İSLÂM’IN IŞIĞINDA GÜNÜN MESELELERİ

Elmalılı merhum alman ve satılan şeylerin aynı cinsten olmamalarıhalinde faizden bahsetmenin mümkün olmayacağınıtesbit ettikten sonra, para ile eşyanın mübadelesinden ibaretolan satış akitlerinde vâde farkının caiz olduğunu ifade etmektedir.Çünkü faiz aynı cinsten olan iki şeyi —biri diğerindenfazla olarak veya eşit fakat veresiye olarak— satış yoluyla değişmehalinde gerçekleşebilir. On lirayı onbir lira ile değiştiğimizzaman bir liranın karşılığı yoktur ve ribâdır. Amma birelbiseyi peşin veya veresiye yüz liraya aldığımız zaman bununbedeli yüz liradır, aynı elbiseyi yüzelli liraya aldığımızdada bedeli yüzelli liradır; burada cinsler aynı olmadığı için birinindiğerine nisbetle fazlalığından bahsedilemez; fazlalık olmayıncada ribâ tahakkuk etmez. Ancak fâhiş fiat tahakkukedebilir. Bu mevzûu ileride tekrar ele alacağız.Buraya kadar vâde farkını açık ve kesin olarak caiz görenleringörüş ve delillerini vermiş olduk. Aşağıda ise ya üstü kapalıyahud da dolaylı bir şekilde caiz görenleri sıralayacağız.B) Vâde Farkını Dolaylı veya Kapalı Bir Üslûpta CaizGörenler:1 — Şafii’nin talebesi arasında mümtâz bir yeri bulunanel-Müzenî üstâdmdan naklediyor:«Bir satış içinde iki satışın» iki şekli vardır: Birisi «sanaşu köleyi peşin bine veya bir sene vâde ile ikibine sattım! bunlardanhangisini sen ve ben istersek satış ona göre bitmiştir»demek sureti ile olur. Bu, bedeli meçhul olan bir satıştır. Diğerşekli de şöyledir: «Sen bana evini bine satman şartıyle ben deşu köleyi sana bine sattım.» (46)Gerek Şâfiî ve gerekse Müzeni burada daha fazla açıklamayapmamışlardır. Ancak Şâfiî’nin «bu bedeli meçhul olanbir satıştır» demesi onun maksadına delâlet etmektedir. Fesadınsebebi «bedelin meçhul olması»; bunun sebebi de iki şekilve bedelden birisine karar verilmemiş bulunmasıdır. Eğer meselâ«veresiye iki bine sattım, aldım» deselerdi bedel meçhulolmayacak ve satış caiz olacak idi. Nitekim Tirmizî Sünen’inde,Şâfiî’nin tefsirini naklettikten sonra «bu belli bir fiata karar vermeden ayrılmadır; alan ve satan akdin hangi şekil ve bedelüzerinde bittiğini bilmemektedirler» demiştir. (47)