Hazarlar

İdil (Volga) ırmağı ve Hazar denizi kıyıları ile Kırım yarı­madası arasında egemenlik sürmüş Türk boyu. Hazar Türklerinin yanı sıra, Uygur, Bulgar, Sabır ve Peçenek gibi Türk boylarını da içeren birtoplulukolan, Göktürk- lerle eş kaynaktan gelen Hazarlar, devletlerini, Batı Hun İmparatorluğu’nun yıkıntıları üstünde kurdular (468). 560’tan sonra güçlerini artırarak Kafkasya’yı ege­menlikleri altına alıp, Hazar denizinin güneyine inerek, Derbent’¡ ele geçirdiler (583). Sasanilerle sürekli çeki­şip, Bizans-İran Savaşinda (627), 40 000 kişilik bir or­duyla BizanslIlara destek vererek Sasanilerin yenilmesi­ne yol açtılar. Emevilerin İstanbul’u kuşatması üstüne yeniden Bizans’a yardıma koşup (718), Araplarda düş­manlık uyandırdılar: 721-723 arasında Hazar toprakla­rına saldıran Arapların, başkent Belençer’i ele geçirme­leri üstüne, Hazar hanı, İdil ırmağı kıyısındaki Akkale’yi başkent yaptıysa da, Araplar Mervan Bin Muhammet komutasındaki 150 000 kişilik bir orduyla yeniden Ha­zarların üstüne yürüyüp (737), bozguna uğratarak, Ha­zar hanı Tarhan’ı öldürdüler. Ne var ki, Kırım ve Azak bölgelerinde güçlerini artırarak, bu bölgelerde yaşayan Gotları egemenlikleri altına alan Hazarlar, 765’te, 100 000 kişilik bir orduyla Kafkas dağlarından hızla güneye inerek Arapları ağır bir yenilgiye uğrattılar, 30 yıl önceki yenilginin öcünü aldılar. 800 başlarında, bir yandan Norman-Rus, bir yandan Selçuklu ve Kıpçak saldırıları sonucu zayıflamaya başlayıp, Kiev’in Ruslar tarafından alınmasından (866) sonra, Rus saldırılarına karşı sürekli çarpıştılar; ama 965’te Svyatoslav komutasındaki bir Rus ordusunun, bütün Hazar kentlerini yakıp yıkması üstüne, dağıldılar.