İSLÂM’IN IŞIĞINDA GÜNÜN MESELELERİ

mecbur edecek kadar aç bırakıp çalıştırdığın kanâatinde olmasaydım cezalarını infaz ettirecektim, şimdi ise seni müessir bir şekilde cezalandıracağım» dedi, devenin sahibine bedelini sordu ve Hâtıb’a bu bedeli iki katı ile ödetti (el-Bâcî, el-Muntebâ ş. el-Muvatta’, C. VI, s. 64 vd.) Hz. Ömer’in, yine bir kıtlık yılında hırsızlık cezasını genel olarak uygulamadığı bilinmektedir. Prof. Şelebî yukarıdaki uygulamayı açıklarken şu satırlara yer vermiştir: «Hz. Ömer’in anlayışına göre ceza, ihtiyaç içine düşmediği halde hırsızlık yapan kişiye uygulanır, bunlar ise aç kalmış ve bu sebeple çalmışlardı. (Ta’lilu’l-ahkâm, s. 62- 63) Amme ihtiyacı sebebiyle istimlâkin ve vergi almanın caiz olması bir bakıma gasbm caiz olması demektir. K i ş i l e r , ş a h s î i h t i y a ç l a r ı i ç i n b i l e ( b u i h t i y a ç l a r c i d d i v e ö n e m l i o l d u ğ u t a k d i r d e v e b a ş k a t ü r l ü g i d e r m e i m k â n ı d a b u ­ l u n m a y ı n c a ) f a i z l i k r e d i a l a b i l d i k l e r i n e g ö r e a m m e i h t i y a c ı s e ­ b e b i y l e f a i z l i k r e d i y e b a ş v u r m a y o l u n u n e v l e v i y e t l e a ç ı k o l d u ­ ğ u a n l a ş ı l m a k t a d ı r . T e ş v i k k r e d i s i n i n e n f l â s y o n d a n y ü k s e k f a ­ i z l e a l ı n m a s ı h a l i n d e f a i z d e n b a h s e d i l e b i l i r v e b u n u n h ü k m ü y u k a n d a a ç ı k l a n m ı ş o l d u . E n f l â s y o n o r a n ı n d a n d ü ş ü k f a i z l i t e ş ­ v i k k r e d i l e r i i s e i l e r i d e e l e a l ı n a c a k t ı r . Fertlere ait ihtiyaç, zaruret sınırına dayanmadıkça gasi) ve hırsızlığa cevaz verilmemiştir; çünkü bu takdirde kamu düzeni bozulacak, anarşi çıkacak ve az zarar, daha büyük zararla giderilmiş olacaktır; halbuki islâmda kaide, «çok zararı, az zarar ile gidermektir.» (Mecelle, md. 27). İkinci itiraz: E v i o l m a y a n b i r k i m s e n i n k r e d i l i o l a r a k e v a l m a s ı n ı b e l ­ k i i h t i y a c a d a y a n d ı r m a k m ü m k ü n ; b e n z e r i k r e d i l e r i d e b u n a d a y a n d ı r m a k m ü m k ü n ; y a t ı n m k r e d i s i d e d i ğ i m i z u z u n v â d e l i k r e d i l e r i b u n a d a y a n d ı r m a k m ü m k ü n m ü a c a b a ? B u h u s u s t a z a r u r e t o l m a d ı ğ ı g i b i h â c e t o l d u ğ u d a s ö y l e n e m e z . B u k a p ı y ı d i k k a t l i k u l l a n m a k g e r e k i r . M e s e l â e v l e n e m e y e n i n s a n l a r ı n i h ­ t i y a ç l a r ı n ı g ö z ö n ü n e a l a r a k z i n a y a s a ğ ı n ı d e l e c e k m i y i z ? . . . B i r y a n d a n f a i z y a s a k d i y e c e ğ i z , d i ğ e r y a n d a n k u v v e t l e n e l i m , i s l â m a y a r d ı m e d e l i m d i y e f a i z i k a b u l e d e c e ğ i z . B u t u t a r l ı g e l ­ m i y o r b a n a . E ğ e r b ö y l e d ü ş ü n ü l ü y o r s a a f y o n t i c a r e t i g i b i d a h a k â r l ı y o l l a r b u l u n a b i l i r . . . Cevap: B i r ü l k e n i n i ç v e d ı ş t i c a r e t e , b ü y ü k v e k ü ç ü k ç a p t a y a t ı ­ r ı m l a r a k a l k ı n m a y a i h t i y a c ı o l d u ğ u t a r t ı ş ı l a m a z ; b u n l a r a z a ­ r u r e t d e r e c e s i n d e i h t i y a ç v a r d ı r . B ü y ü k y a t ı r ı m l a r b ü y ü k s e r ­