POLİOMİYELÎT-ÇOCUK FELCİ:
Poliomiyalitli hır çocukun bakınıı (tedavisi)
Poliomiyelit, oldukça yaygın, virüs kaynaklı b ir bulaşıcı hastalık tır. H a sta lık 1 geniş bir belirti ve etki alan ın a sah ip tir. A ncak b elirtiler arasın da en ciddi olanlar, merkezi sinir sistem indeki h astalığ a ait bozukluklardan k ay n ak lan an lard ır. Poliomiyeit yalnız in sa n la rd a görülm ektedir. H astalığın etkeni RNA g ru b u n d an 4T ik o rn av irü s” ailesine ait “Poliovirüs” adlı v irü slerd ir. Üç tip poliovirüs v ard ır, B unlar “Poliovirüs Tip I” (Brunhilde), “Poliovirüs Tip II” (Lansing) ve “ Poliovirüs Tip III” (Leon) olarak ad lan d ırılırlar. Poliovirüslerden b ir tipine k arşı kazanılan bağışıklık, öteki tiplere k arşı da bağışıklık sağlam az. T entürdiyot, zefiran, alkol, ultraviyole ışınları gibi dezenfekta n m addeler poliovirüsü öldürm ezler. V irüs pis su lard a, lağım suyunda ve b e rra k su d a 4 ay canlı kalabilir. Virüsü taşıy an herkesin h astalan m ası kesin değildir. İşte bu gibi kişiler, yani v irüsü taşıdığı halde h astalan m ay an kişiler, virüsün b aşk aların a bu laşm asın da çok önemli rol oynarlar. V irüsü taşıy an in san ların dışkısında virüse rastlam a olasılığı yüksektir. Zaten hastalık da sindirim kanalı çık artıları yoluyla b aşk ala rın a bulaşm aktad ır. Y ani h astalığın bulaşm ası, “Fiko-O ral b u laşm a” denilen dışkı-ağız bulaşm a zinciri biçim indedir. V irüsü içeren dışkının ellere ya da b esin lere bulaşm ası, d ah a so n ra da bu kirli b esinlerin ya d a kirli ellerle tu tu lan besinlerin yenm esiyle virüs in sa n la ra b u la ş ır. V irüs sindirim k an alın a girdikten so n ra önce geniz ve/veya incebağırsak epitel h ücreleri içindeçoğalır ve b u rad a n da k an a k arışır, K ana k arışan virüslere k arşı vücudun bağışıklık sistem i ta ra fın dan an tik o rlar h azırlan ır. V irüs d ah a so n ra sinir sistem ine geçer. Genel kanıya göre virüs, beynin “M edulla o b longata” adlı bölüm ünden m erkezi sinir sistem ine b u laşm ak tad ır. Bazı a ra ştırm ac ıla r virü slerin sinir liflerinden de sinir sistem ine b u laştık larım ileri sü rm ektedirler. V irüs b ir kez sinir sistem ine g irerse ondan so n ra sinir lifleri içinde yol a larak vücuda yayılır. V irüsler sinir sistem inde ad e ta güvenlik içindedirler, çünkü b u ra d a vücudun ürettiği an tik o rlard an korunurlar. İnsanlarınlpoliom iyelite k arşı duyarlıkları b u laşm anın gerçekleştiği an d a kişinin antikorlarıyla verebileceği y an ıta bağlıdır. Eğer virüse karşı yeterli antikor üretilm işse bulaşm aya karşın hastalık gelişm ez. 15 yaşm a gelen kim selerin hem en hem en tüm ü virüsle karşılaşm ış gibidir. Bu k arşılaşm aların pek azında hastalık gelişm ektedir. Çünkü in san organizm ası virüsü aldığında ona k arşı antikor ü reterek , hastalık gelişm esini önlem eye ça lışm ak tad ır. V irüs v ücuda girdikten sonra 3-35 günlük b ir kuluçka devri geçirir. K uluçka devri °/o 80 vakada 6-20 gün sürm ektedir. Poliom iyelit infeksiyonu b aşlıca 4 ayrı klinik biçim inden b irini gösterir. B unlar en hafifinden en ağ ırın a doğru şöyle sıralanırlar*: 1) Belirtisiz infeksiyon 2) H afif hastalık 3) Felçsiz poliom iyelit ve 4) Felçli poliom iyelit. Bu 4 durum u ayrı ayrı ele alacağız. 1) B elirtisiz infeksiyon: Poliomiyelit infeksiyonla- rın m yaklaşık % 95’i bu biçim dedir. Virüs b u laşm asın a karşın , kişide hastalık b elirtileri gelişm ez. B aşka b ir anlatım la kişi h astalanm az. B ulaşm anın olduğu kim selerde virüs sindirim k an alın d a, farin k ste, dışkıda bulunabilir. Kişi hangi tip virüsle karşılaşmışsa o virüse karşı özel an tik o rlar, “Tip spesifik an tik o r”la r geliştirir. B u rad a şunu yine belirtelim : 15 yaşm a gelen in san ların hem en hepsi poliovirüsle karşılaşm ış d u ru m d ad ır. 2) H afif hastalık: înfeksiyonun bu tipinde sinir sistem inin h astalan d ığ ın a ilişkin herhangi bir klinik ve la b o ra tu v ar belirti gelişm eden genel h astalık b elirtileri o rtay a çıkar. înfeksiyonun bu tipine “A bortif tip ” de denir. Bu tipte üç çeşit klinik tablo gelişir. Bu klinik tab lo lard an biri b asit b ir gribe benzer. Öteki de b asit b ir üst solunum yolları infeksiyonunu an d ırır. Bu tabloda ateş, boğaz ağrısı, boğazda kızarıklık gibi belirtiler bulunur. Ü çüncü tabloda sindirim sistem i bozuklukları v ard ır. B unlar bulantı, kusm a, ishal kabızlık, k arın ağrısı ve hafif bir ateş yükselm esi biçim indedir. V irüslere boğazda, sindirim kanalı ve dışkıda rastlan a b ilir. H astanın bağışıklık sistem i, b u laşan virüs tipine k arşı an tik o rlar ü retir. 3) Felçsiz poliom iyelit: H astalığın bu tipinde ab o rtif tipteki b elirtilerd en oluşan b ir ön b elirtiler, d ah a sonra da beyin zarının tah rişin e ilişkin (m eningeal iritasyon) klinik belirtilerle beyin om urilik sıvısı değişiklikleri gelişir.
M eningeal iritasyon b elirtileri şu n lard ır: H asta sırtü stü y atark en , b ir elim izi b aşın ın altm a koyarak h astan ın kafasını y atak ta n kaldırm ak istediğim izde b ir dirençle k arşılaşırız. Buna “ense sertliğ i” denir. H astala r y atak ta o tu ru r d u ru m a geçtiklerinde kollarını b iraz geriye açıp o n lara d ay a n arak o tu ru rlar. Bu belirtiye “tri- pod” denir. H astala r o tu ru r durum a geçtiklerinde b a ş la n d a ark ay a d ü şer. B una d a “hoyne” belirtisi denir. S ırtüstü y atan h astan ın b acağ ım k arn ın a doğru topladıktan sonra, aynı b acak dizden kırılarak açılm ak istendiğinde bu h arek ete k arşı direnç b elirir. B una da “kernig” b elirtisi denir. S ırtüstü y atan h astan ın başım elimizle kaldırdığım ızda h astan ın h er iki bacağının da kendiliğinden (istem siz olarak) k arn ın a doğru toplandığı görülür. Bu belirtiye “brudzinski” belirtisi denir. H astad an alm an beyin om urilik sıvısı örneği incelendiğinde, bu sıvıdaki h ü cre ve protein m iktarının arttığ ı bu n a karşılık glikoz m iktarının norm al kaldığı görülür. Felçsiz poliom iyelit klinik seyri sorun yaratm az. H astanın genel durum u 5-7 günde düzelir. A ncak m eningeal iritasyon b elirtileri yaklaşık 15 gün sü rer.H astalık kas ve sinir işlevlerinde kalıcı b ir bozukluğa yol açm az. 4) Felçli poliom iyelit: H astalığın bu tipi ab o rtif tip belirtileri, m eningeal iritasyon b elirtileri ve beyin om urilik sıvısı belirtileriyle b aşlad ık tan so n ra felçler o rtay a çıkar. A ncak çoğu h a sta d a bu dönem doğrudan doğruya felçlerle b aşlam ak tadır. Bazı h asta la rd a hastalık iki dönem de gelişir. Ö nce ab o rtif tip b elirtilerin d en b ir grup gelişir ve ateş yükselir. Bu belirtiler bir sü re so n ra kaybolur. B undan 5 gün so n ra m eningeal iritasyon belirtileriyle felçler gelişir. Ç ocuklarda ab o rtif tip b elirtilere üst solunum yollarında rastlan ır, erişkinlerde b u n la ra kas ve eklem ağ rıları da eklenebilir. Beyin y arık ü releri, beyin sapı ve om urilikte b ulunan m otor sinirlerin (kasları kasılm aya yönelten sinirler) poliom iyelit nedeniyle zedelenm eleri sonucu, k aslard a güç azalm ası (parezi) v e/v ey a felç (paralizi) gelişm esi, h astalığın yol açtığı en ciddi bozukluklardandır. H astalığın bu etkisi nedeniyle pek çok in san d ah a çocukluk çağından felçli durum a düşm ektedir. H astad a gelişen felçler m erkezi sinir sistem inin etkilendiği bölgeye göre belirlenm ektedir. O m urilikteki bozukluklardan kay n ak lan an felçlerde önce etkilenen bölgeyle ilgili k aslard a kram p biçim inde ağ rılar ve duygu k u su rları gelişir. Felç aniden gelişebileceği gibi, önce kas güçsüzlüğü y a ra ta ra k d a gelişebilir. 5 y aşın d an küçük çocuklarda b ir b acak ta güç azalm asına sık rastlan m ak tad ır. 5-15 yaş arasın d ak i h a sta la rd a “ P arap leji” denilen iki kolda ya d a h er iki b acak ta felç gelişm esi ya da b ir kolda güç azalm ası durum una d ah a sık rastlan m ak tad ır. 15 yaşından büyük h a s ta la rd a “kuadropleji” denilen h er iki kol ve b ac a k ta felç gelişm esi durum u görülür. Solunum k asların ın v e/v ey a m esanenin felce uğram ası da 15 yaşının üstündeki h a s ta la rda sık rastlan ılan b ir bozukluktur. Beyin sapı bölüm ü etkilendiğinde kafa sin irlerin in dağılım a la n la rın d a felç b elirir. Beyin sapındaki solunum v e/v ey a dolaşım m erkezleri etkilendiğinde h asta, solunum ve k alp -d am ar sistem i (dolaşım sistem i) bozuklukları nedeniyle ölebilir. H astan ın beyin y arık ü releri etkilendiğinde yukarıdaki bozukluklara ek o larak ya d a onlar gelişm eden bilinç bozuklukları, uyku hali ya d a kolay u yarılm a gibi belirtiler de gelişebilir. Poliovirüsün üç tip in d en hangisi vü cu d a girm işse, yüksek tansiyon, m iyokardit, akciğer ödem i ve şok gelişebilir. H astalığın özel b ir tedavisi yoktur. T edavi, d ah a çok gelişen b elirtilere yöneliktir. Poliovirüsün üç tipinden hangisi vü cu d a girm işse, o tipe k arşı bağışıklık gelişir. Bir tipe k arşı gelişen bağışıklık ötekilerine k arşı d a bağışıklık sağ lam az. İn san la rd a ak tif o larak bağışıklık oluşturm ak İçin polio aşıla rı kullanılır. İki tip polio aşısı v ard ır. B u n lard an b iri “ S aik” öteki de “ S abin” aşısıdır. Saik aşısı inaktif poliovirüsler içerir. A şının içinde h er üç tip polio virüs bu lu n u r. Saik aşısı d ö rd er h afta a ra y la üç kez 1 cm 3 ,deri altın a zerk edilerek yapılır. Son aşıd an 1 yıl sonra, b u n d an d a 2-3 yıllık a ra la rla aşı yinelenir. Çocuk 2 aylık olduğunda b u aşı p ro g ram ın a b aşlan m alıdır. G ünüm üzde sab in aşısı d ah a yaygın olarak kullanılm aktadır. Çünkü bu aşı d ah a hızlı, d ah a yüksek o ran d a ve d ah a uzun süreli b ir bağışıklık sağ lam ak tad ır. S abin aşısı, zayıflatılm ış polio- v irüsleri içerm ektedir. A şı ağızdan örneğin bir kesm e şeker üzerine d am latılarak kolayca verilir. Aşı üç tip için ayrı ay rı h azırlan ır. Ö nce tip I so n ra tip II so n ra d a tip III 6 haftalık a ra la rla üç ay rı doz o larak d a verilebilir. Son aşıd an 1 ve 4 yıl so n ra d ö rd ü n cü ve beşinci dozlar d a verilm elidir. Ç ocuklar 2 aylık olduklarında aşılam a program ına alın m alıd ırlar.