğru akımın
etkisi altında ayrışmasına dayanır. Burada,
elektrik akımının iki görevi vardır: 1. maddenin
sıcaklığını yükseltmeğe yarar (tuzun
ergimesini sağlar); 2. ergimiş tuzun ayrışmasını
sağlar (açığa çıkan maden negatif
kutupta toplanır). Bu işlem, sodyum,
kalsiyum, magnezyum ve özellikle en önemli
uygulanma alanı olan alüminyumun iiretiminde
kullanılır