(SANLIĞIN EVRİMİ
– doğanın geri kalan bölümüne karşıt olarak «insanların bü-hem de «hayvanı» olana karşıt olarak «İnsanî olanın : • :;i özelliği»ni belirten insanlık, bünyesinde yalnızca yaşa-: çok ölüleri barındırmakla kalmaz, geçmişin toplumla-^rseleceğm toplumunu da barındırır. Oysa teolojik-metafi-: rmişiyle pozitif geleceği arasında sıkışıp kalmış bulunan in-runalım içindedir. Artık sona erdirilmesi gereken ve Batı 3a Fransız Devrimi’yle belirgin olan bu evreyi insanlık i sşmış değildir. Nitekim 1789, Comte tarafından özenle ha-
– ;r. pozitivist takvimin 1. yılı olacaktır. On üç aylık bu tak-
dönemlerin teokrasisinden modem bilime, yani Mu-
– 3:chat’ya uzanan çizgide Homeros, Aristoteles, Arhime-irzar. Aziz Paulus, Charlemagne, Dante, Gutenberg, : rrsare, Descartes ve Büyük Friedrich’e ulaşan insanlık ev-
aşamalarım temsil eder. Ayrıca pozitivist takvim yılının : .r.’j. insan soyunun büyük tarihî temsilcilerinden birisinin z adanmıştır. Böylece bunların bütünü, kendi kendisiyle ba-
– t insanlığı sunmaktadır.
►üzen ve ilerleme
— ir. toplumunun pozitif örgütlenmesini geciktiren mücade-
– -gün, iki eğilim çarpışmaktadır; birincisi, «teolojik» ve ge-
– .zene bağlı eğilim, ilerleme yeteneğinden yoksunken; ikin-—etafizik» ve devrimci, ilerleme sarhoşu eğilimse, yalnızca
-; veteneğine sahiptir. Bu iki aşırılıktan biri düzen ile geriye .; – diğeriyse ilerleme ile anarşiyi birbirine karıştırmaktadır, fî, «düzen içinde ilerleme» artık mümkündür, yeter ki düzlemenin koşulu, ilerleme de düzenin gelişimi olsun; işte
* :zmin ilk belgisi olan «düzen ve ilerleme»de kastedilen bu-: ,rada söz konusu olan pozitif düzen, yeniden «sağlanacak» ; iyakta tutulacak» bir şey değildir, çünkü bizi ayakta tutan
– ;dur, yani dış düzendir, nesnel düzendir ve onun bilimsel ; sahip olmak, her türlü bilginin yeter koşulu değilse de, ge-:=jludur. Günümüzde artık olgunluğa erişmiş bulunan bilim, :na bağlanan ümitleri, hem de sebep olduğu endişeleri haklı ırak bir düzeydedir. Çünkü tekniklerin efendisi durumunda-. “ artık insanlığa «kendi lütfunu kendi yaratmak» olanağım
– biredir. Demek ki ilk dönemlerdeki gibi «yalnızca doğanın
ae de Vaux. Auguste Comte’la tanışma ve on sekiz ay süren bütünüyle
■ ■ ;r ilişki, onu, filozofun annesi ve evlatlığıyla birlikte üç «koruyucu
– -£en biri yapmaya yetti.
efendisi ve sahibi olmak» söz konusu değildir. Söz konusu olan, yalnızca zihnin değil, gönlün ve kişiliğin taleplerini de yerine getirmektir. Bu rolü tam anlamıyla ancak yeni bir din üstlenebilir.
İnsanlık dini
Auguste Comte, özellikle «Pozitif Siyaset Sistemi» adlı eserinde kurmaya çalıştığı «insanlık dini»nin manevî önderi olmak istiyordu. Böylece pozitivizm, insanlığın manevî alandaki sayısız yanılgıdan sonra ağırlanacağı evrensel kültür yapısı, nihaî sığınak olacaktı. Tüm bilgi tarihinin meyvesini toplamaya aday saydığı «sosyolojinin kurucusu olan Comte, aynı zamanda, bilimsel bir şekilde tasarlanmış ve evrensel bir dinin de başrahibidir.
Bu din, insanlığın ilerlemesine katkıda bulunmuş herkesi bünyesine alır ve katılmayı veya dışlamayı ancak kişisel başarılar çerçevesinde değerlendirir. Pozitivist külte gelince, Doğu’nun ve Ba-tı’nın yüzyıllardır özlemini çektikleri evrenselliğin doğuşunu iyice vurgulamak için, hem Batı’mn hem Doğu’nun simgelerini almıştır. Bu evrensel dinin tanrıçası, «evrensel düzeni mükemmelleştirmek için özgürce rekabet etmiş; geçmişin, geleceğin ve bugünün tüm varlıklarını» kapsayan «insanlık» (veya Büyük Varlık); en büyük fetişiyse, gezegenimiz, yani Dünya’dır. Çünkü kendiliğinden ortaya çıkan, tarihî açıdan kaçınılmaz olan ve bir öznellik taşmasına işaret eden başlangıç fetişizmi, nihayet evrensel din içinde pozitif yerini alacaktır.
Pozitif dinin tam anlamıyla kurulabilmesi için, duygu kültürünü, zekânın ve etkinliğin gelişimiyle bağdaştırması gerekir ki, bu da ancak duyguyu temsil eden kadınlar, zekâyı temsil eden filozoflar ve etkinliği temsil eden proleterlerin «sonucu belirleyici koalisyonuyla gerçekleşebilir. Büyük Varlığa gelince, o ne yeni bir soyut varlıktır, ne de Yaradan adıyla insanlık tarihine (iamgasmı vurmuş ve birbirine rakip tektannlı büyük dinleri beslemiş, gelip geçici varlıklar listesine eklenecek yeni bir tanrıdır.
Demek ki Comte’un «1860’tan önce Notre-Dame’da» vaaz etmeyi umduğu pozitivizm, Tanrı’ya (bununla mutlak, dolayısıyla kurmaca bir Varlık kastediliyorsa) yer vermeyen, ama spekülatif yaşam için bir dogma, etkin yaşam için bir rejim ve duygusal yaşam için bir kült koyan bir din olacaktır. Nihayet bu dinin İnsanî, bireysel ve kolektif yaşamın bütünü üzerinde bir otorite kurabilmesi için duyguya oldukça kuvvedi bir yön vermesi gerekir: çünkü ancak «insan soyunun genel çıkarı» ahlâkî yükümlülüğe gerçekten evrensel bir uygulama alanı gösterebilir. Dolayısıyla pozitif dinde ahlâk ve eğitim aynı amaca, yani insanlığı hayvanlığa, özgeciliği (Comte’un oluşturduğu bir kelimedir) bencilliğe (bugüne kadar yanlış olarak «aktif varoluşu yönlendiren yeterince enerjik tek gerekçe» sayılmıştır) üstün kılmaya yöneliktir. Buradan pozitivizmin başka bir veciz formülü olan «başkası için yaşamak»a geçilebilir; Comte bu sözünü «Evrensel Eğitim Üzerine», (Traite de l’Education Üniverselle) adlı bir kitapta daha da açmak istiyordu, ancak bu kitabı yazamadan hayata gözlerini yumdu. □
Brezilya bayrağı, 1891’den beri pozitivizmin «Düzen ve ilerleme» formülünü taşıyor. Ayrıca Rio de Janeiro’da güçlü bir pozitivist kilise bulunuyor.
ESERLERİ
Gençlik eserleri
«Görüşlerin ve İsteklerin Genel Ayrımı» (Separation Generale Entre ies Opinions et ies Desirs, 1819). «Modern Geçmişin Bütünü Üzerine Özet Değerlendirme» (Sommaire Appreciation de l’Ensemble du Passe Modeme, 1820).
«Toplumu Örgütlemek İçin Gerekli Bilimsel Çalışma Planı» (Plan des Travaux Scientifiques Necessaires Pour Reorganiser la Societe, 1822). «Bilimler ve Bilginler Üzerine Düşünceler» (Considerations Sur İes Sciences et İes Savants, 1825). «Tinsel Güç Üzerine Görüşler» (Considerations Sur le Pouvoir Spirituel, 1826),
Başlıca eserleri «Pozitif Felsefe Dersleri» (Cours de Phiiosophıe Posıtive, 1830-1842). «Pozitif Düşünce Üzerine Konuşma» (Discours sur l’Esprit Positif, 1844). «Pozitif Siyaset Sistemi» (Systeme de Politique Positive, 1851-1854). «Pozitivist Kateşizm»(Catechisme Positiviste, 1852).
AYRICA BAKINIZ
– (mKslI bilgi
■ İB.ARSÜ din
• 1350 felsefe
– Um ilahiyat
• İMm metafizik
■ Ewı tarih