İLERİ
İLAHİ KOMEDYA (Divina Comme-dia), İtalyan şair Dante Alighieri’ nin eseri. Yazımı 1307 yılında başlayarak 1321’de tamamlandı. Eser, giriş bölümünün ardından Cehennem, Araf ve Cennet bölümlerinden oluşur. Her bölümde otuzüç şarkı vardır. Konusu, Dante’nin ahrette yaptığı yedi günlük bir yolculuktur. Ancak eser tümüyle alegoriktir. Anlatılan kişi, varlık ve kavramlar gerçek hayattakilerin birer simgesidir. Derinlikli boyutlarıyla insanlık serüvenini anlatmayı amaçlayan eser, İtalyan ve dünya edebiyatının başyapıtlarından biri sayılır.
İLAM, bildirme, anlatma. Hukukta. dava sonunda taraflara verilen imzalı ve mühürlü hüküm suretleri. Gerek asliye gerek sulh mahkemesi kararlarına karşı temyiz süresi ilamın taraflara tebliğiyle başlar. Mahkeme önünde yapılan sulhler, kabuller, kayıtsız şartsız para borcu ikrarını içeren re’sen düzenlenmiş noter senetleri, temyiz ve icra kefaletnameleri de ilam hükmündedir. İlamlı icra takibi, ilamın icra dairesine verilmesiyle başlar. İcra ve İflas Yasası, ilamları, para ve teminat verilmesi hakkındaki ilamlar ve para ve teminattan başka borçlar hakkındaki ilamlar olmak üzere ikiye ayırır ve bunlar için değişik takip yöntemleri öngörür.
İLÇE, merkezi yönetim hiyerarşisinde /7den sonra gelen ikinci birim. İller gibi ilçelerin de kurulması, kaldırılması, yönetsel bağlılıklarının, adlarının, merkez ve sınırlarının belirtilmesi ve değiştirilmesi yasayla olur. İlçeler kamu hizmetlerinin yaygınlaştırılması ve toplumsal ve eko-
nomik koşulların geliştirilmesi yönünden önem taşır. Cumhuriyet döneminde ilçe sayısı artış eğilimi gösterdi. 1925 yılında 315 olan ilçe sayısı bugün 698’e ulaştı. İlçe yönetiminin başı kaymakamdır. Kaymakam görevlerini valinin gözetim ve denetimi altında yapar; ilçe içindeki yönetsel kuruluşları denetler ve bunlar arasında işbirliği sağlar. İlçede ayrıca ilçe yönetimi içinde yer alan kuruluşların başında bulunan ilçe yönetim başkanları ya da ilçe idare şube başkanları denen memurlar bulunur. Bunlar, yazı işleri müdürü, mal müdürü, hükümet doktoru, veteriner, tarım teknisyeni, ilköğretim müdürü, emniyet amiri, jandarma komutanı, nüfus müdürü gibi memurlardır. İlçe yönetim baş-kanları kendi alanlarındaki işlerin yürütülmesinden kaymakama karşı sorumludurlar. İlçede bir yönetim kurulu vardır. İlçe yönetim kurulu kaymakamın başkanlığında, yazı işleri müdürü, hükümet doktoru, ilköğretim müdürü, mal müdürü, tarım teknisyeni ve veterinerden oluşur. İlçe yönetim kurulunun yönetsel görevleri, il yönetim kurulunun yönetsel görevlerine benzer.
Merkez ilçe, il merkezi ve hiçbir ilçeye bağlı olmayan köylerin oluşturduğu alandaki yönetsel birimdir, ilin genel yönetiminden sorumlu o-lan vali, merkez ilçe yönetiminden de sorumludur. İstanbul dışında her ilde bir merkez ilçe vardır.
İLDENİZ Şemseddin (ö. 1175), Azerbaycan atabeyi. Hizmetine girdiği Sultan Mesud’un güvenini kazanarak Azerbaycan atabeyi oldu. Sultan Mesud’un ölümünden sonra 1160’da Azerbaycan’dan Heme-dan’a gelerek Melikşah’ın Gazne tahtına geçmesini sağladı. Onun ölümünden sonra da Arslanşah’ı Gazne tahtına çıkarttı. Irak emirlerini Gazne sultanını tanımaya zorladı. Ayaklanan Gürcüler’i yendi. 1168’de Kirman emirinin ölmesi ü-zerine Fars ve Kirman’daki karışıklıklara son vererek bu eyaletleri kendi ülkesine bağladı. Öldüğünde Irak Selçuklu devleti üzerinde kesin egemenliği vardı. Kafkaslar’dan Basra Körfezi’ne dek uzanan bu toprakların önemli bölümünü Azerbaycan oluşturuyordu.
İLDENİZ Türkan (d. 1938), şair. İÜ Hukuk Fakültesi’ndeki öğrenimini yarım bıraktı. 1956’dan başlayarak çeşitli dergilerde yayımlanan şiirlerinde, çevre baskısı altında yaşayan genç kızların psikolojik yapılarıyla toplum içindeki yerleri, kadınlık duygusu vb temaları sıcak ve özgün bir uslupla işleyerek yaygın bir ün kazandı. Başlıca eserleri: Taşra Kızının Deliceleri (1966), Havva Çıkmazı (1967).
İLEİT, ileumun yangılanması; Crohn hastalığı diye de bilinir. Nedeni kesin olarak bilinmemektedir. En çok görüldüğü yer ileum olmakla birlikte ince ya da kalın bağırsağın öteki bölümlerinde de görülebilir. Hastalık ishale eşlik eden karın ağrısı belirtileri verir. Apandisit yakınmalarıyla karışabilir. Tanı konduğunda önce ilaç tedavisi uygulanır. Sonuç alınmazsa hasta kısmın çıkarılması biçimindeki cerrahi girişimde bulunulur.
İLEK SİNEĞİ, incirin döllenmesinde rol oynayan sinek cinsi. Boyu 2 mm olup dişisi kanatlı, erkeği kanatsızdır. (Blastophaga)
İLERİ, İstanbul’da yayımlanan günlük siyasal gazete. 1918-1924 yılları arasında 2436 sayı çıktı. Celal Nuri (İleri)’nin sahibi olduğu gazetede Celal Nuri, Suphi Nuri (İleri), Süleyman Nazif, Yahya Kemal başyazılar yazdılar. İstanbul Hükümeti ve İttihat Terakki yöneticilerini e-leştiren ve Anadolu’daki Ulusal Kurtuluş Hareketini destekleyen gazete, batı demokrasilerinin özgürlük, kadın hakları, hukuk kurumlan üstüne yazılarıyla da ülkemizin düşünce hayatına katkıda bulundu.
İLERİ Celal Nuri (1877-1939), gazeteci, yazar ve siyaset adamı. Galatasaray Lisesi’ni ve İstanbul Hukuk Mektebi’ni bitirdi (1902). II. Meşrutiyetle birlikte yazarlığa başladı. Âti (daha sonra İleri) gazetesi ile Edebiyat-t umumiye ve Yılmaz dergilerini çıkardı. Yanısıra çeşitli gazete ve dergilerde de yazıları yayımlandı. 1924 Anayasası’nın hazırlanmasında raportör olarak görev aldı. 1923-1934 yılları arasında millet
İLERİ
vekili olarak parlamentoda bulundu. Edebiyat, tarih, hukuk, din, toplumbilim, siyaset vb alanlarda yayımladığı çok sayıda makale ve kitapta Batılılaşma düşünce ve hareketlerini savundu.
İLERİ Hilmi (1907-1967), bilim adamı. Zürich Politeknik Okulu’nu bitirdi (1934). İstanbul Yüksek Mühendis Mektebi’nde doçent ve 1940′ ta profesör oldu. Bu okul İTÜ’ye dönüştürülünce Makine Fakültesi Makine Elemanları ve Teknik Resim Kürsüsü profesörlüğüne atandı. 1860 yılında ordinaryüs profesör oldu. Makine mühendisliğinin ve makine elemanları bilim dalının gelişmesine katkıları nedeniyle 1976 TÜBİTAK Hizmet Ödülü’nü aldı.
İLERİ Rasih Nuri (d. 1920), yazar ve çevirmen. Galatasaray, Haydarpaşa liselerinde ve Fen Fakültesi’ nde öğrenim gördü. 1946’da Türkiye Sosyalist Emekçi ve Köylü Par-tisi’nde ve değişik sendikalarda çalıştı. Adana Sendikalar Birliği kurucuları arasında yeraldı. 1962’de Türkiye İşçi Partisi’ne girdi ve parti içinde çeşitli görevler aldı. TİP’ in Malatya Kongresi’nden sonra 13 arkadaşıyla birlikte Milli Demokratik Devrim görüşlerini savunduğu için partiden çıkarıldı. 1968’de Demokratik Devrim Derneği kurucu ve yöneticileri arasında yeraldı. 1970’de Devrimci İşçi Birliği genel sekreterliği yaptı. 1972’de tutuk-landıysa da 17 ay sonra aklandı. Başlıca eserleri: Atatürk ve Komünizm (1969), TKP Gerçeği (1976), Mihri Belli Olayı (1976).
İLERİ Sedat Nuri (1888-1943), karikatürcü. Bir süre İstanbul Kadırga Tabiyye Mektebi’nde ve Belçika’nın Gamblox kentinde Yüksek Tarım Okulu’nda okudu. Resimli Kitap ve Kalem dergilerinde karikatürler yayımladı. Ali Dino’yla birlikte La Bar-be (Sakal) adlı bir gülmece dergisi çıkardı. İstanbul’a döndükten sonra Diken ve İleri dergilerinde karikatür yayımlamayı sürdürdü. Cum-huriyet’in ilk dönemlerinde İstanbul Radyo Şirketi’ni kurdu. 1932’de A-
vusturya’daki uluslararası karikatür sergisine katıldı. 1939’da Paris’te kişisel bir sergi açtı. Karikatürlerinde siyasal konuların yanısıra kadın -erkek ilişkileri, moda ve güncel yaşamdan çeşitli konulara da yer verdi. Çizgilerinde resimsel niteliğe bağlı kalan ileri, çağdaş Türk karikatürünün öncülerinden biri oldu.
İLERİ Selim (d. 1949), öykü ve roman yazarı. Ortaöğrenimini Galatasaray ve Atatürk liselerinde tamamladıktan sonra girdiği İÜ Hukuk Fa-kültesi’ndeki öğrenimini sürdürmedi. Yazarlığı uğraş edindi. Önce derin bir duyarlık ve dil incelikleriyle örülü öyküleriyle tanındı. Sonra romana yönelerek genellikle aydınlardan seç\\ğ\ k\ş\UWev çevresinde toplumdaki değişim ve yozlaşmaları sergiledi. Zaman zaman senaryolar yazdı. Deneme – eleştiri ve anı türünde eserler de verdi. Üretkenliğiyle edebiyatımızın en verimli yazarlarından biri oldu. Dostlukların Son Günü (1975) ile 1976 Sait Faik Hikâye Armağam’m, Her Gece Bodrum (1976) ile 1977 TDK Roman Ö-dülu’nü kazandı. Ayrıca Kırık Bir Aşk Hikayesi adlı senaryosuyla Sinema Yazarları Derneği’nin (1982-1983) En iyi Senaryo Ödülü’nü aldı. Öbür eserlerinden başlıcaları : Öykü: Pastırma Yazı (1971), Bir Denizin Eteklerinde (1980), Eski Defterlerde Solmuş Çiçekler (1982), Son Yaz Akşamı (1983). Roman : Ölüm İlişkileri (1979), Cehennem Kraliçesi (1980), Yaşarken ve Ölürken (1981), Yalancı Şafak (1984), Saz, Caz, Düğün, Varyete (1985), Hayal ve Izdırap (1986). Deneme –
Selim İ leri
inceleme: Çağdaşlık Sorunu (1978), Aşk-ı Memnu (1981). Senaryo: Bir Demet Menekşe (1973), Askerin Dönüşü (1974), Seninle Son Defa (1978), Seni Kalbime Gömdüm (1982). Anı: Annem İçin (1983), Hatırlıyorum (1984), Seni Çok Özledim (1986). Şiir: Ay Işığı (1986).
İLERİ Tevfik (1911-1961), siyaset adamı. İstanbul Mühendis Mektebi’nde öğrenim gördü. Bu yıllarda Talebe Cemiyeti ve Milli Türk Talebe Birliği başkanlığında bulundu.
Tevfik I leri
Sağ eğilimli gençlik eylemlerine önderlik etti. Uzun süre Karayolları’ nda mühendis olarak çalıştı. 1950 seçimlerinde DP’den Samsun milletvekili seçilerek parlamentoya girdi. 1950-1960 arasında Ulaştırma, Milli Eğitim, Devlet bakanlıklarında ve Başbakan Yardımcılığında bulundu. 1953-1955 arasında TBMM Meclis Başkanvekilliği yaptı. 27 Mayıs 1960’da Bayındırlık bakanıydı. Öbür DP yöneticileriyle birlikte tutuklandı. İdama mahkûm edildi. Cezası ömür boyu hapse çevrildi. Hastalanması üzerine Ankara’da tedavi altına alındığı hastanede öldü.
İLERİCİ Kemal (d. 1910), besteci ve müzik teoricisi. Kastamonu Muallim Mektebi’ni bitirdi (1926). 1938’de Ankara Devlet Konservatuvarı’na girdi. 1945’de Konservatuvarın bestecilik bölümünden mezun oldu.
