(d. 4 Şubat 1881, Argentan – ö. 17 Ağustos 1955, Gif-sur-Yvette, Fransa), çağdaş teknolojik gelişmelerden etkilenerek geliştirdiği “makine sanatı ”yla tanınan Fransız ressam. Anıtsal mekanik biçimleri, çarpıcı renkleri ve biçimsel açıdan son derece denetimli kompozisyon düzeniyle dikkati çeker. 1920’lerin ortalarından sonraki yapıtları soyut olmakla birlikte, temelde figüratiftir.
Hayvancılıkla uğraşan Normandiyalı bir aileden gelen Léger, ortaokulu bitirdikten sonra iki yıl Caen’de bir mimarlık bürosunda çalıştı. 1900’de Paris’e gitti; bir süre teknik ressam olarak çalıştıktan sonra bir fotoğrafçının yanında rötuş işleri yaptı.
‘ 1903’te Dekoratif Sanatlar Okulu’na girdi. Güzel Sanatlar Yüksekokulu’na girmeyi başaramadıysa da, bu okuldaki iki profesörden özel dersler aldı. 1907’de Salon Automne’ da (Güz Salonu) gördüğü Paul Cézanne’ ın resimlerinden çok etkilendi. Bu dönemde, izlenimciliğin biçimleri eriten parıltısından ve fovizmın denetimsiz renk kulla nurundan farklı bir şeyler yapmak isteyen bir grup genç ressam da sergiyi ilgiyle izlemişti. Kübizmin ortaya çıktığı 1908 yılın-. da Montpamasse’taki sanatçı mahallesi La Ruche’te bir atölye kiralayan Léger, kısa sürede avant-garde eğilimleri yakından tanıma olanağı buldu. Robert Delaunay, Marc Chagall, Chaim Soutine, Jacques Lipchitz, Henri Laurens, Alexander Archipenko, Guillaume Apollinaire, Max Jacob, Biaise Cendrars ve Pierre Reverdy gibi ressam, heykelci ve şairlerle tanıştı. Özellikle bu gruptaki şairler kübizmle yakın ilişki içindeydi.
O tarihte hem izlenimcilikten, hem de fo-vizmden izler taşıyan bir üslupla çalışan Léger, bu ortamın etkisiyle giderek üslubunu değiştirdi. 1909’da yaptığı “Terzi” (özel koleksiyon, Paris) bu değişimin ilk ürünüydü. Yapıtta renkleri azaltarak, gri-mavi ile kahverengimsi san tonları kullanmış, insan vücudunu ise robotları andınr biçimde levha ve silindirlere indirgemişti. Aynı yıl üzerinde çalışmaya başladığı “Ormanda Çıplakiar”da (1909-10, Kröller-Müller Devlet Müzesi, Otterlo) geometrik biçimlerden oluşan figürleri büyük parçalara ayırdı.
Léger, Arnold Newman’in bir fotoğrafı, 1941
Arnold Newman
1913’te resimleri artık parlak renklerle dinamik soyut imgelerden oluşuyordu. Kontrast renkler, eğri-düz çizgiler ve kunt biçimlerle yassı düzlemler arasındaki karşıtlıkla resimde en güçlü etkiyi yaratabileceğine inanan Léger’nin üslubu, kullandığı tüp-sü biçimlerden ötürü zaman zaman “tü-bjzm” olarak adlandırılmıştır.
İstihkâm birliğinde çarpıştığı I. Dünya Savaşı sırasında Léger’nin gerçeklik duygusu güçlenirken, silindirlere olan ilgisi de arttı. Savaş alanında gördükleri onu çok etkilemişti. Verdun’de yaralanınca uzun bir süre hastanede yattı ve 1917’de terhis oldu. 1919’da artık, yapıtlarında fabrika içleri, çarklar, motor parçalan ve her türlü mekanik görüntünün egemen olduğu “makine dönemi”ne girmişti. 1920’lerin ortalannda Amédée Ozenfant ile Le Corbusier’nin öncülük ettiği pürizme ilgi duydu ve temelde figüratif denebilecek bir üslupta çalışmaya başladı. II. Dünya Savaşı sırasında siyah-beyaz çizim niteliğinde yalnızca dış çizgilerle oluşturduğu figür çalışmalannda rengi figürden soyutlamış ve tuvalin üstüne sanki resim bittikten sonra kalın bir badana fırçasıyla bantlar halinde çekilmiş etkisi bırakacak biçimde uygulamıştı. Bu kısa süreli uygulama dışında yaşamının sonuna değin üslubu fazla değişmedi.
Resim dışında başka sanat dallanna da ilgi duyan Léger, film ve bale dekorlan hazırladı. 1926’da Man Ray ve Dudley Murphy’nin fotoğraflarından oluşan Le Ballet mécanique (Mekanik Bale) adlı bir film tasarlayıp yönetti. Yaşamı boyunca kamu yapılanna nasıl renk katabileceğim de düşünen Léger, Güney Fransa’da, Plateau d’Assy’deki Notre-Dame de Toute-Grâce Kilisesi’nin mozaik cephesini (1949), Bastogne’daki Amerikan anıtının kripta mozaiğini (1950) yaptı; ayrıca New York kentindeki Birleşmiş Milletler Binası için bir duvar resmi ve başta Audincourt’daki Kutsal Yürek (Sacré-Cœur) Kilisesi’nde (1951) bulunanlar olmak üzere birçok vitray tasarladı.
1945’te Komünist Parti’ye üye olmasına karsın, hiçbir zaman parti önderlerinin yakınlık duyduğu toplumsal gerçekçilik doğrultusunda resimler yapmadı. Son dönemindeki en önemli resimleri, “İnşaatçılar”. (1950, Fernand Léger Müzesi, Biot) ve “Büyük Geçit Töreni”ydi (1954, Guggenheim Müzesi, New York). Bu iki yapıt, sonraki birçok çalışmasına da kaynaklık etti.
20. yüzyılda çok az sanatçı, Sanayi Devri-mi’ni ve sıradan insanlann çağım Léger kadar hoşgörü ve coşkuyla karşılamıştı. Léger’nin bu coşkusu, uzun ve nitelik açısından bazen inişli çıkışlı olsa da, genelde tutarlı sanat yaşamı boyunca sürdü ve yapıtlarına yansıdı. Belli bir dönemin sanatçısı olarak kabul edilmesine karşın, ölümünden sonra ünü arttı. Güney Fransa’daki Biot kentinde yapıtlanna aynlan bir müze açıldı. Resim üzerine yazılan Fonctions de la peinture (ös 1965; Resmin İşlevleri) adı altında yayımlandı. Pierre Descargues’nün Femand Léger (1955) ve Robert Delevoy’m Léger (1962) adlı yapıtlan Léger konusundaki başlıca kaynaklardır.
ÖBÜR ÖNEMLİ YAPITLARI. Resim. “Sirkte« Akrobatlar” (1918, Sanat Müzesi, Basel), “Kent* (1919, Philadelphia Sanat Müzesi), “Mekanik* (1920, Louis Carré Galerisi, Paris), “Üç Kadın* (1921, Modern Sanat Müzesi, New York), “Kitaph Kadın” (1923, Nelson A. Rockefeller Koleksiyona, New York), “Kompozisyon” (1925, Guggenhen Müzesi, New York), “Vazo” (1927, özel koleksiyon. Chicago), “Siyah Parmaklık” (1943-44, Guggenheim Müzesi, New York), “Büyük Julie” (1945, Modem Sanat Müzesi, New York).
Leges Rusticae bak. Çiftçi Yasası
Legg-Calvé-Perthes sendromu, uyluk
kemiğinin boynundaki ve başındaki kan dolaşımının herhangi bir nedenle kesintiye uğraması ve doku ölümüyle ortaya çıkan bozukluk. Sıklıkla çocukluk çağında ve erkeklerde görülür. Sorunlu eklem bölgesinin hareketsizleştirilmesi ve travmalardan korunması gerekir. Cerrahi tedavi yeterince etkili olmazsa sakatlıkla sonuçlanabilir.
Legio Maria bak. Maria Legio
Legion Condor, Alman Hava Kuwetlqf ne (Luftwaffe) bağlı bir birim. İspanya İç Savaşı (1936-39) sırasında General Francisco Franco’ya bağlı kuvvetlerle birlikte bazı özel görevleri yerine getirmek üzere Hermann Göring tarafından oluşturuldu. Alman-lann komutasında kalmak koşuluyla İspan-ya’ya gönderilen askeri birim, her birinde 12 bombardıman uçağı bulunan dört filoda* oluşuyordu. Aynca uçaksavar ve tanksavar birliklerince destekleniyordu. Legion Condor özellikle Barselona’da birçok baskma katıldı. 27 Nisan 1937’de Guemica’ya(*) saldırarak büyük bir yıkıma ve insan kaybına yol açtı.
Légion d’honneur, Fransızca tam atk
ORDRE DE LA LÉGION D’HONNEUR, Franst
Cumhuriyeti’nin en yüksek onur nişanı. Soy ve din aynmı gözetmeksizin, özgürlük we eşitlik ilkelerini savunma andı içen kişilan verilmek üzere askeri ve sivil nitelikte Ur onur nişanı olarak 19 Mayıs 1802’de birinci konsül Napoléon Bonaparte tarafından ik-das edilmiştir.
Napoléon’un bu nişan konusunda daha sonra benimsenen görüşleri bazı çevrelerin, özellikle de nişanın bütünüyle askeri nitefck taşıması gerektiğini savunanlann muhalefetiyle karşılaştı. Napoléon imparator olduk-tan sonra, 1804’te Paris’te Hôtel des Invalideste (Harp Malulleri Yurdu) nişanın 9C kez verildiği törene başkanlık etti. 18Q5,le
nişan sahiplerinin kız çocukları için okullar, daha sonra da hasta ve sakat üyeler için hastaneler açıldı. Restorasyon döneminde Légion d’honneur, ancien régime’in (eski rejim) yeniden ihdas edilen askeri ve dinsel nişanlarından sonra gelen bir kraliyet nişanı niteliğini kazandı. Monarşinin yıkılmasından sonra, yeniden Fransa’nın en yüksek onur nişanı oldu.
Napoléon’un bu nişanı ihdas ederken açıkladığı ilkeler uyarınca, Légion üyeliği oldukça eşitlikçi bir nitelik taşır. Erkek ya da kadın, Fransız yurttaşı ya da yabancı, sivil ya da asker herkes rütbe, soy ya da din ayrımı gözetmeksizin Légion’un herhangi bir sınıfına kabul edilebilir. Kişilere ölümlerinden sonra da verilebilen bu nişana hak kazanabilmek için, ya barış döneminde 20 yıl süreyle sivil görevlerdeki başarısıyla tanınmak ya da savaş dönemlerinde olağanüstü askeri cesaret ve yararlık göstermiş olmak gerekir. Savaştaki hizmetleriyle Légion d’honneur nişanına layık görülenler, Fransa’nın en yüksek askeri madalyası olan Croix de Guerre Nişanı’nı(*) taşımaya da hak kazanırlar.
Konsül yönetimi ve birinci imparatorluk döneminde Napoléon, Légion’un birinci şövalyesiydi. Aynı dönemde Légion’un 15 bölgesel biriminin başında, yedi “grand officier”den oluşan bir yüksek konsey bulunuyordu. Günümüzde ise Fransa cumhurbaşkanı birinci şövalyedir. Légion beş sınıftan oluşur. Bunlar yukarıdan aşağıya doğru “grand-croix” (üye sayısı 80’le sınırlıdır), “grand officier” (2Ö0), “commandeur” (1.000), “officier” (4.000) ve “chevalier” (sınırsız sayıda) adıyla anılır. Napoléon’un kendisi yaklaşık 48 bin kişiye bu nişanı vermiştir. “Chevalier”nin üzerindeki sınıflardan nişan alan yabancılar, Légion’un üye sayısı sınınnm dışında tutulur. Ast sınıflardan üst sınıflara yükselme, ast sınıfta verilen hizmete bağlıdır.
Légion nişanının biçimindeki değişiklikler, Fransız tarihindeki aşamaları yansıtır. Başlangıçta nişanın yıldızında, Napoléon’un başı ile birlikte meşe ve defne dallarından oluşmuş bir çelengin ortasında yer alan bir taç bulunuyordu. Nişanın öteki yüzünde ise, bir kartalın tuttuğu yıldırımın üzerinde Honneur et Patrie (Onur ve Yurt) sözleri vardı. Birinci Restorasyon döneminde XVIII. Louis, Nopoléon’un başının yerine Fransa kralı IV. Henri’nin başım koydurttu (1814). Nişamn öteki yüzüne ise kraliyeti simgeleyen dönemin hanedan armasındaki zambak (fleur-de-lis) figürü işlendi. III. Napoléon, 1870’te nişana eski özgün biçimini verdi. Ama bu dönemde de Napoléon’un başmın yerini Cumhuriyet’in simgesi olarak bir kadın başı aldı.
Légion étrangère bak. Yabancı Lejyonu
Legnani, Pierina (d. 1863 – ö. 1923, İtalya), İtalyan balerin. Olağanüstü tekniğiyle, Rus dansçıların günümüzde tipik özellikleri olarak kabul edilen teknik üstünlüğe erişmelerinde esin kaynağı oluştur^ muştur.
1892’de başbalerin oldu. Milano, Paris, Londra ve Madrid’de sahneye çıktı. 1893’te Petersburg’a gitti; Mariinski Tiyatrosu’nda oynadığı Kiukedisi balesinde zorlu bir dönüş olan fouetté en tournant’ı art arda 32 kez yaparak izleyicileri büyüledi. Kendi buluşu olan bu dönüşü ilk kez Londra’da uygulamıştı. Tek bir sezon için sözleşme yaptığı Rusya’da 1901 ’e değin dans etmeyi sürdürdü ve Çarlık Balesi’nin ondan başka yalnızca Mathilda Kşessinskaya’ya verdiği prima ballerina assoluta (mutlak başbalerin) unvanını aldı.
Kuğu Gölü’nün Petipa-İvanov düzenlemesinde (1895) Odette-Odile rolünü canlandırdı; aynca Coppelia, Mavi Sakal ve Ray-monda balelerinde dans etti. Rusya’dan ayrıldıktan sonra 1910’a değin İtalya, Fransa ve Londra’da sahne yaşamını sürdürdü.
Legnano, Latince leunianum, İtalya’nın kuzey kesiminde, Lombardiya yönetim bölgesine bağlı Milano ilinde kent. Olona Irmağı kıyısında yer alır. Önemsiz bir Roma yerleşmesi olan Leunianum’da 11. yüzyılda Milano piskoposlannca müstahkem bir şato yaptınldı. İmparator I. Friedrich (Barbarossa) 1176’da Lombardiya Birliği kuvvetlerince burada kesin bir yenilgiye uğratıldı. Enrico Butti’nin anıtı (1876) bu zaferi simgeler.
Kentin ilginç yerleri arasında altar panosunu Bernardino Luini’nin yaptığı S. Magno Kilisesi (1529) ve 13-14. yüzyıllarda İtalya’ nın kuzeybatı kesimini denetim altında tutan Visconti ailesine ait şatonun kalmtıla-n sayılabilir.
Günümüzde Milano’nun kuzeybatısında bir uydu kent olan Legnano’da önemli metalürji ve pamuklu dokuma tesisleri, makine, sabun ve mum fabrikalan vardır. Nüfus (1988 tah.) belediye, 48.648.
Legnica, Almanca liegnitz, Polonya’nın güneybatı kesiminde il (wojewödztwo). 1975’te oluşturulmuştur. Silezya’nın batısındaki düzlüklerde 4.037 km2’lik bir alanı kaplar. Kuzeyde Zielona Göra ı/e Leszno, doğuda Wroclaw, güneyde Walbrzych ve batıda Jelenia Göra illeriyle çevrilidir. Başlıca sanayi dallan bakır madenciliği, gıda işleme ve elektrikli makine üretimidir. En önemli kentler il merkezi Legnica ile Lubin, Glogöw ve Jawor’dur. Legnica kentinin 32 km kuzeyindeki Rudna’da, Polonya.’nın 1974’te işletmeye açılan en büyük bakır madeni yer ahr. İldeki demir ve kara yollan ile doğal gaz boru hatlan eski ticaret yollanm izler. Önceleri Piast krallarınca yönetilen özerk bir prenslik ve önemli bir ticaret merkezi olan Legnica, 1675-1741 arasında Habsburglar tarafından yönetildikten sonra Prusyalılann eline geçti. II. Dünya Savaşı sırasında büyük bölümü yıkıldı ve savaştan sonra Polonya’ya geri verildi. Nüfus (1991 tah.) 515.800.
Legnica, Almanca liegnitz, Polonya’nın güneybatı kesimindeki Legnica ilinin (wöje-wödztwo) merkezi kent. Silezya’nm batısındaki düzlüklerde, Kaczawa Irmağı kıyısında yer ahr. 12. yüzyılda bir Silezya kalesi olan Legnica, 1248’de özerk bir prensliğin merkezi oldu. 1252’de belediye haklan aldıktan sonra bir ticaret ve dokumacılık merkezi olarak gelişti. Uzun yıllar Piast krallannca yönetilen kent 1675’te Habsburglann, 1741’de de Prusyalılann eline geçti. II. Dünya Savaşı sırasında büyük hasar gördü. Kentin geleneksel sanayileri arasında metal işleme, dokumacıhk ve gıda maddeleri üretimi sayılabilir. Nüfus (1982 tah.) 91.400.
