HUKUK – EKONOMİ – İŞ HAYATI 307

Şevkânî’nin hadîslerini şerhettiği el- Münteqâ’da, şimdiye kadar gördüğümüz, mevzûumuz ile alâkalı iki hadîsten başka, bir rivayet daha yer almaktadır. Ebû-Dâvûd’un Ebû-Hüreyre kaynaklı olan bu rivayeti şöyledir: «Kim bir satış içinde iki satış yaparsa ya az olan bedeli alır veyahut da faiz olur.» Şevkânî Hadîs mütehassıslarına dayanarak bu rivayetin mevsûk olmadığını, diğer iki rivayetin ise mevsûk ve sahih olduklarını ifade ediyor. Ayrıca İbn Raslân’m bu rivayetle alâkalı bir açıklamasını veriyor ki şöyledir: «Bir adam diğerine bir ay sonra bir ölçek buğdayı teslim etmesi için bir dinar veriyor, müddet dolup satıcı buğdayı tedârik edemeyince şöyle diyor: Benden alacaklı olduğun bir ölçek buğdayı bir ay vâde ile bana iki ölçeğe sat.’ İşte bu takdirde bir satış içinde iki satış olur ve eğer iki ölçeği alırsa ribâ tahakkuk eder…» Şevkânî hükmün münâkaşasına ve mezheplerin görüşüne intikal etmeden Şâfiî’nin hadislerle ilgili iki tefsirini veriyor. Bunlardan birincisi «peşin şu kadara, veresiye şu kadara…» şeklinde olandır ve biz onu ileride ele alacağız. İkincisi ise «Evini bana şu kadara satman şartı ile şu köleyi sana bin’e sattım» şeklindedir. Sonra Şevkânî şöyle devam ediyor: Hadîsin «Peşin şu kadara veresiye şu kadara» şeklindeki tefsirine dayanarak Zeynelâbidîn Ali b. el-Hüseyn, Nâsır, Mansür-billâh, Hâdeviyye ve İmam Yahyâ gibi müctehidler «vâde sebebiyle bir şeyin o günkü fiatmdan fazlasına satılması haramdır» demişlerdir. Buna mukâbil şâfiîler, hanefîler, Zeyd b. Alî, Müeyyed-billah ve cumhur câiz olduğunu gösteren delillere dayanarak bu satışın cevâzma hükmetmişlerdir ki kuvvetli olan görüş de budur. Çünkü birinci grubun dayanağı Ebû-Dâvûd’un rivâyet şeklidir. Bu rivâyet mevsuk değildir. Meşhur olan rivâyet «bir satışta iki satışın yasak edildiği» dir. Bunda ise onların istediği delâlet yoktur. Kabul etsek ki onların dayandığı rivâyet sahihtir; yukarıda naklettiğimiz İbn-i Raslân’m tefsiri de bir ihtimaldir ve bu ihtimal mevcut oldukça mezkur rivâyeti, münâkaşa mevzûunda delil olarak kullanamazlar. Sonra şu da var ki o rivâyet olsa olsa «peşin şu kadara veresiye şu kadara» şeklinde olan satışı menetmektedir. Yoksa daha başta «veresiye şu kadara aldım» derse ve bu da o günkü piyasa fiatmdan fazla olursa Hadîs bunu menetmiyor… (40)