İLMÎ VE FİKRÎ HAYAT
İlmî ve fikrî hayata bir göz atalım. Yıkılan medeniyetlerin iı ri ve kalan müesseseler, tesirini göstermekte devam etti.
Bunlardan, Cundî Şapur Tıp mektebinin tesiri önemliy “Halîfelerin özel doktorları” buradan yetişmişlerdir. Ayrıca, 1 nan Tıbbıyla Hind Tıbbı da Bağdad’da karşılaştı. Hind ilmi, B dad’da Yunan ilmini tamamlamağa hizmet ediyordu.
Basra, bu tesirlerin en mühim merkezlerinden biri oldu.
Basra’da Amr b. Ubeyd el-Abîd ve Vâsıl b. Atâ, Al-Gaz; Hasenü’l-Basrî’ye(l 10/728) karşı ortaya çıktı ve insanları mut tedbirciliğe “îtizale” yani akılcılığa ve “kaderi inkâra” davet e ler. Horasan’ın, dâimâ Basra’yla alakasına işaret etmiştik. B ra’daki fikir hayatı, Horasan’da tesirim gösterdi.
Cehm b. Safvân ortaya çıktı.Ta’tîle (Allahın sıfatlannı nefj meğe) ve kuldan, işi Allaha atfetme anlayışına ve Kur’î Kerîm’in mahluk oluşu itikadına davet etti.
Ona karşı, Tefsirci Mukâtil b. Süleyman (H.150), sıfat-ı İl înin isbatmda mubâlağaya düştü ve mücessemeden oldu.
Bunlara karşı, tâbiîn ye selef âlimleri harekete geçtiler, ins lan bu gibi kimselerin bid’atlerinden sakındırdılar.