PEZDEVİ (Ali bin Muhammed)

PEZDEVt (Ali bin Muhammed); Mâverâünnehr’de
yetişen Hanefî fıkıh âlimlerinden.
İsmi, Ali bin Muhammed bin Hüseyin bin Abdülkerîm
bin Mûsâ bin îsâ bin Mücâhid-en-Nesefî
el-Pezdevî’dir. Künyesi Ebü’l-Hasan’dır. Fahrül-
İslâm lakabıyla meşhur oldu. 1009 (H.400)
yılları civârında İran’ın Pezde (veya Bezde) şehrinde
doğup büyüdüğü için, Pezdevî diye de tanınmıştır.
Babası Muhammed, Semerkand ve Buhârâ
kâdılığmda (hâkimliğinde) bulunmuş, sonra vazifeden
ayrılarak Pezde’ye yerleşmiştir. Kardeşi Muhammed
bin Muhammed el-Pezdevî de, Mâverâünnehr’de
Hanefî âlimlerinin en büyüklerindendir
ve Sadr-ül-İslâm lakabı ile meşhur olup, kitapları
kolay anlaşıldığından, Ebü’l-Yüsr diye künyelenmiştir.
Fahr-ül-İslâm Pezdevî de; kitaplarının
zor anlaşılması sebebiyle, Ebü’l-Ûsr künyesiyle
meşhûr oldu ve birçok eser yazdı. 1089 senesi
Receb ayının beşinde Keşş denilen yerde vefât
etti. Kabri Semerkant’tadır.
Fahr-ül-İslâm Pezdevî, Hanefî mezhebi âlimlerinin
büyüklerindendir. Mâverâünnehr’in en büyük
fakihlerinden olan Şems-ül-Eimme Muhammed
bin Sehl-es-Serahsî ile aynı asırda yaşamış ve
Abdülazîz bin Ahmed el-Halvânî tarafından idâre
edilen medresede, İmâm-ı Serahsî’ye arkadaşlık etmişti.
Ayrıca o; hadis ilmini de tahsil edip, birçok
hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuştur. Arkadaşı
olan Semerkant hatibi Ebü’l-Meâlî Muhammed
bin Nasr bin Mensûr-el-Meydanî ve kendi oğlu
Kâdı Ebû Sâbit-el-Pezdevî, ondan rivâyette bulunmuşlardır.
Bir ara gittiği Semerkant’ta ders
okutmuştur.
Başlıca eserleri şunlardır:
1. Kenz-ül-Vüsûl ilâ Mârifet-il-Usûl: Diğer
adıyla Usûl-i Pezdevî diye de bilinen kitabı, usûli
fıkıh ilminde en mûteber eserdir. Osmanlı Devleti
zamânında medreselerde çok okutulan ve önem
verilen bu kitap, teferruâtlı olduğu gibi, îcâzın
mükemmel bir örneği de sayılmıştır.
2. El-Mebsût: On bir ciltlik bir fıkıh kitabıdır.
3. Tefsîr-ül-Kur’ân: Yüz yirmi cilt olan bu
eser, ele geçmemiştir.
4. Şerh-i Câmi-i Kebîr ve Câmi-i Sagîr:
Usûl ilmine âit olan iki kıymetli eserdir.
5. Ez-Ziyâdât: Fıkıh ilminin füru’ meselelerini
anlatan bir eserdir. Bir nüshası, Süleymâniye
Kütüphânesi, Fâtih Kısmı No: 1665’te kayıtlıdır6. Ziyâdât-üz-Ziyâdât: Ziyâdât kitabının sonunda
vardır.
7. Şerh-ül-Hidâye: Hidâye adındaki fıkıh kitabının
nikâh bâbına kadar olan kısmının şerhidir.
8. Ginâ-ül-Fukâhâ.
9. Er-Risâle fî Kırâat-il-Musallî.
10. Zellet-ül-Kârî.