FREDERİC CHOPİN
Romantik müziğin efsanevi kişiliği Chopin, zengin duyarlığını, hemen hemen yalnız piyanoyla yansıtmıştır. Sayıca pek fazla olmayan eserleri, birçok teknik güçlük içerir ve ifade gücünü, titiz bir icrayla birleştirmeyi başaran yorumcular gerektirir.
AVRUPA’YI FETHEDEN MÜZİSYEN
Polonya’da Zelazowa Wola’da doğan Chopin, Marainville (Fransa) kökenli bir Fransızca öğretmeni ile kontes Skarbek’in genç akrabası Justine Krzyzanowska’nın ikinci çocuğuydu. Babasının Varşova’daki bir liseye, ardından da bir topçu okuluna atanması üzerine ailesi Varşova’ya yerleşti. Kız kardeşi Emilie’nin 1827’de genç yaşta ölmesi, geleceğin bestecisinde derin izler bıraktı. Chopin, bir süre Adalbert Zywny’den ders aldıktan sonra konservatuvara girdi ve Jozef Elsner’in öğrencisi oldu. Elsner, daha 1829’da öğrencisinin şaşırtıcı yeteneğinden söz etmiştir. Genç piyanist, yüksek sosyetenin gözde salonlarında konuklara takdim edildi ve doğaçlamalar yaparak veya ilk polonezlerini çalarak yeteneğini gösterdi. Ünü çabucak ülkesinin sınırlarını aştı ve konser vermek üzere Viyana’ya davet edildi.
Konservatuvarda öğrenciyken tanıdığı şan öğrencisi Constan-ce Glakowska’ya duyduğu aşkı, ömrü boyunca kalbinde sakladı. İlan edilememiş bu aşk, «fa» minör Konçerto’nun adagio’sunda ve op. 70, 3 no’lu Valste müzikal ifadesini bulmuştur.
1830’da Varşova’da birçok konser verdi; iki konçertosunu da ilk kez bu konserlerde seslendirdi. Ülkesinde siyasî bakımdan tedirgin edici bir hava estiğinden, elde ettiği başarılardan da cesaret alarak, ailesinden ve dostlarından ayrılıp Viyana’ya giden genç virtüöz, Avusturya’nın başkentinde umduğunu bulamadı. Oradan Münih’e gitti, buradaki konserleri ilgi görünce Stuttgart’a geçti. Varşova’nın Rusların eline geçtiğini bu şehirde öğrendi. Op. İO On İki Büyük Etiid’ünü bu sıralarda besteliyordu. Bu sıralarda tuttuğu günlük, yurdundan, ailesinden ve Constance’tan uzakta kendini nasıl boşlukta hissettiğini yansıtır. Chopin, Paris’e eylül 1831’de gitti. «Bütün arzularına cevap veren» bu şehir onu büyüledi. Tanıştırıldığı Rossini, Cherubıni, Liszt ve Mendelssohn, şubat 1832’de Pleyel’in salonunda verdiği ilk konserde, Chopin’in bestecilik dehasını ve yorumculuk yeteneğini fark ettiler. Diğer yandan Schumann, Don Juan Üzerine Çeşitlemeler’i dinledikten sonra kaleme aldığı ünlü yazısında heyecanını açığa vurdu: «Beyler, bu deha karşısında şapkanızı çıkarın!» Paris’in kibar sa-
lonlarına davet edilen ve bütün Parisli romantiklerin hayranlıf kazanan Chopin, ayrıca Paris’teki Polonyalılarla da ilişki kurS-
Fakat halk önünde çalma fikrinden dehşete düşen Chopin. 1 =■ ris yıllarında sadece yirmi kadar konser verdi; bunların ancak i_’ kaçında tek başma çaldı. Zamanının önemli bölümünü beste yarmak ve eserlerim yayıma hazırlamakla geçiren Chopin, hayat’-piyano dersleri vererek kazanmayı tercih etmiştir.
Tutkular veya George Sand’a duyulan aşk
Besteci, 1834’te gittiği Almanya’da Mendelssohn ile karşıiaî-1835’te Karlsbad’da ailesini yeniden görmenin «tarif edilmez mutluluğunu» yaşadı (bu onları son görüşü olmuştur). D:;~-den’de Maria Wodzinska’ya âşık oldu, onun Varşova’daki b=r; evinde erkek kardeşleriyle tanıştı. Marienbad’dayken Maria vı evlenme teklifinde bulunmaya karar verdi; ama aileden buna nz-‘ çıkmadı. Chopin, Paris’te tanıştığı George Sand’da hiçbir çekiklik bulmamıştı. Ama haziran 1838’de aralarında ateşli ve fırttr.î_ bir ilişki başladı. Kasımda iki âşık, Mayorka’daki Valdemosa SU -nastırı’na gitti ve ilkbahara kadar burada kaldı. Ama bu tatil si gililere pek mutluluk getirmedi, iklim sağlığına hiç iyi gelmeyi-Chopin hastalandı. Gene de Op. 28 Yirmi Dön Prelüd’üne son şs.’ -lini verdi; Schumann’a ithaf ettiği ikinci Balad’m taslağını hazır.;-dı; iki polonez, Si Bemol Minör Sonat’m Cenaze Marşı’m, Üçir:.-Scherzo’yu, Op. 37İkiNoktürn’ü besteledi. Bütün bu eserler, İH- -mayısının sonunda Nohant’a döner dönmez yayımlandı.
Chopin’in sonraki yılları kısmen Paris’te, kısmen de, Delac::-ix ve şarkıcı Pauline Viardot gibi sanatçılarla tanıştığı, Gecrj; Sand’ın Berry’deki çevresinde geçti. 1836-1843 arasındaki c.:-nem, bestecinin sağlığı bozuk olmakla birlikte çok verimli geçz
1844 mayısında babasını kaybetti. George Sand’la arasır.z; gerginlikler başgösterdi, ağustos 1847’de birbirlerinden koptulî: Chopin sonradan, «sekiz yıllık düzenli bir hayat çok fazlaydı ■ diye yazacaktır. Şubat 1848’de Pleyel Salonu’ndaki son konsenr_ veren Chopin, son bir Ingiltere yolculuğu için kendinde güç S—-du. Orada nisan-kasım arasında konserler ve piyano dersleri virdi. 1849 sonbaharında sağlığı iyice bozuldu, 17 ekimde öldü. Kilis’teki Pere-Lachaise Mezarlığı’na gömülen Chopin’in kalr. Kutsal Haç Kilisesi’ne gömülmek üzere Varşova’ya gönderildi
Chopin’in bazı bestelerine (Maria Wodzinska’dan ayrılışı üzerine bestelediği Ayrılık Valsi gibi), sonradan verilen adlar, eserlerinin, hayatımn akışını etkilemiş olayların hemen ardından bes:;-lendiğini düşündürmektedir. Oysa esin kaynaklan konusur.z; kesin bir şey söylemek mümkün değildir. Baladlarını Mickıe-wicz’in şiirlerinden esinlenerek yazmış (bunu sonra Robert Ser—-mann’a itiraf edecektir), Constance’a duyduğu aşk Op. 21 Fa .1″ -nâr ikinci Piyano Konçertosu’nun lento bölümünde ifadesini bı~-muş, buna karşılık hiçbir eserini George Sand’a ithaf etmemişi! Mazurkaları ve polonezleriyse, şüphesiz, yurdundan uzak ka.-manın acısını dile getirir; böylece besteci, Liszt {Macar Rapsodi.:
s — : -; r.a v ‘atattım) ve Rus Beşleri’nin de içinde yer aldığı, XIX. r , :: _ ulusalcı akıma katılır.
V – : ; _:szt, Mendelssohn, hatta Schumann ile karşılaştırıldınız • :r.n. yalnız insan imgesiyle bizi çarpar. Olağanüstü bir p. – ■ :; =ar.ip olan ve melankoliye eğilim gösteren Chopin, e-‘,l – .z:k evreninde bir sığmak arayarak, başkalarından çok e-‘_: : çalıyor gibidir. Yaklaşık 250 parçasının her biri, mitolo-ı – ■ _ann yaşadığı bir mikrokozmozdur .
KONTROLLÜ KENDİLİĞİNDENLİK
■ -: .■ m. zaman zaman doğaçlamadan doğduğu izlenimi ve-c _ .—iz. müzikal biçimlerin, özellikle de noktürnlerin, baladır- . -;-ierzo’lann sağlamlığına dayanır. Beethoven’in tersine, e- _ ■” – besteci, küçük formlarda rahattır. Açık bir kendiliğin-
– doğallıkla, kesin bir ritim ve ince bir armoni, zarif ve r— : ■ arabesklerin duyulduğu özgür melodiye eşlik eder.
‘ – . lüatım ustası, fazla konuşmaktan hoşlanmayan utangaç
– – rıtalama süreleri dört dakika olan parçalar besteledi (üç
■ – – ■ :natı, iki piyano konçertosu, triosu ve viyolonsel konçer-
: v. Bir iklim yaratmakla yetindi ve sonra, geliştirme iste–j: ;: _rr.aksızın ve büyük romantik taşkınlıklar göstermeksi-
– ; – = çekildi. İki tip eser, topraklarında doğduğu Polonya için
: i- sevginin patetik iki ifade biçimi, yeniyetmelikten olgun-i temsil eder: Polonezler (1817-1846) ve mazurkalar
£ Chopin, 1817’den itibaren aralıksız beste yaptı.
. £-2 arasında en verimli dönemini yaşadı, sonra hızı kesil-
– – Son üç yılında, sadece üç vals, bir şarkı, bir polonez
“ azurka besteleyebildi. Bu, bestecinin sağlığının bozulma–* i-Z. ilk piyano sonatında veya triosunda henüz acemi olan,
– :“ilerinde veya orkestra eserlerinde (iki konçertosu hariç)
– : .■ durallara bağlı kalan Chopin, küçük formlardaki eserle-
– z • ■ -=3 zamanda kendi yolunu buldu ve tamamen kendine öz-
– _slupla üstün eserler verdi. On dokuz-yirmi yaşındayken :: : Z-g. Op. 10 On İki Büyük Etüd, Liszt ve Schumann’ın henüz
:-\er:ni bestelememiş oldukları bir dönemde, çarpıcı bir ;: rûıktedir.
. – :r:n’m eserleri, bazıları birbirinden oldukça uzak dönem-ı. -üstelenmiş oldukları halde, genellikle bir bütün olarak ele
■ i jnun sorumluları, mantıklı hareket edip kazancını artır-_ ; ;al;şan nota yayımcıları ve plak yapımcılarıdır.Tonal plan-
: -ak bir çizgiyi izleyen Op. 10 ve 25 no’lu 24 etüdü ve Of. -: 24 prelüdü bir yana, Chopin hiçbir zaman, 20 valslik, -: ■ tümlük, 58 mazurkalık, 16 polonezlik ve 19 şarkılık dizi-
ÖNEMLİ TARİHLER
lilO 1 martta Zeiazowa Wola’da doğdu.
Kız kardeşi Emilie öldü.
:£29 Varşova Konservatuvarı’nda piyano eğitimine başladı.
:S30 Polonya’nın Çar I. Nikolay’a karşı ayaklanmasının arifesinde, Varşova’dan ayrılıp Viyana’ya gitti.
:S31 Paris’e yerleşti. Bestecinin en etkin dönemi başladı.
:S34 Bir Almanya gezisi sırasında Maria Wodzinska’yla tanıştı; kızın ailesi, evlenmelerine karşı çıktı.
Lİ38 George Sandla, sekiz yıl sürecek birlikteliği başladı.
1&48 Şubatta Paris’teki son konserini verdi.
1849 17 ekimde hayata veda etti.
BAŞLICA ESERLERİ
Piyano eserleri
1829 Op. 69,1 no’iu Vals (Ayrılık Vahi).
1830 Op. 10 On İki Büyük Etüd. . t S32 Op. 20 Si Minör Scherzo.
; 833 Op. 9 Noktürnler.
[836 Op. 52 Fa Minör Balad.
i 839 Op. 28 Yirmi Dört Prelüd. Bir bölümü Cenaze Marşı olarak tanınan Opus 35 Si Bemol Minör Sonat.
[ 840 Op. 47 Mi Minör Mazurka.
1843 Op. 61 Polonez-Fantezi [ 845 Op. 60 Fa Diyez Majör Barkarol Oda müziği eserleri 1833 Piyano ve Viyolonsel îçin Büyük Konsertan Duo.
Op. 8 Sol Minör Birinci Trio.
Piyano ve orkestra için eserler
1829 Op. 21 Fa Minör İkinci Piyano Konçertosu.
1830 Op. 22, başında bir Andante Spiniato bulunan Büyük Parlak Polonez.
Op. 2 Si Bemol Majör La ci Darem la Mano.
1831 Op. 14 Krakowiak, Büyük Konser Rondosu.
ler veya gruplar tasarlamamıştır.
Tercih edilen türler
1814’te ilk örneklerinden birini Irlandalı besteci John Field’in bestelediği noktüm, kısa süreli mahrem bir beste türü olarak görülmüştür. Romantiklerin çok sevdiği gece atmosferine bürülü olan nok-türn, genellikle ABA biçimindedir; yumuşak ve süslü bir melodiye, sol elin kâh inici, kâh çıkıcı arpejleri eşlik eder. Tempo genellikle ağırdır, ortadaki bölüm (B) çoğu zaman daha hareketlidir. Chopin, 1827-1846 arasında 21 noktürn yazmış (bunların 18’ini 1832’ den sonra bestelemiştir) ve önce üçer üçer (Op. 9 ve 15), daha sonra da ikişer ikişer (Op. 27, 32, 37, 48, 55, 62) gruplayarak yayımlamıştır.
Mazurka, Mazurya kökenli, hızlı tempolu, üç zamanlı (çoğu zaman ikinci, bazen de üçüncü zaman vurguludur) bir Polonya dansıdır. XVI. yy’da bir halk dansıyken, sadece bir dans havası olmaktan çıktığı XVIII. yy’da stilize edildi. Biri çok canlı (oberek), diğeri daha ağır tempolu olan (kujavviak) iki türü vardır. XIX. yy’ın başlarında, Avrupa’nın bütün başkenderindeki bütün büyük balolarda mazurka da oynanıyordu. Chopin, 1820-1849 arasında, bu dansın üç türünü de işlediği 58 mazurka besteledi. Duyduğu yurt özlemini, polonezlerinden daha fazla yansıtan mazurkalarında Chopin, Polonya halk müziğinden aldığı temalarla kendi buluşu olan unsurları ustaca birleştirdi; nostalji ve yalnızlık duygusundan, hamasi duygulara, neşeye ve özgürlük sevincine varıncaya kadar insan ruhunun bütün titreşimlerini yansıttı.
Polonez de, Polonya’da XVII. yy’da ortaya çıkmış bir halk dansıdır. Sonraki yüzyılda enstrümantal bir beste türüne dönüşen polonez, Johann Sebastian Bach’m süitlerine ve partitalarına girdi. Prens Ogins-ki’nin polonezleri, 1817’den itibaren Chopin’in ilk bestelerine model oluşturdu. Çoğu enerjik, parlak ve patetik karakterde olan on altı polonezinde melankolik bir epizod da vardır.
Vals, 1815’teki Viyana Kongre-si’nde ortaya çıktı ve yüz yıl içinde bütün Avrupa’ya yayıldı. Ama Chopin, 19 valsini dans müziği olarak bestelememiştir. Çok ince ve içten parçalar olan bu eserler, «salon müziği» kapsamına sokulamaz. Önceleri sözlü bir eser olan balad, Chopin’ de enstrümantal bir türe dönüştü ve her tür edebi bağlamdan kurtuldu (Mickie-wicz’ in şiirlerine yaptığı göndermeler belli belirsizdir). Chopin’in, karşıt unsurla rı bir araya getirerek son derece de güçlü bir anlatıma ulaştığı dört baladı, piyano edebiyatının en önemli eserlerindendir.
Uç zamanlı, hızlı ve sert karakterli bir parça olan scherzo’yu sonattan ayırıp bağımsız bir tür haline getiren, muhtemelen Chopin’ dir. Üç bölümlü olan scher-zo’nun orta bölümü daha yumuşak bir triodur. Bestecinin dört scherzo’su (dört baladıyla birlikte), en çok çalınan eserleridir.
Besteciler ve yorumcular için model
Eserlerinde pek çok cüretkâr yenilik olmakla birlikte Chopin, yaşadığı dönemde yeterince anlaşılmıştır. Eserlerinin notaları, Paris’te olsun (Schlesinger, daha sonra da Brandus), Londra (Wessel) veya Leipzig’de olsun (Breitkopf), çabucak yayımlanmıştır. Öldüğünde 248 eserinin 168’i yayımlanmıştı. Basım tarihlerinin, bes-teleniş tarihlerine yakın olması, yayımcıların ilgisini, dolayısıyla da satışların başarısını gösterir. «Chopin’in Bütün Eserleri» adı altında, genellikle bestecinin öğrencileri (Tellefsen, Mikuli, Heigen-dorff, Matthias, Stirling), büyük besteciler (Debussy) veya XX. yy’m büyük yorumcuları (Cortot ve 1937’den itibaren Polonya’da yayımlanmış ilk Chopin külliyatını yayıma hazırlayan Pa-derewski) tarafından gözden geçirilmiş külliyatlar kadar, çok sayıdaki ayrı basımlar da, Chopin’in eserlerinin, piyanisderin reper-tuvarında daima yer bulmasını sağlamıştır.
Chopin’in yetiştirdiği pek çok öğrenci, onun eserlerini tanıtmış ve yaymıştır. Chopin’in eserleri, Rahmaninov, Skryabin, Szyma-novvski, Grieg, Granados gibi, ulusal folklor gelenekleriyle ilişki kuran ve Chopin’de, piyanoya şarkı söyletme sanatını ve anlatımın hizmetine sunduğu çok gelişmiş bir tekniği bulan birçok XIX. yy sonu bestecisi için estetik temel oluşturmuştur. □
George Sand’ın, A. Charpentier tarafından yapılmış portresi (1832; Carnavaiet Müzesi, Paris). Chopin, özgür yaşayışı romantik heyecanla birleştiren bu ünlü kadın yazara tutulmuştu.
AYRICA BAKINIZ
– IB.ANSU Liszt (Franz)
• 1B.M müzik
romantizm Schumann (Robert)