PAUL CEZANNE

PAUL CEZANNE

Önce izlenimcilikten etkilenen daha sonra da bu akımdan uzaklaşan Cezanne, XX. yy sanatının gelişmesine olanak veren bir üslubun yaratıcısıdır. Manzaralarındaki (özellikle de Sainte-Vıctoire Dağı’nın ünlü görünümleri) derinlemesine kuruluş, yalnızca renk öğesinin işlenmesiyle sağlanmıştır; natürmortlarında ve portrelerindeyse, biçimlerin geometrik kılınmasına çalıştığı görülür; bu da kübizmin habercisidir.
Otoportre» (1879-1881; Paris’ten uzakta yalnız bir hayat sürdüren Cezanne, ancak Sanat Müzesi, Bern). 1’904’te, Sonbahar Sergisi’nin (Salon d’Automne) kendisine ayırdığı retrospektif sergi sırasında üne kavuştu. Bu arada, hayatının ve çalışmalarının son bulduğu dönemde, genç sanatçılar üzerindeki etkisi büyük ölçüde arttı; hâlâ XIX. yy figüratif sanatı çerçevesi içinde kalmasına rağmen, eserleri daha o tarihlerde soyut sanatı müjdeliyordu.

ZOR BİR MESLEK YAŞAMI

Paul Cezanne, 19 ocak 1839’da Aix-en-Provence’ta doğdu; hali vakti yerinde bir ailenin çocuğuydu; şapka toptancısı olan babası 1847’de bankerliğe başladı. Cezanne hiçbir zaman maddî sıkıntı çekmedi. Önce klasik eğitim gördü, bu süre içinde okul arkadaşı £mile Zola’yla yakın dostluk kurdu; sonra hukuk fakültesine yazıldı; bir yandan da resim derslerine gidiyordu. 1861’de babasının karşı çıkmasına rağmen, kendini tümüyle resme vermek için Paris’e gitti, ancak Güzel Sanatlar Okulu’na (Ecole des beaux-arts) girmeyi başaramadı. Hayatı boyunca bütünleşmekte güçlük çektiği Paris yaşamında hayal kırıklığına uğrayınca,
1870’e kadar zamanının bir bölümünü Aix’te geçirdi. Bu dör. de, aralarında Pissarro, Renoir, Sisley ve Monet’nin de bulur, ğu ve ileride izlenimciler olarak adlandırılacak birkaç sanatç ilişki kurdu. İlk çalışmalarını Salon’da sergilemeyi başarama Cezanne, 1863’te ünlü Reddedilenler Sergisi’ne (Salon Refuses) bir eserini verdi. Bu sırada değişik arayışlar içinde Kâh, düzenli olarak gittiği Louvre Müzesi’ndeki büyük usta, eserlerini inceliyor ve Delacroix’nın veya Corot’nun üslu’t taklit ediyor; kâh portre çalışıyordu; bunları yaparken boyay. lın bir tabaka halinde bıçakla yayıyordu.

Cezanne 1871’de, oğlu Paul ve kız arkadaşı Hortense r et’yle (1886’da onunla evlendi) birlikte, Pontoise’a, sonra da vers-sur-Oise’a yerleşti; orada, ileride onun tablolarını topls önemli koleksiyoncular arasına girecek olan Dr. Gachet’yle t= tı. Camille Pissarro’yla birlikte açık havada çalışmaya baş 1874’te İzlenimcilerin, fotoğrafçı Nadar’ın stüdyosunda açt. ilk sergide yer alan İntihar Eden Adamın Evi adlı tablosu öze. aydınlık renklerin kullanımıyla dikkati çekti. Eser, açıkça ge~ kompozisyonu ve kullanılan boyanın kalınlığı nedeniyle sert < tirilere uğradı. Topluluğun 1877’deki bir sonraki sergisine, Ce ne farklı nitelikte bir eser gönderdi: Yıkananlar. Bu tablo, kor. büyüklük kaygısıyla, izlenimcilerden ayrıldığını ortaya koy. du; nitekim o tarihten başlayarak onlardan kesin olarak k: kendine özgü bir yol seçerek «izlenimcilikten bir müze sa: yapmaya, yani resim alanındaki en yeni araştırmalarla eski: ların derslerini bağdaştırmaya karar verdi.

Marsilya yakınlarındaki Estaque’tan Melun’e veya La Rc Guyon’a kadar değişik manzaralarda esin arayan Ceza 1882’de Sergi’ye kendini kabul ettirmeyi başardıysa da son-J skandal oldu. Çocukluk arkadaşı £mile Zola, 1886’da yayım! Eser (L’Oeuvre) adlı kitabında, devrimci ama güçsüz, ressam ude Lantier’yi ele alıp işledi; (romanda, Lantier sanatsal yarat arzusunu gerçekleştiremeyip başarısızlığa uğrayınca intihar e Cezanne, bu eserde kendi kaderine bir anıştırmada bulunulc nu görerek, yazarla kesin olarak bozuştu. Aynı yıl babasınır mü üzerine, kendisine büyük bir miras kaldı. Böylece ressan: günlerine kadar maddî sıkıntıdan uzak yaşayacaktı. Bundan le tek başına çalışabilirdi; Aix-en-Provence’a artık daha sık g: ye başladı. Orada Sainte-Victoire Dağı’nın çevresindeki kiri yorulmak nedir bilmeden «motif üstünde» çalıştı.

Her ne kadar, biri 1895’te, öbürü de 1898’de Vollard gale de iki kişisel sergi açması sağlanmış, 1889’da ve 1900’de Pa açılan evrensel sergilere katılmış olsa da, Cezanne Aix-en vence’ta her şeyden el etek çekmiş bir biçimde yaşadı. Peî hayranı kendisini görmek üzere oraya gidiyordu. 15 1906’da sanatçı, Aix yöresinin kırlarında fırtınaya yakalanc hafta sonra da öldü.

CEZANNE DEVRİMİ

Tıpkı 1873 tarihli Modern Bir Olympia’daki (bu tablo da, i mın taklit ettiği Monet’nin tablosu gibi alay konusu olmuşfe bi barok biçimlerin belirgin olduğu bir başlangıç dönem: sonra ve 1877’deki izlenimciler sergisinin başarısızlığa uğra nın ardından, Cezanne, adım adım bir kişisel resim tarzı y: Konstrüktivist bir dönemden (1877-1886) geçerek, bir tür s sanatına (1886-1906) ulaştı.

Cezanne’ın ilk kaygısı izlenimci ürünlerin gevşekliğine göstermek ve kendi tablolarına sağlam bir yapı vermekti. G Iik hayattan manzaralar üstünde çalışan ressam, bunları c ran biçimleri, ana hatları ve kuvvet noktalarını vurgulayan ğerlendirmeye girişti; Maincy Köprüsü (1879).

Jas de Bouffan’daki Ev ve Çiftlik’teyse (1887), ressam sivri lere ve geometrik çizgilere ayrıcalık tanıyarak, son derece s< mimarî kompozisyon yarattı.

Sanatçının ünlü natürmortları, ana biçimlerde aynı mar düzenleme kaygısını ortaya koyar. Edebî konu yokluğu, alanındaki araştırmanın daha yoğun biçimde öne çıkmasır lar. Bir masa üstüne koyduğu birkaç sıradan öğe (hir fine; bardak, birkaç meyve, bir bıçak) yardımıyla Cezanne, gerq dramaturji yaratır.

Asıl yeteneğini, 1888’den itibaren, tekrara dayalı diz: gösterdi. Aix kırlarının, özellikle de yaşamının sonuna kad mini yaptığı Sainte-Victoire Dağı’nın görünümleri, yeni bir anlayışını ortaya koyar. Doğaya sadık kalmak, «küçük hı mm» olarak adlandırdığı şeyi korumak isteyen Cezanne, ve sıcak renkleri yan yana koyarak derinlemesine bir kom yon yarattı; böylece soğuk renkler izleyiciden uzaklaşır,

. sıcak renkler, tersine, izleyiciye yaklaşır, öne çıkar. ‘:re başlayan ve Yıkanan Kadınlarla (1898-1905) doruk ulaşan Yıkanan Erkekler ve Yıkanan Küdınlar dizisinde manzarada insan figürlerine yer vererek klasik bir giri-.riürdü, ama bunu modern yollarla gerçekleştirdi.

EZANNE VE XX. YY SANATI

zızne’a ölümünden beri büyük önem verilmektedir; bunun resim alanındaki buluşlarıyla yüzyılımızın sanatını etki-:_raasıdır. Çoğunlukla çiğ rengi kullanan fovistler ve kübist–çizdiği yolda ilerlemişlerdir. Mesela, kübistler, özellikle ■iz-s. ve Picasso, 1904’te Cezanne’ın ortaya attığı parolanın rr.aya konması gibi gözüken, biçimlerin geometrikleştiril-savundular. Cezanne, dostu «sentezci» ressam £mile Ber-; vazdığı bir mektupta «doğayı silindirle, küreyle, koniyle ; vi arzuluyordu ve eserlerinde bu ilkeden yararlanmıştı.

■ rva manzaralar çoğu kez küplere veya üç boyutlu biçim-:;r.ûşmüştür Kırmızı Kayalık (1900); Cezanne, Cezveli Kadın 1 sbi portrelerinde bile geometrik hacimler üstünde oyna-r. hacimlerin birbiri içine geçmesiyle insan bedenini oluş-: _jrjr.

– :ık Cezanne’ın mirasım, soyut resimde de aramak gerekir. . .î jz. eserleri figüratif doğrultudadır ve sanatçının doğa in-

– —ıssine ne kadar önem verdiği herkesçe bilinen bir gerçek-Izeüikle açık havada çalışmış olduğu sıralarda bu apaçık

Ne var ki, konu bunalımına ışık tutmuş olduğu için, i-j-.e’a herhangi bir sanatçıdan daha çok saygı gösterilebilir.

_<2z edebî temaları önemsemeyen ressamın, neredeyse bücürlerini aynı konularda gerçekleştirdiği, portreler, manza-

– e natümortlar yaptığı bir gerçektir. Sık sık resimlerini yap-,-j.z zevk aldığı o ünlü elmalar, hacimleri, renkleri ve maddecine aktarma bahanesinden başka nedir ki? Resimde
önemli olanın, biçim, renk ve kompozisyon sorunlarına bağlı olduğunu, konunun ise bir eser yaratma fırsatından başka bir şey olmadığını Cezanne’dan daha iyi gösteren biri çıkmamıştır. Picasso, 1906’dan itibaren Cezanne’ın etkisini anımsatarak bunu vurgulamıştır: «Resmin, nesnelerin temsil edilmesinden bağımsız olarak kendi yapısından kaynaklanan bir değeri olduğunu anlıyordum.»

Resmin temsil ettiği şeye değil de, kendisine tanınan bu öncelikte Cezanne, sanatsal yaratının maddî boyutuna önem vererek modern olduğunu da ortaya koymuştur. Kendisiyle uzun süre dostluk etmiş olan şair Joachim Gasquet şöyle der: «iyi bir işçi olmak, mesleğini tam olarak yapmak ona göre her şeyin temeliydi.» Gerçekten de Cezanne renk öğesine, hem titreşim olarak, hem fırçayla konmuş malzeme olarak yeni bir yer vermiştir. Fırça darbelerindeki özgürlük te bunu kanıtlar. 1880 tarihli Kendi Portresi’nde tuvalin pürtüklü yüzeyinin bile eserde önemli rol oynadığı görülür.

Cezanne böylece, malzeme ve biçimlerin oyununa benzersiz bir değer verilmesine dayanan XX. yy sanat akımlarının habercisi olmuştur. Özellikle resmi, kendine özgü bir dile sahip olan ve kendi maddesi içinde en soylu serüvenleri taşıyan bir sanat olarak ilk kabul edenlerdendir. □
«Elmalar ve Portakallar»

(1900; Paris, Orsay Müzesi).
«Yıkanan Erkekler»

(1894; Paris, Orsay Müzesi).
BAŞLICA ESERLERİ
1869 Siyah Beyaz Natürmort.
1872 İntihar Eden Adamın Evi.
1873 Modern Bir Olympia.
1880 Kendi Portresi.
1887 Jas de Bouffan’daki Ev
ve Çiftlik.
1897 Cezveli Kadın.
İskambil Oynayanlar.
1900 Elmalar ve Portakallar.
Kırmızı Kayalık.
1905 Yıkanan Kadınlar I.
Yıkanan Kadınlar II.
Sainte-Victoire Dağı.

İSKAMBİL

OYNAYANLAR

Orsay Müzesi’nde yer alan ve dört ayrı versiyonu daha bulunan bu tablo, izleyiciden geç de olsa büyük ilgi gördü. Cezanne çalışması için gündelik ve sıradan bir temayı, kahvede oynanan iskambil oyunu temasını seçti ve tabloyu, model kullanarak gerçekleştirdiği etütlerden, Aix-en-Proven-ce’lı köylülerin portrelerinden harekede hazırladı.

Konunun yalın olmasına rağmen tablo, ölçülü ve dikkat çekici özellikteki kompozisyonundan dolayı son derece güçlüdür. Giyimleri sıradan olan iki figür, yalın geometrik biçimler halinde düzenlenmiştir. Özellikle kolları, silindir biçimli hacimlere; şapkaları, yarımkürelere indirgenmiştir. Renk öğesinin kullanımı da önemli bir yenilik oluşturur. Ressam kalın tuşlarla çalışır, soğuk renklerle sıcak renklerin karşıtlığından (bir yanda yeşil, öte yanda toprak sarısı [okr] ve kahverengi) yararlanarak derinlik etkileri yaratmayı sever. Cezanne, edebî bir konunun büyüklüğüne başvurmadan sağlam ve son derece zengin anlatımlı bir eser oluşturmuştur.
AYRICA BAKINIZ

—► İp.ANşıl izlenimcilik —► İB.ANŞLt kübizm

—► Sİ manzara resmi —► ib-M) natürmort —► 1B.ANS0 portre sanatı —► lEÂBgg soyut sanat —► [ESESO Zola (£miie)