NOBEL MÜKÂFÂTI

NOBEL MÜKÂFÂTI; Alm. Nobelpreis (m), Fr. Prix (m), Nobel, İng. Nobel Prize. İnsanlığın faydasına katkıda bulunacak çalışma yapmış kişilere, her sene, Alfred Bernhard Nobel Vakfından dağıtılan para. Nobel Mükâfâtı altı konuyu içine alır.

Bunlar; 1) Fizyoloji veya tıp,2) Fizik, 3) Edebiyât, 4) Kimyâ, 5) Barış, 6 ) Ekonomidir.

Mükâfâta lâyık kişiler, uygun otorite kuruluşlar tarafından, karar mercilerine yazı ile bildirilir. Bu merciler, Fizik ve kimyâ konularında İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi; Fizyoloji ve tıp konularında Stockholm Karolinska Kraliyet Tıp Cerrahi Enstitüsü; edebiyât konularında İsveç Akademisi; barış konusunda Norveç Parlamentosundan bir komite; ekonomi konusunda da İsveç Kraliyet Bilimler Akademisidir. Mükâfâtlar, İsveç merkez bankasında bulunan 9.200.000 dolarlık Vakıf hesâbından ödenir. Mükâfâtlar para, altın, madalya, diploma şeklindedir. 1935 senesinde 42.000 dolar olan toplam mükâfât 1976 senesinde 160.000 doları bulmuştur. Nobel Vakfının kurucusu olan Alfred Bernhard Nobel, dinamiti ilk bulan İsveçli ilim adamıdır. 21 Ekim 1833 senesinde Stockholm’da dünyâya geldi ve 10 Aralık 1896’da İtalya’da öldü. İsveç’te öğrenimini yaptıktan sonra Rusya’da Petersburg’da (şimdiki ismi Leningrad) gençlere ders okuttu. 1859 senesinde burada torpido ve mayınlar üzerinde çalıştı. Bu senelerde nitrogliserin üzerinde çalışmaları oldu, fakat nitrogliserini kararlı bir şekilde muhâfaza edemediği için, Stockholm yakınındaki fabrikası havaya uçtu. Nitrogliserinin bu özelliğini kizelgurun (diyatome toprağı) ilâvesiyle ortadan kaldırınca “dinamit” ismini verdiği, taşınması kolay patlayıcı maddeyi bulmuş oldu. Nitrogliserinle pamuk karışımı akışkan jöle patlayıcıya da “patlayıcı jelatin” ismini verdi. Nobel’in birçok buluşları arasında sentetik lastik ve deri ile sun’î ipek önemlidir. Nobel, dinamit üretiminden elde ettiği geliri, İsveç Merkez Bankasına yatırarak, ölümünden beş sene sonra, insanlığa hizmeti dokunan buluşlar yapan kişilere her sene dağıtılması için vasiyet etti. Nobel mükâfâtına lâyık olacak kişilerin tekliflerinin o senenin 1 Şubat gününe kadar ilgili komitelere ulaşması gereklidir. Son karar günü 15 Kasım’dır. Mükâfâtlar 10 Aralıkta dağıtılır. Mükâfâtlar, kişiye olabileceği gibi bir gruba da olabilir. Mükâfâtı kabul etmeyenlerin mükâfât tutarları tekrar vakfa yatırılır.

Ülkelere göre Nobel mükâfât dağılımı: 1901 yılından bu yana Nobel mükâfâtına lâyık görülenlerin mensup oldukları ülkeler ve aldıkları mükâfâtlarm toplamı şöyledir.

ÜLKE                                                                       MÜKÂFÂT SAYISI

Amerika Birleşik Devletleri…………………..209

İngiltere………………………………………………78

Almanya……………………………………………….64

Fransa………………………………………………….49

İsveç……………………………………………………..30

Sovyetler Birliği……….. ……… …………………..16

İsviçre…………………………………………………..45

İtalya……………………………………………………112

Hollanda……………,………………………………..12

Danimarka……………………………………………10

Avusturya………………………………………………9

Belçika………………… …… ………………………….8

Norveç……………………………………………………8

Japonya….:………………………………. …………….7

İrlanda (Kuzey İrlanda ile)……………………… 6

İspanya………………………………………. ………….6

Kanada…………………….. ……………………………..6

Arjantin…………………………………………………….5

Avustralya…………………………………………………5

Güney Afrika Cumhûriyeti………………………….5

Çek Cumhûriyeti……;…………. . ……………………4

Hindistan…………………………………………………..3

Polonya…… ………………………. ………………………3

Macaristan…………………………………………………3

Şili……………………………………………………… ……2

Çin Halk Cumhûriyeti……….. ……….. …………….2

Yunanistan………………………………………………… 2

İsrail…………………………………………………………. 2

Mısır…………………………………………………………….2

Finlandiya…………… ……………………………………..2

Guatemala…… i…………………………………………….2

Meksika………………………………………………………..2

Tabiyeti olmayan………………………………………….. 2

Portekiz…………………………………………………………1

Pakistan……………………….. ……………………. ……….1

İzlanda……………………………. …………………………..1

Yugoslavya…………………………………………………….l

Kolombiya……………………………………………………..1

K. Vietnam………….. …….. ….1……………………………1

Arnavutluk…………………………………………………..1

Bulgaristan…………………………,……………………… 1

Kostarika……………………….. ………………………..:…l

Nijerya…………….. ………………:…………………………1

Tibet…………………….. …………………………………….1

Birmanya……………………………………………………….1

Tirinidat………………………………………………………..1

Nobel mükâfâtını kazanan kişilerin birçoğu özellikle Amerika Birleşik Devletlerinde olduğu gibi, yaşadıkları ve vatandaşı olarak görüldükleri ülkelerde doğmadılar. 1940-1943 yıllan arasında Nobel mükâfatlan İkinci Dünyâ Savaşı sebebiyle dağıtılmadı. Ayrıca bâzı yıllarda bir takım dallarda kimseye mü- kâfât verilmedi. Şimdiye kadar dağıtılan barış mü- kâfâtlarmm 14’ü milletlerarası kuruluşlara verildi.

Nobel mükâfâtı alanlar:

Barış

1901 Jean H.Dunant (İsviçre), Frederic Passy (Fr)

1902 Elie Ducommun (İsviçre), Charles A.Gobat

(İsviçre)

1903 William R.Cremer (İng) 1904 Uluslararası Hukuk Enstitüsü

1905 Bertha Von Suttner (Avus) 1906 Theodore Roosevelt (ABD)

1907 Ernesto T.Moneta (İti), Louis Renault (Fr)

1908 Klas P.Amoldsno (İsveç)

1909 Auguste M.F.Berenaert (Bel), Paul Benjamin

Estoumelles de Constant (Fr)

1910 Bern’de Uluslararası Barış Bürosu

1911 Tobias M.C. Asser (Hol), Alfred H.Fried

(Avus)

1912 Elihu Root (ABD) 1913 Henri La Fontaine (Bel)

1917 Uluslararası Kızılhaç Teşkilâtı

1919 Woodrow Wilson (ABD)

1920 Leon Bourgeois (Fr)

1921 Hjalmar Branting (İsveç), Christian L.Lange

(Nor)

1922 Fridtjof Nansen (Nor)

1925 Sir J.Austen Chamberlain (İng), Charles

G.Dawes (ABD)

1926 Aristide Briand (Fr), Gustav Stresemann. (Alm)

1927 Ferdinand E.Buisson (Fr), Ludwig Quidde (Alm)

1929 Frank B.Kellogg (ABD)

1930 Nathan Söderblom (İsveç)

1931 Jane Addams (ABD)

1932 Ödül verilmedi

1933 Norman Angell (İng)

1934 Arthur Henderson (İng)

1935 Carl Von Ossietzky (Alm)

1936 Carlos Saavedra Lamas (Arj)

1937 E.A.R. Cecil (İng)

1938 Nansen Uluslararası Mülteci Bürosu

1944 Uluslararası Kızıl Haç Teşkilâtı

1945 Cordell Hull (ABD)

1946 John R.Mott (ABD), Emily Balch (ABD)

1947 Dostluk Hizmet Örgütü (İng), Amerikan Dostluk Hizmet Komitesi (ABD)

1949 Sir John Boyd Orr (İng)

1950 Ralp J.Bunche (ABD) 1

951 Leon Jouhaux (Fr)

1952 Albert Schweitzer (Fr)

1953 George C.Marshall (ABD)

1954 B.M. Mülteciler Yüksek Komisyonu

1957 Lester B.Pearson (Kan)

1958 Rahip Georges H.Pire (Bel)

1959 Phillip Noel-Baker (İng)

1960 Albert J.Luthuli (Güney Afr)

1961 Dag Hommarskjöld (Ölümünden sonra verildi) (İsveç)

1962 Linus C.Paulling (ABD)

1963 Uluslararası Kızılhaç Demekleri Topluluğu

1964 Martin Luther King Jr (ABD)

1965 UNİCEF

1968 Ren’e Gassin (Fr)

1969 Uluslararası İş Teşkilatı

1970 Norman E.Borlaug (ABD)

1971 Willy Brandt (Alm)

1973 Henry Kissinger (ABD), Le Duc Tho (K. Vietnam) (Ödülü reddetti)

1974 Eisaku Sato (Jap), Sean Mac Bride (İri)

1975 Andrey Sakarov (SSCB)

1976 Mairead Corrigan (K.İrl), Betty Williams (K.İrl)

1977 Uluslararası Af Teşkilatı

1978 Enver Sedat (Mısır), Menechem Begin (İsr)

1979 Rahibe Theresa (Arnavutluk)

1980 Adolfo Perez Esquilvel (Arj)

1981 B.M. Mülteciler Yüksek

1982 Alva Myrdal (İsveç), Alfonso Garcia Robles (Meksika)

1983 Lech Walesa (Polonya)

1984 Piskopos Desmont Tutu (G.Afrika)

1985 Nükleer Savaşın Önlenmesi İçin Uluslararası Hekimler Birliği

1986 Ele Wiesel (Fr)

1987 Oscar Arias Sanchez (Kosta Rika)

1988 Birleşmiş Milletler Barış Gücü

1989 Dalay Lama

1990 Mihail Gorbaçov (SSCB)

1991 Daw Aung Sam Suu Kyi (Birmanya)

1992 Rigobrerta Manchu (Guetamala)

1993 Nelson Mandela ve G. Afrika Devlet Başkanı F.W de Klerk (G. Afrika)

Edebiyat

1901 Ren’e F.A. Sully-Prudhome (Fr)

1902 Theodor Mommsen (Alm)

1903 Björnstjeme Bjömson (Nor)

1904 Frederic Mistral (Fr), Jose Echegaray

(İsp)

1905 Henry Sienkiwicz (Pol)

1906 Giosue Carducci (İti)

1907 Rudyard Kipling (İng)

1908 Rudolf C.Eucken (Alm)

1909 Selma Lagerlöf (İsveç)

1910 Paul J.L.Heyse (Alm)

1911 Maurice Maeterlinçk (Bel)

1912 Gerhard Hauptmann (Alm)

1913 Rabindranath Togore (Hint)

1915 Romain Rolland (Fr)

1916 Verner Von Heidenstam (İsveç)

1917 Karl A.Gjellerup (Dan), Henrik Pontopiddan

(Dan)

1918 Ödül verilmedi.

1919 Carl F.G. Spitteier (İsviçre)

1920 Knut Hamsun (Nor)

1921 Anatole France (Fr)

1922 Jacinto Benavente Martinez (İsp)

1923 William Butler Yeats (İri)

1924 Ladislaus S.Reymont (Pol)

1925 George Bemard Shaw (İng)

1926 Grazia Deledda (İti)

1927 Henri Bergson (Fr)

1928 Sigrid Undset (Nor)

1929 Thomas Mann (Alm)

1930 Sinclair Lewis (ABD)

1931 Erik A.Karlfeldt (İsveç)

1932 John Galsworthy (İng)

1933 Ivan A.Bunin (Fr)

1934 Luigi Pirandello (İti)

1935 Ödül verilmedi

1936 Eugene O’Neil (ABD)

1937 Roger Matin Du Gard (Fr)

1938 Pearl S.Buck (ABD)

1939 Frans E.Sillanpaa (Fin)

1944 Johennes V.Jensen (Dan)

1945 Gabriela Mistral (Şili)

1946 Hermann Hesse (İsviçre)

1947 Andr’e Gide (Fr) 1

948 T.S. Eliot (İng) 1

949 William Faulkner (ABD)

1950 Bertrand A.W. Russell (İng)

1951 Par F.Lagerkvist (İsveç)

1952 François Mauriac (Fr)

1953 Sir Winston Churchill (İng)

1954 Ernest Hemingway (ABD)

1955 Halldor K.Laxness (İzi)

1956 Juan Ramon Jimenez (İsp)

1957 Albert Camus (Fr)

1958 Boris L.Pastemak (SSCB) (ödülü reddetti)

1959 Salvatore Quasimodo (İti)

1960 Saint-John Perse (Fr)

1961 İvo Adric (Yug)

1962 John Steinbeck (ABD)

1963 Giorgos Seferis (Yun)

1964 Jean Paul Sartre (Fr) ödülü reddetti.

1965 Mikhail Şolohov (SSCB)

1966 Samuel Y.Agnon (İsr), Nelly Sachs (İsveç)

1967 Miguel Angel Asturaias (Guate)

1968 Yasunari Kavabata (Jap)

1969 Samuel Beckett (İri)

1970 Aleksandr İ.Solijenitsin (SSCB)

1971 Pablo Neruda (Şili)

1972 Heinrich Böll (Alm)

1973 Patrick White (Avustralya)