Fox, Charles James

(d. 24 Ocak 1749, Londra – ö. 13 Eylül 1806, Chiswick, Devon, İngiltere), İngiltere’nin ilk dışişleri bakam (1782, 1783, 1806). Özgürlüğün önde gelen savunucularından olmakla
Charles James Fox, John Zoffany’nin yaptığı sanılan bir yağlıboya çalışmadan ayrıntı; Henry E. Huntington Kütüphanesi ve Sanat Galerisi, San Marino, California
Henry E Huntington Lıbrary and Art Gallery,
San Marino, California
birlikte meslek yaşamında fazla başarılı olamamış, Kral III. George’la mücadelesi yüzünden neredeyse sürekli muhalefette kalmıştır.
Sonradan 1. Baron Holland olan Henry Fox ile Richmond 2. dükünün kızı Lady
Fox, George 338,
Caroline Lennox’un üçüncü- oğluydu. Annesi, İngiltere kralı II. Charles ile Fransa kralı IV. Henri’nin soyundandı. Fox, Eton’ da ve Oxford’daki Hertford College’da öğrenim gördü. 1768’de babasının sayesinde Parlamento’da bir sandalye edindi. İki yıl sonra Deniz Kuvvetleri 1. lordu yardımcılığına atandı. Ama, kraliyet ailesi üyelerinin evlenmeden önce kralın ya da Özel Danışma Kurulu’nun onayını almasını öngören yasa tasarısına (sonradan Kraliyet Evlilik Yasası) serbestçe muhalefet edebilmek için Şubat 1772’de görevinden ayrıldı. Aralıkta maliye bakanı yardımcısı olarak yeniden hükümete girdi, ama muhalefetiyle kralı kızdırdığından itaatsizlikle suçlanarak Şubat 1774’te görevden alındı.
Fox, Edmund Burke ile dostluğu nedeniyle Whig’lere katıldı ve çok geçmeden Avam Kamarası’nda Whig’lerin önderi oldu. İngiliz birliklerinin Amerika’da uğradığı yenilgiler sonucunda North hükümetinin düşmesi (Mart 1782) ve kralın Whig’leri hükümeti kurmaya çağırması üzerine Lord Rockingham başbakan, Lord Shelburne (sonradan Lansdowne markisi) sömürgeler bakanı, Fox ise İngiliz tarihinin ilk dışişleri bakam oldu. Fox, Amerikan kolonilerinin bağımsızlığının hemen tanınmasından ve barış görüşmelerinin dışişleri bakanınca sürdürülmesinden yanaydı. Shelburne’ün kolonilerin bağımsızlığını tanımayı ertelemesi ve görüşmeleri sürdürme yetkisinin sömürgeler bakanının olduğunu ileri sürmesi üzerine istifa kararını bildirdi (30 Haziran 1782); ama kararını uygulamaya koyama-dan Rockingham öldü (1 Temmuz). Kral başbakanlığı Shelburne’e teklif edince de Fox ile bazı dostları istifa ettiler. Öteden beri koalisyon hükümetlerini savunan Fox, yeni hükümeti devirmek için 14 Şubat 1783’te eski düşmanı North ile işbirliği yaptı ve 10 gün içinde amacına ulaştı. Portland dükü başkanlığında kurulan koalisyon hükümeti Hindistan’la ilgili yasa tasarısı nedeniyle düştü. Tasarı, Ingiliz Hindistanı’nda denetimi elinde tutan Doğu Hindistan Kumpanyası’nın yapısının değiştirilmesini, şirketin nüfuz bölgesinin, gelirlerinin ve ticaretinin denetiminin İngiliz hükümetince atanacak ve ancak Parlamento’nun isteğiyle görevden alınabilecek yedi görevliye devredilmesini öngörüyordu. Çeşitli çıkar çevrelerinin harekete geçmesi ve kralın bu tasarı lehinde oy verenleri kendi düşmanı sayacağını açıklaması üzerine, tasarı 17 Aralık’ta Lordlar Kamarası’nda reddedildi. Ertesi gün hükümet düşürüldü ve kral William Pitt’i (Genç), hükümeti kurmakla görevlendirdi.
Fox 1789’da Fransız Devrimi’ni coşkuyla karşıladı. 1793’te İngiltere ile Fransa arasında savaş başladığında muhalefet içinde bölünmeler baş gösterdi. 1794’te Fox önderliğindeki 50-60 kişilik bir grup muhalefette diretirken, Portland önderliğindeki çoğunluk hükümetle uzlaştı. Fox’un grubu İngiltere tarihinin bilinen en zayıf muhalefetlerinden biri oldu. Halk egemenliğini açıkça savunduğu bir konuşmasından ötürü Fox 1798’de Özel Danışma Kurulu üyeliğinden uzaklaştırıldı; ama 8 yıl sonra kral onu yeniden kurula almak zorunda kaldı.
Fox, Amiens Antlaşması’yla (1802) sonuçlanan barış görüşmelerini onaylamakla birlikte, “kazanılmış olan her şeyin utanç verici biçimde Napoléon’a teslim edildiğini” ileri sürdü. Henry Addington (sonradan 1. Vikont Sidmouth) hükümetini (1801-04) ise barışı koruyamamakla ve 1803’te yeniden başlayan savaşın ardından Napoléon’a karşı
ülke savunmasını güçlendirememekle suçladı; 23 Nisan 1804 tarihli önergesi 204’e karşı 256 oyla reddedildiyse de, birkaç gün sonra hükümet istifa etti. Bunun üzerine Pitt, geniş tabanlı bir koalisyon hükümeti kurmak istedi. Ama III. George’u dışişleri bakanlığına Fox’un getirilmesi konusunda ikna edemedi. Fox artık görev alamayacak kadar yaşlı olduğunu söyleyerek dostlarına koalisyona katılmalarını öğütlediyse de onlar, işbirliği içinde bulundukları Lord Gren-ville’in yandaşlarıyla birlikte muhalefeti seçtiler.
Pitt’in ölümünden (23 Ocak 1806) sonra kurulan Grenville hükümetinde kralın vetosu hiç gündeme gelmeden Fox dışişleri bakanlığına getirildi. Fransa’yla savaşın ilk aşamalarını Avrupa’daki zorba hükümdarların Fransızların yeni kazandıkları özgürlüklerini yok etme çabası olarak değerlendirirken 1806’da artık Napoléon’un bütün Avrupa’yı tehdit ettiğini anlamıştı. Bu sırada sağlığının bozulması, daha kolay bir görevi üstlenmesi ve hatta, bir soyluluk unvanı alması yolunda önerilere yol açtı. Parla-mento’daki 19 Haziran 1806 tarihli son konuşmasından birkaç ay sonra ölen Fox, Westminster Abbey’de Pitt’in yanına gömüldü.
Fox görevde bulunduğu kısa süre içinde iki önemli reform gerçekleştirebildi: Bunlardan birincisi, köle ticaretinin kısa zamanda kaldırılmasını öngören Parlamento kararı, İkincisi ise 1792 tarihli İftira Yasası’ydı. Kralın, kişisel eğilimlerine ters düşse bile, başbakanı Avam Kamarası’ndaki çoğunluk partisinden ataması yolundaki görüşü ise sonraki yıllarda benimsendi. Bütün bunlara karşın Fox, bir demokrat değildi ve çoğunluğu yoksul seçmenlerin oluşturacakları demokratik bir toplumda, mülkiyetin güvence altında olmayacağına inanıyordu.
Fox, George (d. Temmuz 1624, Drayton-in-the-Clay, Leicestershire – ö. 13 Ocak 1691, Londra, İngiltere), Quaker mezhebinin kurucusu İngiliz vaiz ve misyoner. Yerleşik kilise geleneklerine karşı Tanrı vergisi bir içsel ışığa bağlanmayı önermiştir.
Bir dokumacının oğlu olan Fox on sekiz yaşında dinsel deneyim arayışı içinde evinden ayrıldı. Bu dönemde uyanan dinsel sezgilerini daha sonra Journal’ında (Günce) “açılışlar” olarak niteleyecekti. Katı bir Anglikan eğitimi almayan ve Püriten sayılabilecek bir terbiyeyle yetiştirilen Fox, kurulu kilise düzeninin biçimciliğine ve gelenekçiliğine karşı Püritenlerden daha aşırı tepki gösterdi. Tanrı vergisi içsel ışığı (esin) inanç belgelerinden ve kutsal metinlerden üstün tutarak kişisel deneyimi gerçek yetki kaynağı saymaya başladı. Fox’un kilise geleneklerine karşı tutumu, yerleşik siyasal ve ekonomik kabullere karşı tutumuyla da birleşi-yordu.
Fox, önce İngiltere’nin Midland bölgesinde, daha sonra da kuzey illerinde tek tek kişilere ve gruplara vaaz verdi. Kuzeyde Seeker Püritenlerinden bazı gruplar onu olumlu karşıladı. Bir yandan Fox, bir yandan da kadınlı erkekli gezgin vaizler yerel cemaatler kurdular. Böylece İngiliz Uluslar Topluluğu’nun son dönemlerinde (1649-60) ilk Quaker gruplan oluşmaya başladı. Fox özellikle Göller Bölgesi’ndeİci Westmorland ve Lancashire kontluklannda, daha sonra da Yorkshire, Londra ve başka bölgelerde çok sayıda yandaş ve çalışma arkadaşı buldu. Fox ve arkadaştan din adamlanna hem dinsel, hem de siyasal bakımdan karşı çıkıyorlar, kiliseye ondalık vergisi ödemeyi reddediyorlardı. Grubun üyeleri bu dönem boyunca sık sık tutuklanıp hapsedildi; Fox da 1649-73 arasında sekiz kez hapse girip çıktı.
1660’ta krallığın yeniden kurulmasıyla Quaker’lara karşı özel yasalar çıkarıldı, yaygın önlemler alındı. Fox, bu ve benzeri sorunla-n göğüsleyebilmek amacıyla yerel Quaker gruplarını aylık ve üç aylık toplantılar düzenlemeye çağırdı. Bu toplantılar ve ulusal düzeydeki merkezî toplantılar Qua-ker’ların kilise yönetim biçimini belirledi. Ama baskılar gene de sürdü. Ancak Fox’un ölümünden kısa süre önce çıkarılan 1689 Hoşgörü Yasası, Quaker’lara bir ölçüde rahatlık sağladı.
Fox, 1669’da misyonerlik amacıyla İrlanda’ya yaptığı bir yolculuktan döndükten sonra, grubuna ilk katılanlardan Margaret Fell ile evlendi. 1671-73 arasında Antiller’ deki İngiliz sömürgelerine ve Kuzey Artıeri-ka’ya yaptığı geziler sırasında, özellikle1 Maryland ve Rhode Island’daki Quaker gruplarını güçlendirdi. 1677 ve 1684’teki daha kısa yolculuklarında Felemenk’e ve birkaç başka Kuzey Avrupa ülkesine gitti. Yaklaşık 1675’te sürükleyici bir üslupla yazdırdığı Journal, yeni eklerle birlikte ölümünden sonra yayımlandı. Fox son 15 yılının büyük bölümünü Londra’nın içinde ya da yakınlarında dostlarının yanında konuk olarak geçirdi. Yaşamı boyunca, tartışma amacıyla çok sayıda kitapçık yayımladı: Hem toplum, hem de ilahiyat sorunlarını ele alan bu metinlerin üslubu çekicilikten yoksundu.
Fox’un Journal’ı bütünüyle nesnel değilse de hem kendisinin, hem de Quaker hareketinin gelişimini ayrıntılı biçimde sergileri-Fox’un Quaker hareketinin tarihsel önemini kavramış olması sayesinde, birçok eski metin günümüze ulaşmıştır.