Paine, Thomas (d. 29 Ocak 1737, Thetford,
Norfolk, İngiltere – ö. 8 Haziran 1809,
New York kenti, ABD), İngiliz asıllı ABD’
li siyaset yazarı.
Babası Quaker, annesi ise Anglikan mezhebinin
üyesiydi. Ancak okuma yazma ve
aritmetik öğrenebilecek kadar eğitim
Thomas Paine, John Wesley Jarvis’in
bir portre çalışmasından ayrıntı;
Thomas Paine Memorial House,
New Rochelle, N.Y.
Thomas Paine National Historical Association
gördü. On üç yaşında babasının yanında
korse imalatçısı olarak çalışmaya başladı.
Çeşitli işlere girip çıktıktan sonra vergi
dairesinde memur oldu. Bu sırada kısa
süren iki evlilik yaptı. 1772’de vergi dairesindeki
rüşvetçiliğe son vermenin tek yolunun
ücretlerin artırılması olduğunu ileri
süren bir yazı yayımlayınca işten atıldı.
Umutsuzluğa düştüğü sırada, Londra’da
tanıştığı Benjamin Franklin ona şansını
Amerika’da denemesini önererek tavsiye
mektupları verdi.
Paine 30 Kasım 1774’te Philadelphia’ya
geldi. İlk düzenli işi, Pennsylvania Magazine
adlı dergide yönetmen yardımcılığı oldu.
İmzasız ya da takma adla birçok makale ve
bazı şiirler yayımladı. “Justice and Humanity”
(Adalet ve İnsanlık) imzasıyla yayımladığı
makalelerinden biri, Afrikalı köle
ticaretine sert bir biçimde karşı çıkan “African
Slavery in America”ydı (Amerika’da
Afrikalı Köleciliği).
Paine, Amerika’ya geldiğinde koloni halkıyla
İngiltere arasındaki çatışma tırmanıyordu.
19 Nisan 1775’te, Lexington., ve
Concord çarpışmalarında kan döküldükten
sonra, Paine Amerika’nın amacının yalnızca
vergilere karşı ayaklanmak değil, bağımsızlık
olması gerektiğini savundu. Bu düşüncesini
10 Ocak 1776’da yayımlanan Common
Sense (Sağduyu) adlı bir broşürde kâğıda
döktü. Elli sayfalık broşür birkaç ay içinde
500 binden fazla sattı. Bu metin, Amerikan
Bağımsızlık Bildirgesi’nin hazırlanması ve 4
Temmuz 1776’da oybirliğiyle kabul edilmesi
yolunda çok önemli bir adımı oluşturdu.
Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nda Paine,
General Nathanael Greene’in gönüllü yaveri
olarak çalıştı. Bağımsızlık mücadelesine
büyük katkısı, 1776-83 arasında tümü
“Common Sense” imzasıyla yayımlanan
“Crisis” (Bunalım) başlıklı 16 makale oldu.
1777’de Kongre Paine’i Dışişleri Komitesi
sekreterliğine atadı. 1779’da Kıta Kongresi’nin
üyelerinden Silas Deane’i Fransa’nın
ABD’ye yaptığı yardımdan kişisel çıkar
sağladığı gerekçesiyle suçlayarak bu görevden
ayrıldı. 2 Kasım’da Pennsylvania Genel
Meclisi’ne kâtip olarak atandı. Bu görevdeyken,
ücret ve ikmal yetersizliği nedeniyle
güç durumda olan Amerikan askerleri
için bir yardım kampanyası başlattı. 1781’de
yardım sağlamak için Fransa’ya gitti. Public
Good (1780; Kamu Yaran) adlı broşüründe
Konfederasyon Maddeleri’nin etkisizliğini
gidermek ve “bir kıta anayasası” çerçevesinde
güçlü bir merkezî hükümet kurmak
üzere ulusal bir kongrenin toplanması çağnsında
bulundu.
Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nın sonunda,
Paine yeniden yoksulluğa düştü. Pennsylvania
eyaleti ona 500 dolar, New York eyaleti
de New Rochelle’de bir çiftlik verdi. Paine
bu çiftlikte, ayaksız demir köprü ve dumansız
kandil gibi buluşlarla uğraştı.
Paine Philadelphia yakınlarındaki geniş
Schuykill Irmağı üzerinde inşa etmeyi tasarladığı
tek kemerli köprü projesi için destek
sağlamak amacıyla Nisan 1787’de Avrupa’
ya gitti. Ama İngiltere’de bu proje dışındaki
konularla ilgilenmeye başladı. Düşünceleri
özellikle Fransız Devrimi üzerinde odaklaştı.
Edmund Burke’ün Reflections on the
Revolution in France (1790; Fransa’daki
Devrim Üzerine Düşünceler) adlı yapıtında
Fransız halkının ayaklanmasına yönelttiği
eleştiri Paine’i öfkelendirdi. Bunun üzerine
Paine 13 Mart 1791’de yayımlanan Rights of
Man (İnsan Hakları, 1954, 1985) adlı kitabı
kaleme aldı. 1791’de en az sekiz baskı
yapan kitap kısa süre sonra ABD’de yayımlandı
ve Jefferson yanlısı dernekler eliyle
ülkeye yayıldı. Burke’ün yanıtına, Paine 17
Şubat 1792’de İnsan Hakları’nın ikinci bölümü
ile karşılık verdi.
Paine’in Fransız Devrimi’ni savunmak
amacıyla giriştiği tartışma, Avrupa toplumlarındaki
hoşnutsuzluğun temel nedenlerinin
bir çözümlemesi ile keyfi yönetim,
yoksulluk, cahillik, işsizlik ve savaş gibi
kötülüklerin nasıl giderilebileceğine ilişkin
bir çözüm önerisi biçimini aldı. Paine monarşiye
karşı cumhuriyetçiliği savundu; halk
eğitimi, yoksullara yardım, yaşlılara emeklilik
ve işsizlere iş sağlayacak kamu yatınmlanm
içeren bir planın ana ilkelerini geliştirdi.
Bunların tümü artan oranlı bir gelir vergi siyle finanse edilecekti. Egemen sınıflara
göre Paine’in önerileri “kanlı bir devrim”in
yolunu gösteriyordu. Hükümet kitabı yasakladı
ve yayımcısını tutuklattı. Paine de
vatan hainliğiyle suçlandı ve hakkında tutuklama
emri çıkarıldı. Ama tutuklama
emri ulaşmadan önce Paine Ulusal Meclis
üyeliğine seçildiği Fransa’ya doğru yola
çıkmıştı. Gıyabında yargılanan Paine kışkırtıcı
yayın yapmaktan suçlu bulundu ve
yasadışı ilan edildi. İnsan Haklan da süresiz
yasaklandı.
Paine Fransa’da monarşinin kaldırılmasını
sevinçle karşıladı, ama kralcılara karşı uygulanan
teröre karşı çıktı. Kral XVI. Louis’
nin idam edilmek yerine ülkeden sürülmesi
için çok uğraştıysa da başarılı olamadı.
Robespierre’in önderliğindeki radikaller iktidara
gelince, Paine kralın yaşamını kurtarma
çabalarının bedelini ödemek zorunda
kaldı. 28 Aralık 1793’ten, Robespierre’in
devrilmesi üzerine serbest bırakıldığı 4 Kasım
1794’e değin hapiste kaldı. Ciddi biçimde
hasta olmasına karşın yeniden Ulusal
Meclis’e kabul edildi.
Paine hapisteyken Age o f Reason (Akıl
Çağı) adlı yapıtının ilk bölümü (1794)
yayımlandı. Serbest bırakıldıktan sonra da
ikinci bölümü (1796) basıldı. Yalnızca örgütlü
dine karşı çıkan bir deist olduğunu
açıkça belirtmesine karşın, bu yapıt Paine’in
tanrıtanımaz biri olarak ün kazanmasına
yol açtı. Son büyük yapıtı Agrarian Justice
(1797; Tarımsal Adalet) servet eşitsizliklerini
eleştirerek birçok düşman kazanmasına
yol açtı. 1 Eylül 1802’de ABD’ye dönen
Paine ülkeye hizmetlerinin unutulduğunu
ve yalnızca dünyanın en büyük dinsizi
olarak tanındığını gördü. Yoksulluğuna ve
içki düşkünlüğü yüzünden kötüleşen hastalığına
karşın ayrıcalıklara ve dinsel hurafelere
karşı saldırılarını sürdürdü. New York
kentinde öldü ve New Rochelle’deki çiftliğe
gömüldü. Gazeteci William Cobbett 10 yıl
sonra Paine’in kemiklerini mezarından çıkararak,
insanlığa yaptığı büyük katkılara
uygun bir cenaze töreni düzenlemek üzere
İngiltere’ye götürdü. Ama tasarısını gerçekleştiremedi
ve Paine’in kemikleri bir daha
bulunmamak üzere kayıplara karıştı.
Paine öldüğünde ABD gazetelerinin çoğu,
New York Citizen”da yer alan yazıyı yayımladılar.
Yazının bir bölümü şöyleydi: “Uzun
yaşadı; az iyilik, çok kötülük yaptı”. Ölümünü
izleyen yüz yılı aşkın süre tarihin
yargısı bu oldu. Ama sonradan durum
tersine döndü. 30 Ocak 1937’de Londra’da
The Times gazetesi Paine’den “İngilizlerin
Voltaire’i” olarak söz etti. 18 Mayıs 1952’de
Paine’in büstü New York Üniversitesi Ünlüler
Salonu’na kondu. H. Fast’ın Citizen
Tom Paine (1943) adlı kitabı Türkçe’de
Özgürlük Savaşçısı Yurttaş Tom Paine
(1977) adıyla yayımlanmıştır.
