Oligosen Bölüm

Oligosen Bölüm, Tersiyer (Üçüncü) Dönemde
(y. 65-2,5 milyon yıl önce) oluşan
kayaç katmanlarının dünya çapında görülen
başlıca bölümü ve bu kayaçların çökeldiği
zaman dilimi. Eosen Bölümden (y. 54-38
milyon yıl önce) sonra ve Miyosen Bölümden
(y. 26-7 milyon yıl önce) önce gelir.
Oligosen Bölüm, özgün litolojileri (kayaç
türleri) ve fosil faunalarıyla ayırt edilen bir
dizi kata ya da daha kısa zaman dilimine
ayrılır. Bunlar en yaşlısından en gencine
doğru Lattorfiyen, Rupeliyen ve Şattiyen
katlardır. Bu katlar dünyanın çeşitli bölgelerinde
değişik yer adlarıyla da anılır.
Avrupa’nın batısında Oligosen Bölüm denizlerin
karaları basmasıyla birlikte başlamış
ve bu taşkınlar sırasında bölüme özgü
yumuşakçalar iç kesimlere taşınmıştır. Ama
bu deniz ortamı çok uzun sürmemiş ve
bunun yerini acı su ve tatlı su koşulları
almıştır. Bu çevrim bütün bölüm boyunca
pek çok kez yinelenmiştir.
Oligosen Bölüm sırasında, Avrasya’nın
büyük bölümünü kaplayan eski Tetis Denizinin
zemininde yer alan tortullar Alpler’in
oluşumu sırasında biçim bozulmasına (deformasyon)
uğramıştır. Bölüm sırasında
genellikle ılıman iklimler ve çoğu bölgede
de astropik iklim koşulları egemen olmuştur.
Oligosen boyunca otlak araziler genişlemiş,
ormanlar ise yavaş yavaş azalmıştır.
Tetis Denizi çevresinde ise tropik bitkiörtüsü gelişmiştir. Bugün Almanya’nın bulunduğu
bölgede bataklıklar yaygınlaşmış
ve geniş linyit yatakları oluşmuştur.
Oligosen Bölümde yaşamış deniz hayvanları
arasında foraminiferida (delikliler) takımından
tekhücreliler önemli bir yer tutar.
Amipe benzeyen, ama karmaşık yapılı ve
genellikle kalkerli kabukları olan bu grup
üyeleri içinde özellikle nümmülitler yaygındı.
Öbür grupların büyük bölümü ise varlığını
günümüze değin sürdürebilmiştir. Oligosen
Bölümde kara omurgasızları oldukça
bol ve çeşitliydi. Wight Adasındaki akarsu
ve göl çökellerinde iyi korunmuş termitlere
ve öbür böceklere rastlanmaktadır. Baltık
bölgesindeki amberlerde aralarında kelebeklerin,
arıların, karıncaların ve örümceklerin
de bulunduğu, Oligosen Bölümde
yaşamış birçok böceğin fosilleri vardır.
Oligosen Bölümde gene büyük bir çeşitlilik
gösteren kara omurgalılarının fosilleri
Kuzey Amerika, Avrupa, Afrika ve Asya’
da bulunmuştur. Kuzey ülkelerinde yaşamış
olan omurgalılar temel olarak günümüz
hayvanlarına çok benziyordu. Bu benzerlik
hayvanlar arasında ilişkilerin ve döl alışverişinin
görece serbest olduğunu, kazanılan
özelliklerin bölüm sonuna doğru ortaya
çıktığı sanılan yalıtılmış bölgelerde korunabildiğini
göstermektedir. Yarasaların coğrafi
dağılımı Oligosen Bölümde genişledi ve
sayıları yer yer çok arttı. Bu memelilerin
mağaralara bıraktığı dışkılar günümüzde
birçok yörede ekonomik olarak değerlendirilen
büyük fosfat birikimlerine yol açtı.
İlkel kunduzlar Oligosen’in sonlarına doğru
ortaya çıktı. Günümüz etçilleri bu bölüm
boyunca çoğalarak evrimlerini sürdürdü.
Soyu tükenmiş hayvanlar arasında, bilinen
en iri kara hayvanları olan Baluchithérium
cinsinin üyeleri Asya’da, ilk mastodonlar
Mısır’da bulunmuştur. Kuzey Amerika’da
Mesohippus ve Miohippus cinsleri gibi atın
üç parmaklı ilk temsilcileri evrimleşti. Domuzlar
ve pekariler ilk kez Oligosen Bölümün
başlarında Avrupa’da ortaya çıktı ve
bu bölümün sonlarında Kuzey Amerika’ya
yayıldı. Mısır’daki Oligosen Bölüm çökellerinde
insansımaymunlara benzer ilk hayvanlar
olan Parapithecus cinsinin üyelerine
ve dar burunlu maymunların birçok türüne
rastlanmıştır. Yenidünya maymunlarının ilk
örnekleri Güney Amerika’da Oligosen Bölüm
sonlarında oluşmuş çökellerde görülür.
Oligosen Bölümde Güney Amerika’nın Orta
ve Kuzey Amerika’yla kara bağlantısı
yoktu. Güney Amerika’nın yalıtılmış ortamında
öbür kıtaların hiçbirinde rastlanmayan
memeliler gelişti. Birçok Oligosen Bölüm
Güney Amerika memelisi yakın akraba
olmasa bile, öbür kıta hayvanlarına son
derece benzeyen uyarlanma biçimleriyle
dikkat çeker.