(d. 29 Ağustos 1817, Londra -ö. 29 Ekim 1864, Londra, İngiltere), Punch adlı mizah dergisinde yayımlanan karikatürleriyle ünlü Ingiliz karikatürcü.
Charterhouse’da öğrenim gördü; yaşamı boyunca arkadaşlığını sürdürdüğü William Makepeace Thackeray ile burada tanıştı. Tıp öğrenimine başladıysa da, sanatın çekiciliği baskın çıktı ve 1835’te Londra sokak-lanndaki komik tipleri konu alan Etchings and Sketchings (Aside Yedirme Baskılar ve Taslaklar) adlı yapıtı yayımlandı. W. Mulre-ady’nin 1840’ta çizdiği ilk posta pulunun üstündeki resme benzeterek yaptığı bir karikatür büyük başan sağlayınca, şişe içindeki bir sülüğü gösteren çizimi imza olarak benimsedi. (Leech sözcüğünün bir anlamı da “sülük”tür.) Bentley’s Miscellany için hazırladığı bir dizi aside yedirme baskıdan sonra çeşitli dergilere yapıt verdi. Hem üslubu, hem de konulan kendisininkine benzeyen George Cruishank ile birlikte çalıştı. Ama sonralan James Gillray ve Thomas Rowlandsçm’m etkisiyle, 18. yüzyılın sonundan beri İngiliz karikatürüne egemen olan korkutucu hiciv Öğesini yapıtlanri-da kullanmaya başladı. Karikatürlerinde, sıcaklık içeren bir orta sımf mizahı geliştirdi. Bunu yarattığı tipler arasındaki karşıtlıkla elde ediyordu. Bu özelliği Dickens’m A Christmas Carol’unun (1843; Bir Noel Şarkısı, 1947, 1985), yanı sıra Comic History of England (1847-48; İngiltere’nin Gülünç Tarihi) ve Comic History of Rome (1852; Roma’nm Gülünç Tarihi) adlı yapıtlar için hazırladığı aside yedirme baskılarda da görülüyordu. Bunlan arkadaşı R. S. Surtees’in romanları için yaptığı aside yedirme ve ağaç baskılar izledi. Londra’nın yaramaz sokak çocuklannı konu alan Portraits of Children of the Mobility (1841; Hareketli Çocuklann Portreleri) adh yapıtı ile onu izleyen Fly Leaves ise (Sinek Yapraklan) taş baskı çalışmalandır.
Leech’in yapıtlan Punch dergisinde ilk kez 7 Ağustos 1841’de yayımlandı. Önceleri toplumsal konular daha çok ilgisini çekiyordu; sonra politik karikatürleri yayımlanmaya başladı. Lord Palmerston, Disraeli, Lord Russel gibi politikacılan ya da Kınm Savá-şı’nı konu alan karikatürlerini General Février Turned Traitor (1855; General Février Dönek Çıktı) adh yapıtında topladı. Daha sonra gene toplumsal eleştiriye yöneldi; Pictures of Life and Character from the Collection of Mr. Punch (1854, I860, 1863; Bay Punch’ın Koleksiyonundan Yaşam ve Tip Resimleri) adh yapıtına bu tür karikatürlerini aldı. Leech, Sir John Tenniel ile birlikte John Bull(*) tipinin de yaratıcısı sayılır. Punch dergisinin çıkardığı yıllıklara ve cep kitaplarına, Once a Week ile The Illustrated London News adlı dergilere de katkıda bulunan Leech, aynca romanlar için resimler hazırlamıştır. Bunlardan biri olan A Little Tour in Ireland (1859; İrlanda’da Küçük Bir Gezinti) onun duyarlı bir manzara ressamı olduğunu da gösterir.
Leeds, İngiltere’de, West Yorkshire oliten ilinde ilçe ve kent. Aire Irm ıyısında, Manchester’ın 48 km ku susunda yer alır. Yorkshire’ın sanayi kezidir.
Leeds kenti Aire Irmağının kuzey sında bir Anglosakson yerleşmesi o kuruldu. Zamanla bir yerel pazar ol gelişti. Tüzel kimlik kazandığı lblb’ âa man dokumacılann 14. yüzyılda get’ ev dokumacılığıyla geçinen geniş bir genin ürettiği kumaşlara son işlemi y bir merkez durumundaydı. Leeds, 16. yılda York ve Beverley’nin yünlü doki ticaretindeki üstünlüğünü sarstı. Sanayi Devrimi’nden ve yörede kömür bulunmacf sından sonra makine yapımı, yünlü knm~ üretiminin önüne geçti. Belirli bir süre içna seramik ve keten üretimi de önem kazan-^ dı. Leeds ve Liverpool Kanalinın 1816’d»i açılması kentin gelişmesine katkıda bulu»-* du. 1848’den sonra demiryolu hatların»! kurulmasıyla Leeds lokomotif üretim’ önemli bir merkez durumuna geldi. 1 yüzyıl sonlannda hazır giysi üretimi brö ” bir gelişme gösterdi. Bu sanayi dalında ha çok Yahudi göçmen işçiler çalıştırıldı.
Günümüzde fabrikalar daha çok k güney ve doğu kesimlerinde toplan~ Kentin çeşitlenmiş sanayisi içinde giysi, makine, elektronik, kâğıt ve kim” madde üretimiyle basım etkinlikleri ön yer tutar. Kent aynca, bölgeye sigorta ve bankacılık hizmetleri veren bir mer dir.
Perakende alışveriş merkezleri, tahıl hisse senedi borsalanyla Victoria döne~ ait arkadlann bulunduğu eski kentin ç< sinde Victoria döneminden kalma Bel ye Binası (1858) ile daha sonraki dön lerde inşa edilmiş hükümet binalan ve tap tiyatro vardır. Leeds 1874’te kurulmuş i! ” versitesiyle İngiltere’nin en önemli kül: merkezlerinden biridir. Headingley (u ket), Elland Road (futbol) ve Moorto (golf) gibi spor sahalanyla da düny-ünlü olan kentte 200’den çok park vardır.
Londra ile Leeds arasındaki Mİ Otoy kentin hemen güneydoğusunda Trans-1 nine Otoyolu’yla kesişir. Leeds’in kuze tısındaki Yeadon’da bir havalimanı v~ İlçenin yüzölçümü 562 km2’dir. N“
(1981) kent, 451.841; (1988 tah.) ‘ 709.600.
Leeds (1. Dükü), Thomas Os
2. BARONET SIR THOMAS OSBORNE (1647-DANBY VİKONTU LATIMER, KIVETON B
osborne (1673-74), danby kontu (167 ve Carmarthen MARKist (1689-94) olarak bilinir (d. 20 Şubat 1632 – ö. 26 Teı 1712, Easton Neston, Northamptons’ İngiltere), İngiliz devlet adamı. Parl
Leeds 1. dükü Ttıomas Osbome, Sir Peter Lely’nin atölyesinde yapılmış bir resimden ayrıntı, 1689; Ulusal Portre Galerisi, Londra
National Portrait Gallery, Londra
to’da II. Charles’a bağlı bir grubun oluşturulmasında ve III. William ile II. Mary’nin 1689’da İngiltere tahtına çıkmalarında önemli rol oynamıştır.
Yorkshire’h krala bir toprak sahibinin oğluydu. II. Charles’ın 1660’ta tahta çıkmasına değili siyasal yaşamda etkin bir rolü olmadı. 1660’tan sonra Yorkshire’da çeşitli görevler üstlendi ve 1665’te parlamentoya seçildi. Koruyucusu Buckingham 2. dükü George Villiers’in desteğiyle hızla yükselerek 1668’de Kraliyet Deniz Kuvvetleri ikinci hazine dan, 1673’te de İngiltere hazineda-n oldu. Hükümetin mali durumunu düzeltmede gösterdiği başan nedeniyle, Charles tarafından başbakanlığa getirildi.
Başbakan olduktan sonra kraldan aldığı desteği ve rüşvet yöntemini kullanarak kralın parlamentoya üstünlüğünü, İnanç Bildirimi Yasası’mn uygulanması yoluyla Angli-kanizmin güçlendirilmesini sağlamaya ve Fransa’ya düşmanlığı savunan bir parlamento grubu oluşturmaya çalıştı. Fransa karşıtı ve Protestanlık yanlısı politikasının bir parçası olarak, Charles’m yeğeni Prenses Mary’nin Fransa’nın kara Avrupa’sındaki en büyük düşmanı olan Felemenk valisi (stadhouder) Oranje prensi Willem’le evlenmesini sağladı (1677). Öte yandan Char-les’m isteği doğrultusunda Fransa kralı XIV. Louis’yle gizlice görüşerek Louis’nin Charles’a para yardımında bulunmasına aracılık etti. Papahk Suikastı’nın (1678) yol açtığı kanşıkhklar sırasında bu olayın açığa çıkması üzerine parlamentoda yargılanarak suçlu bulundu ve Londra Kulesi’ne hapsedildi (1679).
1684’te serbest bırakıldıktan sonra 1688’de yeniden siyasal, yaşama döndü. Oranje prensi Willem’i İngiltere’yi işgal etmeye ve ıktidan Katolik kral II. James’in elinden almaya davet eden belgeyi imzalayan yedi kişi arasında yer aldı. Ardından Ingiltere’ nin kuzeyine giderek Willem’e destek sağlamaya çalıştı ve 1689’da toplanan Kurucu Parlamento’nun, Willem ve Mary’nin birlikte İngiltere tahtına çıkmalannı onaylamasında önemli rol oynadı. Willem ve Mary’nin, III. William ve II. Mary adıyla* tahta çıkmalanmn ardından, 1690 ilkbahannda başbakanlığa getirildi. Bunu izleyen dört yıl boyunca birbiriyle çatışan saray gruplan arasında güçlükle de olsa denge sağlamayı başardı.
1695’te İngiliz Doğu Hindistan Kumpanyasından rüşvet almak suçundan hakkında parlamento soruşturması açıldı. Bu tarihten sonra nüfuzu giderek azaldı. 1699’da bütün görevlerinden uzaklaştınldı.
Leeuw, Gerardus van der (d. 18 Mart 1890, Lahey – ö. 18 Kasım 1950, Utrecht, Hollanda), Reform Kilisesi’ne bağlı HollandalI ilahiyatçı ve dinler tarihçisi. Dinsel deneyimin fenomenolojik (betimleyici) çözümlemesine önemli katkılan olmuştur.
Leeuw, dinsel görünümlerin evriminin temelinde usdışı (mistik) bir geleneğin yattığını öne sürdü. Dinin kendine özgü bir doğası olduğunu, psikolojik ya da antropolojik bir yoruma indirgenemeyeceğini, insanda mistik ve mantıksal düşünme biçimlerinin birlikte bulunduğunu savundu. Yapıtlan arasında Phânometıologie der Religion (1933; Dinin Fenomenolojisi) ve Vom Heiligen in der Kunst (ös 1957; Sanatta Kutsal Olan) sayılabilir.
Leeuwarden, Frizce ljouwert, Hollanda’ nın kuzey kesiminde, Friesland ilinin (pro-vincie) merkezi belediye (gemeente). Har-lingen-Trek Kanalı ile Dokkum Ee Kanalı’ nın birleştiği noktada yer alır. Middelzee kıyısında bir liman olarak kuruldu. 1435’te berat aldı, 1504’te de Friesland’ın merkezi
yapıldı. 1582-1747 arasında Oranje-Nassau hanedanından gelen Friesland stadhouder’ lerinin (vali) merkezi oldu. 16-18. yüzyıllar arasında altın ve gümüş işlemeciliği merkezi durumuna gelen kent, günümüzde de Fries-land’ın ekonomik merkezidir. Önemli bir sığır pazan olan kentte süt ürünleri işlenir, teneke, kereste, kâğıt ambalaj ve inşaat malzemesi üretilir.
Kentteki Frizya Müzesi, Hollanda’nın en büyük il müzesidir. Princessehof Müzesi’n-de Doğu’nun sanat ürünleri, Pier Pander Müzesi’nde ise müzeyle aynı adı taşıyan heykelcinin yapıtlan sergilenir. Kentteki tarihsel yapılar arasında, başlangıçta Friesland il yönetiminin ve mahkemelerin merkezi olan Rönesans üslubundaki Kanselarij, belediye binası (1724), Oldehove (1529) ve yapımı tamamlanamayan hafif eğik bir kule (40 m) ile St. Boniface Kilisesi sayılabilir. Nüfus (1989 tah.) 85.296.
Leeuwenhoek, Antonie van (d. 24 Ekim 1632, Delft – ö. 26 Ağustos 1723, Delft, Felemenk), geliştirdiği mikroskoplarla bakterileri ve Protozoa filumundan tekhücreli-leri ilk kez inceleyen Felemenkli doğa-bilimci. Basit yapıh hayvanlar üzerine çalış-malanyla .kendiliğinden türeme görüşünü
Leeuwenhoek, Jan Verkolije’nin bir portre çalışmasından ayrıntı;
Devlet Müzesi, Amsterdam
»Rijksmuseum, Amsterdam
çürütmüş, yaptığı gözlemlerle bakteriyoloji ve protozoolojinin temellerini atmıştır.
Yaşamının ilk yıllan üzerine pek az şey bilinirse de, kapsamlı bir bilimsel eğitim görmediği kesinlik kazanmıştır. 1648’de üvey babası ölünce, bir kumaş tüccannm yanında çırak olarak çalışmak üzere Ams-terdam’a gönderildi. Yirmi yaşında Delft’e, dönerek kendi kumaş ve tuhafiye dükkânını1 açtı. 1660’ta Delft’te mabeyinci olarak devlet hizmetine girdi; böylece elde ettiği gelir, zamanının çoğunu en önemli uğraşı olan mercek kesimine ayırabilmesini sağladı.
Leeuwenhoek odak uzunluğu çok kısa olan yüksek nitelikli tek bir mercekten oluşan mikroskoplar yaptı; o dönemde bu tür mikroskoplar, renk sapıncı sorununu artıran bileşik mikroskoplara yeğleniyordu. Çalışmalanmn düzenli bilimsel araştırmadan uzak olmasına karşın, dikkatli gözlem yapabilme yeteneği çok önemli buluşlar yapmasını sağladı. 1674’te, “çok küçük hayvancıklar” olarak adlandırdığı bakteri ve tekhücrelileri incelemeye başladı. Yağmur suyu, su birikintileri ve kuyu suyundan, ayrica insanda ağız ve bağırsaklardan elde ettiği bu hayvancıklann büyüklüklerini de saptadı.
1677’de insan, köpek ve böceklerde sperma hücrelerini ilk kez saptayıp tanımladı. Göz merceği, çizgili kaslar, böceklerin ağız parçalan ve bitkilerin ayrıntılı yapışım da inceledi; yaprakbitlerinin döllenmesiz üremeyle çoğaldığını buldu. 1680’de mayalann küre biçimli çok küçük parçacıklardan oluş-
305 Lefebvre, François-Joseph
tuğunu fark etti. Marcello Malpighi’nin 1660’ta kılcal damarlan görüp tanımlamasından sonra alyuvarlann ilk eksiksiz tanımını yaptı. Rotiferlere ilişkin gözlemleri sonucunda bu “küçük hayvancıklar”«, havadaki toz tapggiklerijıde rüzgârla taşınabildiğim ve açıkıİMvayİajemas halindeki her tür suda bulun^bilecekierini belirledi.
Bir arkadaşı aracılığıyla ilişkiye geçtiği Royal Society ile 1673-1723 arasında yazıştı; 1680’de demeğe üye yapıldı. Buluşlarının çoğu derneğin Philosophical Transactions adh yayınında duyuruldu; ilk bakteri çizimler! de 1683’te bu dergide yayımlandı. Leeuwenhoek’in basit yapılı hayvanların yaşam çevrimi üzerine yürüttüğü araştırma-lann sonuçlan, bunlann kendiliğinden türemeyle ya da çeşitli maddelerin üremesiyle elde edilebileceği yolundaki görüşü çürütüyordu. Bu çalışmalar, tahıl ambarlarında yaşayan ve o dönemde buğdaydan türediği sanılan hortumlu kınkanatlıların aslında kanatlı böceklerin bıraktığı yumurtalardan çıkan kurtçuklardan geliştiğim ortaya koydu. Leeuwenhoek’in, pirenin yapışım ve geçirdiği başkalaşmayı (metamorfoz) betimlediği inceleme yazısı büyük ilgi uyandırdı. Ne var ki, basit yapıh canlılann kendiliğinden türediği görüşüne kaFşı -çıkan kapsamlı açıklamalan, ayrıntılı güdümlerinden daha değerli bulundu. Bazı çevrelerin bu hayvan-lann kumdan ya da tozdan türediklerini ileri sürmesine karşın, Leeuwenhoek pirelerin de öbür kanath böcekler gibi ürediğini kanıtladı.
Leeuwenhoek kanncalann yaşam çevrimi konusunda da çalışmalar yaptı ve o zamana değin karınca yumurtası olarak bilinen yapının ashnda yumurtadan çıkmaya hazır böceği banndıran pupa, bundan daha küçük olan yumurtalann ise larvalan barındırdığını gösterdi. Aynca deniz midyesi ve kabuklu deniz hayvanlannın, deniz kıyısındaki kumlardan ya da dere yatağındaki çamurdan değil, balıkların bıraktığı yumurtalardan oluştuğunu ileri sürdü. Tatlı su midyelerinin embriyonlannı inceleyerek bunlann kirpikliler, kamçılılar ve çanhayvanlan (Vorticella) tarafından tüketildiğini gözlemledi; bu gözlemlere dayanarak her iki midye türünün benzer biçimde geliştiğini savundu. Gizlim tuttuğu mikroskopla inceleme yön-temleri günümüzde de anlaşılhjazlığım korumaktadır. Yaşapu boyunca 400’den fazla tnıaİarm çoğu oldukça küçük, bazılık ¿aşı büyüklüğündeydi.
Bunlan geneftikİe birbirine perçinlenmiş iki ince pirinç levha araşma yerleştirdi. Çoğu Royal Society’ye bağışlanan bu merceklerin büyütme güçlerinin 50-300 arasında olduğu belirlenmiştir. Leeuwenhoek’in, merceklerinin büyütme gücünü artırmak amacıyla yatık ışıklandırma ya da buna benzer başka özel teknikler kullandığı sanılmaktadır. Bu konuda herhangi bir açıklama yapmadığı için, kullandığı yöntemler bugün bile tam olarak bilinmemektedir.
Lefebvre, (Pierre-) Francois-Joseph,
dantzig dükü (d. 20 Ekim 1755, Rouffach -ö. 14 Eylül 1820, Paris, Fransa), Mayıs 1804’te NapolĞon’un atadığı 18 imparatorluk mareşalinden biri.
Alsace’h bir değirmencinin oğlu olan Lefebvre 1773’te Fransız Muhafız Alayı’na katıldı. 1789 Devrimi’nin başlangıcında çavuş olan Lefebvre Eylül 1792-Ocak 1793 arasında yüzbaşılıktan tümgeneralliğe yükseldi. 1793 – 96 arasında Ren Ordusu öncü koluna komuta etti, AvusturyalIların geri püskürtüldüğü Fleurus (Haziran 1794) ve Duisburg (Eylül 1795) çarpışmalanndaki
Lefebvre, Georges 306
taşanlarıyla kendini gösterdi. 1798’de kısa bir süre Sambre ve Meuse Ordusu’na komuta etti. Ertesi yıl Paris valiliğine atandı. Lefebvre’in konumundan yararlanmak isteyen Napoléon, onu 18 Brumaire Darbesi’ni (9 Kasım 1799) desteklemesi konusunda ikna etti. Darbe sonucu Napoléon birinci konsül ilan edildi. Lefebvre 1800’de senatör, 1804’te ise imparatorluk mareşali yapıldı.
Lefebvre, Jena’da imparatorluk piyade muhafız alayına komuta etti (14 Ekim 1806). 27 Nisan 1807’de Danzig kentini ele geçirdi. Başarısı karşılığında 1808’de kendisine Dantzig dükü’ unvanı verildi. 1808’de Ispanya’da görev aldı. Ertesi yıl Bavyera birliklerinin komutanı olarak Eckmühl ve Wagram’da, 1812’de ise Rusya’da savaştı. 1814’te Napoléon’u tahttan indirmek amacıyla harekete geçen Müttefik ordularının Fransa’yı işgal etmesine karşı çıktıysa da Senato’da Napoléon’un tahttan indirilmesi yolunda oy kullandı. Bu tutumundan dolayı XVIII. Louis tarafından Fransız soylusu yapıldı. Ama Yüz Gün döneminde imparatorluğu yeniden ele geçirme girişiminde Napoléon’un yamnda yer aldı. Temmuz 1815’te Bourbonlar ikinci kez iktidara gelince bu unvanı geri alındı.
