LİTYUM

LİTYUM; Aim. Lithium (m), Fr. Lithium (m),
İng. Lithium. Kimyâda Li sembolü ile gösterilen,
metaller arasında atom ağırlığı en küçük olan, metalik
bir element. 1817’de J. August Arfvedson tarafından
keşfedildi. Grekçe kaya mânâsına gelen
“Lithos” kelimesinden, Lityum ismi verilmiştir.
1818 yılında Sir Humphry Davy tarafından saf
olarak elde edildi.
Özellikleri: Periyodik cetvelde I A grubundadır.
Alkali metaller içinde atom ağırlığı en küçük olanıdır. Atom numarası 3, atom ağırlığı ise
6,939’dur. Kütle numaraları 5 ila 9 arasında değişen
5 tâne izotopu vardır. Tabiatta bulunan Lityum
elementinin % 92,6l’i- 9L, % 7,30’u da 6L, izotoplarıdır.
Diğer izotoplar radyoaktif olup, yarılanma
süreleri oldukça kısadır. Yumuşak bir metal
olup, gümüş beyazı rengindedir. Mohs ölçüsüne
göre sertliği 0,6’dır. Yoğunluğu 0,534 ğ/cm3, ergime
noktası 179°C, kaynama noktası 1814°C,
spesifik ısısı 1,23 kal/g’dır. Elektron dizilişi ls ^ s 1
şeklinde olup, bileşiklerinde 1+ değerliklidir. Oldukça
elektropozitiftir. Havada hemen reaksiyon
verir. Hatta alevlenerek Li20 meydana getirir. Bu
yüzden gaz yağı veya inert gaz ortamında saklanır.
Bulunuşu: Lityum, yer kabuğunun yaklaşık olarak
% 0.0065’ini meydana getirir. Kayalann çoğunda
eser miktarda bulunur. Spodumen LiAl (Si03)2 en
önemli Lityum cevheridir. Ticârî önemi olan cevheri
bir de Lepidahttir [(Li,K,Mg)2Aİ2(F,0H)2(Si03)3].
Diğer cevherleri ise ambligonit, trifilit ve petalittir.
Elde edilişi: Metalik lityum, % 40-50 lityum
klorür bulunduran erimiş potasyum klorür-lityum
klorür karışımının elektrolizinden elde edilir. Ayrıca
lityum klorünün piridinde, etanolde veya asetondaki
çözeltilerinin elektrolizinden de saf lityum
elde edilir. Elektroliz kabı olarak paslanmaz
çelik, anot olarak da grafit kullanılır.
Lityum minerallerinden lityum bileşiklerini
elde etmek için çeşitli metodlar kullanılır. Spodume
cevheri 1100°C’a kadar ısıtılır. Bu derecede kavrulan
cevher, sert halden yumuşak hâle geçer. Kavrulan
cevher, derişik sülfat asidi ile karıştırılır ve
150-250°C’a kadar ısıtılır ve böylece çözünebilen
lityum sülfat elde edilir. Lityum sülfat soda ile
eritilir ve lityum karbonat elde edilir. Bu da hidroklorik
asit ile muâmele edilir ve lityum klorür elde
edilir.
Petalit cevheri, kireçtaşı ile karıştırılıp yaklaşık
1100°C’a kadar ısıtılarak kavrulur. Cevher ve
sönmemiş kireç, toz hâlindedir. Bu iki karışım sıcak
su ile karıştırılıp filitre edilir. Çözeltide, lityum
hidroksit bulunur. Bu çözelti, hidroklorik asit ile
reaksiyona sokulur ve lityum klorür elde edilir.
Fosfatlı minerallerindeki lityum ise klorür ve nitrat
asidi karışımı ile çözeltiye geçirilir. Çözelti
nötralleştirildikten sonra amonyum karbonat ilâvesi
ile lityum karbonat çöktürülür. Çökelti süzülür
ve klorür asidi ile muamele edilerek lityum
klorür elde edilir.
Bileşikleri: Lityum, 500 ilâ 800°C arasında
hidrojen ile birleşerek lityum hidrür bileşiğini verir.
Lityum hidrür, kristal yapıya sâhip beyaz bir katıdır
ve 688°C’da erir.
Lityum, oda sıcaklığında bile azot ile birleşerek,
siyah renkli lityum nitrürü verir.Lityum karbonat, diğer lityum bileşiklerinin elde
edilmesinde kullanıldığı gibi seramikçilikte,
camcılıkta, tütün zirâatinde ve tıpta kullanılır. Lityum
bikarbonat suda çözünür. Lityum florür en
kıymetli kararlı bileşiğidir ve infrared spektrofotometresinde
kullanılır. Lityum bromür ve klorür,
nem çekici olarak kullanılır. Lityum iyodür, fotoğrafçılıkta
kullanılır.
Metalik lityum en çok organik-lityum bileşiklerinin
elde edilmesinde kullanılır. Lityum,
doğrudan doğruya karbon ile kovalent bağ meydana
getirir. Bu bileşikleri prolardır. n-butillityum,
en önemli bileşiklerindendir. Polibutadienin
elde edilmesinde bu bileşik, katalizör olarak
kullanılır. Lityum asetat, organik sentezlerde ve alkit
reçinelerinin sentezinde katalizör olarak kullanılır.
Lityum asetilsalisilat, tıpta kullanılır. Lityum
amit, antihistaminlerin elde edilmesinde kullanılır.
Lityum borat özel camların ve emayelerin
îmâlinde kullanılır.
Kullanılışı: Bâzı alaşımlarda çok az miktarda
bulunur. Lityum, oksijen ve kükürt temizleyicidir.
Bu yüzden çelik, bakır ve bakır alaşımlarında gaz
giderici olarak, yüksek voltajlı bataryalarda anot
olarak kullanılır. Isı iletkenliğinin yüksekliği sebebiyle
nükleer reaktörlerde soğutucu olarak kullanılır.
Erimiş lityum çok çürütücü olduğu için
erimiş lityumun konulduğu kabın özel metalden
yapılmış olması gerekir. Lityum-6 izotopundan
trityum ve helyuma dönüşür. Hidrojen bombası, lityum
ihtivâ eder. Bombanın infilak etmesine sebep
olur. Nötron yakalama özelliğinden dolayı reaktörlerin
çevresi, lityum ile kaplanır.