ERGOTERAPİ
Kıskançlıklar, aşkın bir göstergesi midir? Varlığı kadar yokluğu da tehlikeli midir?
Ergoterapi «işle tedavi» anlamına gelir ve bu anlamda tıbba yardımcı bir yöntem olarak tanımlanabilir. Bu yöntem, bedensel ve ruhsal sağlığın korunması yanında eklem hareketlerinin azalmasını önlemek amacıyla da eski çağlardan beri uygulanmaktadır. Hareket sistemini ilgilendiren hastalıkların rehabilitasyonu ve psikiyatri alanında tam anlamıyla kullanıma girmesiyse XVIII. yy’a dayanır. Birinci Dünya Savaşı’nda, Anglosakson ülkelerinde gelişen ergoterapi, daha sonra İkinci Dünya Sava-şı’nda, Avrupa ülkelerinde de yaygınlaşmıştır.
Ergoterapi, ancak bu iş için düzenlenmiş kurumlarda gerçekleştirilebildiği için, kineziterapinin bazı dalları gibi bağımsız bir meslek olarak sürdürülemez. Tedavi edilen patolojinin türü ne olursa olsun, uygulanacak ergoterapi seansları hekimin direktiflerine göre düzenlenir. Buna göre, tıp eğitimi almış ve yardımcı kişilerden oluşan ekip, hekimin sakatlığın niteliğine göre önerdiği veya yasakladığı uygulamalardan oluşan bir tedavi programına uyar.
İşlevsel rehabilitasyonda ergoterapi
Ergoterapi çalışmaları, hastayla karşılaşıldığı andan itibaren başlar ve hastanın ortama alışmasını sağlamak için ilk iş olarak ergoterapi merkezindeki odası düzenlenir. Daha sonra, uzmanlar tarafından kişinin işlevsel ve motor etkinliklerini belirleyen bir bilanço çıkarılır. Rehabilitasyon protokolü için gerekli olan bu bilançolar patolojinin türüne göre değişiklikler gösterir. Hastaya pasif hareketler yaptırmak suretiyle belirlenen eklem bilançosu, bütün eklemlerin hareket sınırlarının saptanmasını sağlar; böylelikle, hareketleri sınırlı veya tamamen ortadan kalkmış olan eklemler belirlenebilir. Hastanın kendi yaptığı hareketlere göre belirlenen kas bilançosu sayesinde de, bütün kasların gücü ayrı ayrı değerlendirilir ve 0-5 arasında değişen bir puanlamaya göre, her kasa belirli bir not verilir.
Ergoterapi, kaslann çalıştınlmasına dayanan bir rehabilitasyon yöntemi olup, sinir sistemi hasanna bağlı işlevsel bozukluklann tedavisinde kullanılır. Zihinsel özürlülerin rehabilitasyonunda da başanyla kullanılan bu yöntem, hastalann el becerilerini geliştirerek zanaat faaliyetlerine katılmalannı, böylelikle de sağlıklı işlevler kazanmalannı sağlar.
Bu sayede, kas gücünü etkileyen felç veya kasılma gibi patolojiler belirlenebilir. Duyumsal bilanço sayesinde bütün vücudu kapsayan bir çeşit duyumsal harita çıkarılır; böylelikle vücudun yüzey (ten), içalgı, sıcaklık, ağrı, dokunma vb. gibi duyumsal algılarının şiddeti saptanır. Yakalama bilançosu elin çeşidi cisimleri tutma yeteneğini ölçmeye yarar ve çeşitli dengeleme mekanizmaları da göz önünde bulundurularak, bu yetenek 0-3 arasında değişen bir puanlama sistemine göre değerlendirilir. Kişinin günlük yaşamın gerektirdiği etkinliklerde (tuvalet gereksiniminin karşılanması, giyinme, hareket etme, bir yerden bir yere yolculuk etme, ev işi, araba kullanma, vb) kendi kendine yetme derecesini değerlendiren bağımsızlık bilançosu, tedavinin kararlaştırılmasında uzmanlar için büyük bir önem taşır. Bu bilançolar, hastanın yürüyen sandalyeye bağımlı olması veya yürüyebilmesi gibi kişisel niteliklerin dışında, bir rehabilitasyon servisinden diğerine de farklılıklar gösterir ve hastanın odası, tedavi merkezinin içi veya dışı gibi çeşitli koşullarda belirlenebilir. Bir psikolog tarafından belirlenen ailevî psikososyal bilanço, özellikle, hastanın yeniden evine döneceği zaman önem taşır.
Zanaatlara özgü faaliyetler. Bunlar, hastanın rehabilitasyonu süresince gösterdiği ilerlemelere göre sürekli olarak yeniden
düzenlenir. Geliştirilmesi gereken davrî-,—birbirinden farklıdır.
Kullanılan cihazlar. Cihazlar, ergote:=r malarında önemli bir yer tutar. Atel gır.. ;;r cak veya bunların bir bölümünün, belir- * -masını sağlar: dinlenme atelleri, eklercir. -iz. sim engeller; düzeltme atelleri, eklemler;; •-nın veya hatalı duruşların normale dönrr.:; r/’.c atelleri, ameliyat sonrası dönemde –na veya bir bölümüne gerekli duruşun. V; r_. meyi hızlandırır; «teknik yardım cihazı î ; riyse hareket yetersizliklerinin geçici olara? r lanılır. Bu cihazlar hareketli de olabilir amacıyla kullanılan ortezler, bir veya bırk;: -lirlenmiş bir pozisyonda tutarken, baz: c—r” tiği işlevlerini yeniden gerçekleştirebilmes-T-
Eve dönüş. Geçici bir sakadık söz kcr—s. nüş aşamasında herhangi bir sorunla karşi-2 talik bazı sekeller bıraktığında veya cidc: r.‘ suysa, ergoterapi uzmanı, hastanın evince gerekli düzenlemeleri yapar; sakatlığın r_r; koltuk değnekleri veya tekerlekli sandalye g-önerilir. Ayrıca, ev ziyarederi veya ergoterar ve çeşitli mağazalarda yapılan incelemeler s: sosyal yaşamına pratik çözümler getirecek nir (merdiven, kaldırım vb gibi hareketi zer gellerin uygun düzene konması veya evler.r kolay yaşanılır şekilde planlanması). Sakatlar leri güçlüklerin bilançosu ve gerekli çözünü: ergoterapi grubunu oluşturan sosyal, tıbbî vî hastanın çevresi ve ailesi tarafından gerçekli
Psikiyatride ergoterapi
Psikiyatri alanında kullanılan ergoterapinir. sal sorunlarıyla baş edebilme yeteneğini kâz_ programı düzenlenirken, kişinin hastaneye olan ruhsal bozuklukların belirlenmesi ve reha dirilmesi için çeşitli bilançolar hazırlanır. Hasr; belirgin bir şekilde ifade edildiği hastaneye ya hasta kendisine yabancı olan ortam ve kişilere yalnız bırakılmaz. Bu dönemde, hastanın düş m yansıtmasını sağlayacak el uğraşlarının seç. dan büyük önem taşır; bu şekilde, hasta gerek ler, gerekse çeşitli harekederle, içinde gizledikl la dışa vurur. Başlangıçta her hastayla teker tc-laşmayı geliştirmek, kişinin daha sonra terap; kolaylaştırır. Hastalık belirtileri gerilemeye bs terapi uzmanı, hastasını daha kişisel olarak ve kendi kendine yetecek şekilde yaşamaya y
Tedavi gören kişilerin birdenbire eve dönr” uzayan aralarla bir günlüğüne hastaneye yar normal yaşamlarına dönmeleri tercih edilir. C
280
KİNEZİTERAPİ
u.” r-an ergoterapi, ne yazık ki, henüz pek iyi tarunma-,.r..r. hastaneye veya rehabilitasyon merkezine yatı-t – rsren başlayan ve taburcu olduktan sonraki dönemi
– : – :::erapi, hastaların kendilerini yalnız hissettikleri bu
– desteği sağlaması açısından da büyük önem taşır.
R PARAMEDİKAL MESLEKLER
; ı’acı ve diş hekimleriyle birlikte çalışan meslek _;ınedikal meslekler adı altında toplanır. Etkinlikleri
– .imlerinin tamamlayıcısı niteliğindeki bu meslekle-
■ ;_“da sınıflandırmak mümkündür: bakım hizmet-, ur.’on, yardımcı cihazların düzenlenmesi ve teknik r elleri. Burada «paramedikal» terimi geniş anlamıy-
; -;an. resmî olarak paramedikal statüsünde kabul tıpla ilişkili olan bazı meslekler de (ambulans i ele alınmıştır.
hizmetleriyle ilgili meslekler
_ i_ faaliyetlerin yüzde 80’ini oluşturan bakım hizmet-: hastabakıcılar tarafından gerçekleştirilir. Hasta-.. ikanlar erkek veya kadm olabilir. Türkiye’de dinî ıraklar nedeniyle yüzyıllarca erkek hastalara erkek, kadın hastabakıcılar baktılar. İlk kez Birinci Dünya r.-.ıs. İstanbul’da Tıp Fakültesi’nde ve Gülhane Hasta-burslarda yetiştirilen Türk kızları, askerî hastaneler-; U5ta askerlerin bakımını üsdendiler. Sonraki yıllarda _ _mnm açılmasıyla hemşirelik ve hastabakıcılık birbi-ı „e bütün hastanelerde erkeklerin yanında kadın has-ü çalışmaya başladı. Türkiye hastanelerinde tıbbî ve ~ diplomalı hemşirelerce yerine getilir. Diğer hizmet f —_zlik, yemek, yatak, vb) hastabakıcılar yapar. Hemşi-. -astabakıcı, sağlık memuru gibi öbür sağlık persone-
■ _• lâlışma yürütürler; halkı, hastalıklardan koruma, aile -erek ve çocuk bakımı, gebelik ve loğusalık konuların-
– _ alanlarda yapılan çalışmalara katılırlar. r;_şmeler yeni uzmanlık alanlarının ortaya çıkması-r-iırelerin özel bir eğitimden geçerek bu alanlarda uz-ır.a yol açmıştır. Çoğu ülkede hemşirelerin üçte ikisi
çalışır; bunların arasında genel hemşirelerden baş-lilann ve acil vakaların bakımını üstlenen yoğun ba-ri.ari, özellikle, yeni doğan bebeklere hizmet veren -fireleri, psikiyatri hemşireleri veya ameliyat hemşi-iinan olanlar da vardır.
litasyonla ilgili meslekler
. alanda ele alınabilecek meslek grupları arasında, ki-; ergoterapi uzmanlarıyla ortofonistler, ortoptistler ve ;-_sr yer alır. Ortofonist adı verilen uzmanlar ses çıkar-
– sözcüklerin telaffuzu) ve konuşma (sözcüklerin an-ı,/rılgisi kurallarına ve sözdizimine uygun olarak bir a-nesi) bozukluklarının giderilmesiyle ilgili rehabilitas-:ı_anm gerçekleştirirler. Ancak, hekimler tarafından şevk edilen hastalarla ilgilenen bu uzmanlar, hem ya-anlatım bozukluklarıyla ilgili çalışmalar yaparlar.
N
r. ‘
Ayak bakımı ve pedikürle uğraşan uzmanlar, ayağın derisindeki ve tırnakianndaki enfeksiyonian tedavi ederler. Bu amaçla, nasırların çıkanlması ve batmış tırnakların çekilmesi gibi işlemleri de gerçekleştirirler.
Şaşılık, gözküresi felçleri, ışığı kırma kusurları ve görme bozuklukları gibi gözle ilgili yakınmaların rehabilitasyonuysa ortoptist adı verilen uzmanlar tarafından gerçekleştirilir. Yalnızca tıbbî talimadar doğrultusunda hizmet verebilen bu uzmanlar, geriyatri, göz ve çocuk hastalıkları alanında uzmanlaşmış hekimlerle ile bağlantılı olarak çalışırlar. Rehabilitasyon çalışmaları, görme yeteneğini artırmaya, gözün uzağa ve yakına uyum kapasitesini yükseltmeye ve gözküresi harekederinin izlenmesine yöneliktir. Tedavinin temeli çeşitli alıştırmalarla göz kaslarının gücünü artırmaya dayanmaktadır.
Psikomotrist adı verilen uzmanların görevi, hastanın iç dengesini kazanmasına veya kaybettiği iç dengeyi yeniden geliştirmesine yardımcı olmaktır. Kişilik bozukluklan, tikler, zaman ve mekânda yönelimle ilgili bozukluklar, nevrotik durumlar, debiliteyle birlikte olan veya duyu organındaki kusurlar gibi başka nedenlerle ortaya çıkan zekâ gerilikleri, bu uzmanların ilgi alanına girer. Tedavi çalışmaları tıbbî talimadar doğrultusunda gerçekleştirilir ve sütçocukları veya okul çağındaki çocukların yanında erişkinlere de uygulanabilir.
Yardımcı cihazlarla ilgili meslekler
Bu cihazlar, sakadıkların protezler aracılığıyla düzeltilmesini sağlamaktadır, işitme cihazı üretenler ve gözlükçülerle ilgili bazı kurallar varsa da diğer tıbbî cihaz üreticileri için aynı durum henüz söz konusu değildir. Buna göre, diş teknisyenleri, ortopedik protez üreticileri ve ayak protezcileri, tıbbî malzeme üreticileri kabul edildiklerinden zanaatkâr sınıfına dahil edilirler.
İşitme cihazı satıcıları işitme cihazlarının seçimi, yerleştirilmesi ve etkinliğinin denetlenmesiyle uğraşır. Görüş almak amacıyla tıbbî tavsiye olmadan bu uzmanlara başvurmak mümkün olmakla beraber, işitme cihazı, ancak kulak-burun-boğaz uzmanı hekimlerin reçeteleri karşılığında hazırlanmaktadır.
Tıp eğitimi almayan, ancak optometri bilgileri sayesinde görme kusurlarım değerlendirebilen gözlükçüler, bu kusurların düzeltilmesi için gözlük veya lens seçimini yapma, hazırlama ve satma yetkisine sahiptir. Göz anormallikleri, miyopluk, hipermetropluk ve astigmadık gibi kusurların saptanmasında kullanılan ölçümler, «optometre» adı verilen bir aletle yapılmaktadır.
Ortopedik malzeme yapanlar ve satanlar, aynı zamanda, korse, kemer, varis çorabı, dizlik, ayaktaki şekil bozukluklarında kullanılan özel ayakkabılar ve ortopedik tabanlar gibi bazı malzemelerin üretiminden ve uygulanmasından sorumludurlar. Ülkesine göre çeşidi kurallara bağlanmış bulunan bu meslekteki gelişmeler, yakın bir gelecekte bedensel özürlüler için özel olarak tasarlanmış taşıtların satışa sunulmasını da öngörmektedir.
Teknik yardım hizmetleriyle ilgili meslekler
Bu başlık altında bakım hizmederine az veya çok katılan pek çok meslek ele alınabilir. Biyolojik analiz laboratuvarlannda görev alan teknisyenler, tam, tedavi veya korunmayla ilgili çalışmaları kolaylaştıran tetkikleri gerçekleştirirler. Hematoloji, bakteriyoloji ve kan incelemeleri gibi pek çok alanda uygulanan laboratuvar tetkikleri tıbbî tedavinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Hekim reçetelerindeki ilaçlar, eczanenin sahibi olan eczacının gözetimindeki kalfalar tarafından hazırlanır. Beslenme konusunda uzmanlaşan ve özel beslenme rejimlerini düzenleyen diyetisyenler, hastanelerde verilen yemeklerin ve rasyonların dengeli olmasını denetler. Radyografi, ultrason, manyetik rezonans görüntüleme vb gibi radyolojik tetkikler ve radyodiyagnostikle ilgili hizmederde görev alan tıbbî radyoloji teknisyeni, hastayı kabul eder ve tetkikler için hazırlar. Son olarak ambulans görevlileri de tıbba yardımcı bir meslek grubu olarak kabul edilebilir. Bu görevliler, hastaların tedavi veya bakım merkezlerine ulaştırılmasından sorumludur. Ambulans personeli, şoför ve hastayla ilgilenen yardımcı olmak üzere, iki kişiden oluşur. □
281
Çeşitli ortopedik cihazlar ve ortopedik tabanlar, bu konuda uzmanlaşmış ortopedistler tarafından hazırlanmaktadır.
Ortoptist özellikle çocuklarda ortaya çıkan görme bozukluklannın belirlenmesi ve tedavi edilmesiyle uğraşır.
AYRICA BAKINIZ
-ESİ ilkyardım
– ib-ansli organlar (yapay) -EH tıp