Osmanlı’da metro projesi
1990’lara kadar İstanbul esaslı bir metro ağından mahrumdu. Ama bu, İstanbul’a metro yapımının hiçbir şekilde düşünülmediği anlamına gelmesin. Tespitlerimize göre, Tünel inşaatının sürdüğü 1870’li yıllardan itibaren değişik dönemlerde İstanbul’da metro yapmak için çeşitli projeler geliştirilmiştir.
Henri Gavand’ın Metro Projesi
Yedikule-Topkapı Sarayı arasındaki sahil şeridinin doldurularak büyük bir liman ve yeni bir şehir oluşturulması düşüncesini ortaya atan Henri Gavand, buranın civar ile bağlantısını sağlamak üzere bir metro projesi de geliştirmiştir.
Buna göre metro Kumkapı civarında başlayacak, Soğanağa civarında Rumeli demiryollarına bağlanacak ve burada bir istasyon yapılacaktır. Daha sonra Süleymaniye Camii’nin yanından geçerek Haliç’e ulaşacaktır. Bu hatta Gavand ‘ 1. Tünel’ adını vermektedir. Haliç kıyısında İstanbul İstasyonu kurulmaktadır. Oradan Haliç üzerinde yapılacak bir demir köprü ile karşı sahile ulaşmakta ve burada da Galata İstasyonu inşa edilmektedir. Daha sonra 2. Tünel ile Galata’dan Tophane’ye ulaşılmakta ve Tophane İstasyonu oluşuırulmaktadır. 3. Tünel Fındıklıya kadar gitmekte ve burada da bir istasyon yapılmaktadır. Fmdıklı’dan 4■ Tünel aracılığı ile Dolmabahçe istasyonuna varılmaktadır. 6. Tünel ise Beşiktaş istasyonuna kadar gitmektedir. Gavand’m metro projesinin tam tarihini kestirmek mümkün değildir. Ama 1876 yılında basılan tünele dair eserinde bu projeye yer verildiğine göre tünel yapımının devam ettiği 1870’li yılların ilk yarısında, inşaatı sürdürmek yanında söz konusu projeyi de şekillendirdiği anlaşılmaktadır.
Karabet’in Avrupa Yakası İçin Metro Projesi
Karabet adlı bir şahıs 1873 Martında verdiği bir dilekçede devlet tarafından hiçbir harcama yapılmaksızın, kâr ve zararı kendine ait olmak üzere Galata ve Beyoğlu’ndan Karadeniz Boğazı’na kadar metro yapmak istemekte ve 50 yıl müddetince imtiyaz talep etmektedir. Karabet’in bu talebi Şura-yı Devlet’e havale olunmuştur. Fakat 1874 yılı ocak ayında Karabet’in Boğaziçi istikametinde metro yapma teklifinin uygun olmadığına karar verilmiştir.
Boğos Efendi’nin Bahçekapı-Beyazıt Metro Projesi
İstanbul’da metro inşasına dair tespit edebildiğimiz bir başka teşebbüs 1887 yılındadır. Reji İdaresi memurlarından Osmanlı İstanbul şehri için önemli bir atılım sayılabilecek Metropolitan Demiryolu’nun resmi işlemleri tamamlanmış
sunduğu bir dilekçede Bahçekapısı’nın münasip bir yerinden başlamak üzere Bey.aztt’ta Çadırcılar Kapısı’na kadar uzanaeak bir metro yapma imtiyazını 99 yıl süre için talep etmiştir.
Adı geçen metro yapılaeak olursa Bahçekapı’dan Beyazıt’a kadar olan emlakin değeri düşeçek, bu durum ise mal sahipleri ve hâzineyi zarara uğratacaktır. Bu ğerekçeye dayanarak Meclis-i Vükelâ, Boğos Efendi’nin teklifini reddetmiştir. Aynı hatta başka bir teşebbüs, takriben 10 sene sonra tekrar gündeme gelmiştir. 1898 Martında teklifini yapan Namık Paşazade Tahir Bey’in teşebbüsü de aynı gerekçe ile reddedilmiştir.
Moray’ın Taksim’den Beyazıt’a Metro Projesi
1909 Haziranında Mösyö Moray Taksim’den Galata’ya, Galata’dan Sirkeciye ve oradan Beyazıt’a bir metro yapmak için imtiyaz talebinde bulunmuştur. Ancak aradan geçen süre içerisinde mali itibarını ispat edecek bir girişimde bulunmamıştır. Dolayısıyla böyle bir teşebbüsü gerçekleştirecek mali güce sahip olmadığından Moray’ın teklifi dikkate almmanıı,؟tır.
Metropolitan Metrosu Savaşa Kurban Gitti
1912 yılmcla şehir içi Metropolitan Demiryolu için verilen iki ayrı teklif ve imtiyaz talebinden kabul edileni, Deutsche Bank nam ve hesabına hareket eden Anadolu Demiryolları Genel Müdürü Edouard Htıguenin’e aittir. 15 Ekim 1912 tarihinde imtiyaz ferm؛ını çıkmış, 26 Ocak 1913’te ise mukavele imzalanmıştır, imtiyaz süresi 28 Ocak 1993’te sona erecektir.
Buna göre Metropolitan Demiryolu, Beyazıt’Şişli arasındaki asıl hat ile Eyüp ve Dolmabahçe’ye uzanan ara hatlardan oluşacak ve elektrik ile çalışacaktır
fakat gerek Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu ekonomik ve siyasi durum, gerekse Birinci Dünya Savaşı, bu hattın yapılmasına mani olmuştur
