al eden, ele geçiren, (m ) İŞGÜCÜ blş. i. İkt. Bir ülkedeki nüfusun üretici durumda bulunan, diğer bir deyimle İktisadî faaliyete katılan bölümü; genellikle 14 yaşından büyük ve 65 yaşını aşmamış olan ve kazanç getiren bir işte çalışanların toplamıdır (faal nüfus da denir). [Bk. a n sİk l.] || İşgücüne iştirak (katılma) oranı, bir ülkede belirli bir anda genel nüfusun işgücüne katılan oranına veya işgücü miktarının, genel nüfus miktarına oranı. (Bk. a n sik l.) || İşgücünün etkinliği, işgücünün İktisadî faaliyet alanında çalışma arzusu ve alışılmış olan iş süratine bağlıdır. || İşgücünün kapsamı, işgücünün içine girenlerin dağıldığı kesimler. (Bk. a n sİk l.) || işgücünün mesleklere göre dağılışı. Bk. a n sİk l. || işgücünün meslekteki yerine göre yapısı. Bk. ANSİKL. — a n sİk l. ikt. ülkede kazanç getirici bir İktisadî faaliyet alanında çalışma arzusu ve gücünde olan insanların toplamı anlamına da gelen işgücü kavramı, nüfus yönünden önemli bir etken olduğu kadar, İktisadî bir ölçüt de olabilir. Nitekim emek arzını tespitte iktisatçılarca yararlanılan metotların başında gelir. Zira çalışma çağındaki nüfus sayısı ve oranı emek arzını belirlemeğe yetmemektedir. Meselâ hiç çalışmadan yaşayan mirasyedilerin ve ev hanımlarının çalışma güçleri olduğu halde emeklerini arz etmedikleri de bir gerçektir. Türkiye’de 1965 sayımına göre 16 787 000 kişi çalışma çağındadır. Ancak işgücü sayısı 13 047 500’dür. İşgücü çeşitli nüfus kümelerinden oluşur: işverenler, ücretliler, kendi başına çalışanlar, ücretsiz çalışan yardımcı aile efradı, işsizler ve sayım zamanında gelir karşılığı bilfiil çalışan kimseler. Bu toplamdan silâh altındaki ordu mensubu çıkarılırsa sivil işgücü elde edilir, işgücü kavramı ile faal nüfus terimi aşağı yukarı aynı anlamı verir. Ancak ölçü bakımından aralarında bir ayırım yapılabilir. Faal nüfusta meslekte süreklilik şartı aranır, işgücünde ise sayım anındaki durum göz önüne alınır. Bk. n ü f u s. • işgücüne iştirak oranı, millî gelirin tespitinde üretim etkenlerinden emeğin potansiyel gücünü belirler. Türkiye’de 1965 yılında bu oran yüzde 43’tü. Bunun anlamı, ülkede her yüz kişiden kırk üçünün İktisadî faaliyete katıldığı ve üretken olduğudur. Geriye kalan yüzde 57’lik bölümü ise üretici olmasına rağmen millî gelire bir katkıda bulunmaz. Ancak bu katkıda bulunmayan yüzde 57’lik oranındakilerin tüketimlerinin karşılanması gerekir. Bunu da yüklenecek olan yüzde 43’ü meydana getiren topluluktur. Bu da işgücünün bağımlılık oranı’nı belirtir. işgücü iştirak oranına nüfusun yaş ve cinsiyeti (yetişkin nüfus fazlalığı), toplumun kültür yapısı (eğitim görmüş kimselerin fazlalığı), İktisadî gelişme evresi ve yaşama düzeyi gibi etkenler etkide bulunur. • işgücünün kapsamı, işgücünü meydana getiren terimler, tarım, sanayi, ticaret ve hizmetler kesimlerinde toplanabilir. Türkiye’de ticaret ve hizmetler kesimi «hizmetler» adı altında toplanır. 1967’de tarım yüzde 72,3, sanayi yüzde 13,8, hizmetler ise yüzde 13,9 idi. • İşgücünün mesleklere göre dağılışı. Meslek esasına göre kişiler yaptıkları işe ve mesleğe göre sınıflandırılır. Türkiye’de 1965 yılındaki durum aşağıdaki tablodadır: • İşgücünün meslekteki yerine göre yapısı. Kişiler meslekteki yerlerine göre dört kümede toplanırlar: işverenler (kendi iş yerinde başkalarını bir hizmet akdiyle ve bir
İŞİ
meslek nu.
- 4.
- 6. 7. 8.
1965 (bin kişi)
289,2
Teknik elemanlar, serbest meslek sahipleri ve bunlarla ilgili diğer meslekler Müteşebbisler, sevk ve idare memurları, büro ile ilgili diğer meslekler 370,1 Satıcılar ve satışla ilgili diğer meslekler 383,6 Çiftçiler, ormancılar, balıkçılar, avcılar, maden ve taş çıkarma işleri ile ilgili diğer meslekler 10,113,4 Nakliyat ve muhaberatla ilgili diğer meslekler 276,5 Sanatkârlar, imalât ve tamirat işçileri 1,168,9 Hizmetle ilgili diğer meslekler 438,5 Meslekleri tayin edilemeyenler, mesleksizler ve meslekleri bilinemeyenler 551,4
TOPLAM 13,591,6
Türkiye’de muhtelif meslek erbabının işkollarına dağılışı 1965 (bin kişi)
meslek nu.
imalât s. inşaat ticaret münakale hizmetler iyi tarif ________________edilemeyen - 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
5,2 11,3 0,4 4,918,5 10,1 19,5 23,2
11,8 55,1 3.3 11,3 7.4 763,6 13,0 0,1
9,5 14,3
154.8 10,0 156.8 6,4 0,2
7,6 2,6 179,8 12,7 69,6 14,5 120,1 40,9 281,6 0,5 1,9 91,0 1,1 22,2 30,2 76,3 3,1 227,1 11,7 3,8 3,1 4,0 26,3 47,9 11,0 7,1 326,6 17,8 0,4 0,1 . V . 548,3 TOPLAM 4,988,4 865,6 352,0 384,1 278,1 697,3 838,7
ücret karşılığında çalıştıranlar); ücretliler (memurlar, müstahdem ve işçiler); kendi basına çalışanlar (küçük sanat erbabı ve esnaflar, küçük çiftçiler, serbest meslek erbabı); ücretsiz çalışan yardımcı aile efradı (aile reisinin işinde ücret almadan çalışanlar). Türkiye’de 1965’te işverenler yüzde 1,12, kendi başına çalışanlar yüzde 28,10, ücretliler yüzde 22,50, yardımcı aile efradı yüzde 47,20 oranındaydı,