İŞARETLEME

i. (işaretlemekten işaretleme). Bir şeyi işaretle belirtme. — Ask. havc. İşaretleme bombaları, bir hedefin yerini işaretlemek için atılan bombalar. (Bk. h e d ef işaretleme.) [Bir hava a- kınında, keşif uçakları genellikle bombardıman uçaklarının önünde uçar ve hedefe, «işaretleme bombaları» denilen ışıklı bombalar atar; böylece hedefin yerini belirlemek ve sıhhatli nişan almak mümkün olur.] |i işaretleme panoları, üzeri beyaz bezle kaplanmış, dikdörtgen biçiminde çerçeve; birlikler bu panoları toprağa sokarak, u- çaktan kolayca okunabilecek bir koda göre, uzlaşmalı işaretler meydana getirir. (Birinci Dünya savaşında, uçaklara, yerdeki dost birliklerin mevzilerini bildirmek için bu usul kullanıldı.) — Bayınd. Demiryolu, kanal veya karayolunun geçeceği yerleri belirlemek için bazı noktaların veya temel çizginin tespitine yarayan hazırlık işlemlerinin tümü fver- ölçümü, nirengi v.b. çalışmaları.) [Bk. EKÇILT. — Havc. Sınırları belirten işaretlerin yerleştirilmesi işlemi. || Pilotlara karşılaşabilecekleri tehlikeleri belirten veya kullanılabilir alanların konumunu gösteren optik işaret donanımının tümü. || Uçağın işaretleme donanımı, gece uçuşlarında kullanılan uçağın işaretli lambalarının tümü. || Radyo-elektrik işaretleme, pilotların bulundukları yeri ve uçuş doğrultusunu tespit etmelerine yarayan yol boyunca yerleştirilmiş yön verme sisteminin tümü. (Bk. EKÇÎUD. — Kim. Kimyasal işaretleme, kimyasal maddelerin, metotlu olarak semboller (elementler) ve formüllerle (bileşik maddeler) gösterilmesi. (Bu formüllerin amacı, kimyasal olayların yazılışını kolaylaştırmak, bileşikleri bir çeşit şekille göstermek ve ö- zelliklerini kısaca belirtmektir. Günümüzdeki işaretleme sistemi, atom yapısının i- şaretlerle gösterilmesidir.) [Bk. k im y a ve ANSİKL.] — Mant. Bir kavramın (cins) kendi kaplamım meydaan getiren varlıklara veya eşyaya (türler) uygulanabilme niteliği. Ayni kavram, içlem (yani taşıdığı yüklemler veya özelliklerin tümü) açısından ele alınınca, işaretleme, bu yüklemler veya özellikleri dile getaen konnotasyon*a karşıttır. — Ormanc. Orman kesiminde, yetişmek üzere alıkonacak ağaçların seçimi. İşaretleme, muhafaza edilecek ağaçların (yedekler) taban kısmının çekiçle çentilmesi suretiyle yapılır. Bk. a n sİk l. — Oyun. Oyun kâğıtlarına, oyundan önce veya oyun sırasında işaret koymak suretiyle yapılan hile. Bk. a n sİk l. — Teknol. Birleştirme sırasında yararlanmak için marangozun bir parçaya işaret koyması. — Terz. işaretleme âleti, dikiş yerlerini veya boy uzunluğunu işaretlemek için kullanılan terzi âleti. — Topogr. Belli bir temelden hareket ederek, bulunulan noktaya uzaklığı ve taslağa yönelimi ölçülen bir noktanın yerini bulma işlemi. — a n sİk l. Kim. Günümüzde kullanılan kimyasal işaretleme sistemi yeni bir buluştur; atom teorisine dayanır ve birleşimlerin tartı kanunlarını ifade eder. Ancak her çağda, madde cinslerini belirtmek için özel işaretlerin kullanıldığı görülmüştür. Eski inanışa göre güneş sistemindeki gök- cisimleriyle madenler arasında bir bağıntı bulunduğu için, bu gökcisimlerinin işaretleri madenlere de verilmiştir. Madenlerin her sı
nıfı ayrıca mükemmel, yarı mükemmel ve kötü olarak alt sınıflara bölünmüştür. Mükemmel olanlar daire şeklinde (a), yarı mükemmeller yarım daire şeklinde (b), kötüler de bir artı işareti ve bir okla (c) gösterilmiştir. Meselâ altın basit bir daireyle (d) gösterilirdi. Aynı işaret, bu gruptaki diğer madenler, yani bakır, demir ve antimon (e, f, g) için de kullanılıyordu. Ancak bu üç elementte, daireye bir artı veya ok işareti de ekleniyordu. Gümüş, bir yarım daireyle (b) gösterilirdi. Kalay (h) ve kurşun da (i) aynı işaretle gösterilir, farklı olarak bir artı veya bir ok işareti bulunurdu: hem güneş, hem de ayla ilgili kötü bir maden sayılan civa, her iki sınıfın işaretlerini taşırdı ve bir çemberin üzerine çizilmiş bir yarım çember ile bir artı işareti kullanılırdı (/’).
O ) + / 0 9 < f Ö V ö $
a b e d e f g h i j
Aşağıda, Bergman tarafından kabul edilmiş dört maddenin işaretleri gösterilmiştir:
V ‘ – İ A v A
ateş su hava toprak Kimyasal maddelerin gruplaştığı bellibaşlı sınıfların genel sembolleri ise aşağıdaki şekillerle belirtilmişti:
. ı 9 l ‘ O 4 y asit alkali saf tuz yanıcı kireç • maden madde
Atom teorisinin bulunması, kimyasal işaretlemenin gelişmesinde önemli düzeltmelere yolaçtı. Çünkü bir maddenin sembolü, atomun tahminî ağırlığıyle orantılı belirli bir kütleyi gösterdi. Dalton, atomların küresel olduğunu varsaydığı için, atom işareti olarak daire sembolünü seçti. Meselâ karbonun hidrojenli bileşiklerini göstermek için, bir veya daha çok hidrojen atomuyle 0 birleşmiş bir karbon atomu • ele alıyor, formülleri • Q ve O • 0 şeklinde gösteriyordu. Aynı şekilde, karbon monoksit ve dioksidi göstermek için • O ve O • O yazıyordu; O oksijenin sembolüydü. 0 aa azotun sembolü olduğu için, azot monok- sidi 0 O işaretiyle gösteriyordu. Çeşitli madenleri göstermek için, dairenin içine madenin baş harfini yazıyordu. 1815’te Berzelius yeni işaretleme sistemini teklif etti. Baş harfleri kullanmak yaygınlaştı ve o güne kadar süregelen dairelerin yerini aldı. Bu formüllerle, aynı elementin birçok atomunu veya aynı bileşiğin birçok molekülünü gösteren üst veya alt rakamlar metodunu da Berzelius getirdi. Kimyasal işaretleme, bazı değişikliklerin dışında zamanla bugünkü şeklini aldı. (Kimyasal işaretlemelerde izlenen kurallar için bk. KİMYA, FORMÜL, BENZEN, NAFTALEN.) — Ormanc. işaretleme işleminde dikkate alınacak hususlar şunlardır: baltalık ormanın yedek ağaçlar üstündeki etkisi (yedekler, baltalık ormanın unsurları arasından seçildiğine göre aynı cinslerden meydana gelmiştir; bunların dorukları, çevrelerinde bulunan ve gövde dallarının kendiliğinden budanmasına sebep olan baltalıkları aşar; bu itibarla, baltalığın evrimi ne kadar uzun süreli olursa, yedeklerin gövdeleri de o kadar yükselebilecektir); yedeklerin baltalık orman üstündeki etkisi (alıkonacak ağaçların sayısı ne kadar çok olursa, ışıktan yoksun kalan baltalık orman o kadar aydınlanacaktır); cinslerin tabiatı ve menşei (cinsler, değerlerinin alçalış sırasına göre muhafaza edilmelidir; meşe, dişbudak, ka- yınağacı, akçaağaç, karaağaç, titrek kavak, huş ağacı, gürgen; tercihen, tabiî fidandan, dip sürgününden, genç çotukların taze filizinden üreme, iyi şekillenmiş, sağlam, özürsüz ağaçlar işaretlenmelidir. Yedeklerin bir veya birkaç kesim dönemi boyunca muhafaza edildiğine göre, bunlara özel adlar verilir: baliveaux (yaşı bir kesim dönemlik olan); modernes (iki kesim dönemlik); anciens (üç veya dört kesim dönemlik); vieilles ecorces (beş ve daha fazla kesim dönemlik). Kategorilere göre ağaçlar değişik şekilde işaretlenir. İşaretler, mümkün olduğu kadar gövdenin tabana yakın olan yerine vurulur.
— Oyun. Oyundan önce yapılan işaretlemede kartların belli bir yeri hafifçe parlatılır, kurşunla karartılır, iğne ile delinir, merdaneyle kabarıklaştırılır, makasla işaretlenir veya kurşun kalemle nişan konur. Oyun sırasındaki işaretlemede kartın bir ucu kaldırılır, yüzüğün bir köşesi veya parmaklar arasında saklı duran küçük bir kalemle iz konulur, para kenarı veya tırnakla çizilir,