SİVİL HAVACILIK TARİHİNDE ÖNEMLİ OLAYLAR

1903 Orville Wright havadan ağır bir makineyle ilk uçuşu gerçekleştirdi.

1906 Brezilyalı Alberto Santos-Dumont, Avrupa’da kayıtlara geçen ilk uçuşu Paris’te gerçekleştirdi.

1909 Fransız uçak tasarımcısı Louis Bl^iot, 25 BG’lik uçağıyla Man؛ denizini geçti.

1909Almanya’da zeplin havagemileri kullanılarak ilk düzenli ticari hava seferleri başlatıldı.

1918 ABD’de İlk uçak postası hizmeti başlatıldı. ABDOdusu, New Yor^hil^l^ia-Washington arasında tek rota uçuşlarını başlattı.

1919 Glenn Curtiss’in yaptığı uçan tekne, Atlas okyanusunu ilk kez geçti.

1919 John Alcock ve Arthur w. Brown adlı Ingiliz pilotları, ilk Atlas okyanusuaşırı duraksız uçuşu (Newfoundland- İrlanda arasında) gerçekleştirdiler.

1919 ^Birinci Dünya |5avaşı’ndan kalma uçaklardan yararlanılarak ilk tarifeli ؛yolcu uçağı seferleri (Londra-Paris) başlatıldı.

1923 ABD’de ilk kıtaaşırı duraksız uçuş (New York-5an Die- go) 27 saatte gerçekleştirildi.

1926 Richard Byrd ve Floyd Bennett, Kuzey kutbundan uçakla geçtiler.

1927 Charles Lindbergh hiç durmadan Atlas okyanusunu

1 929 lames H. Doolittle yalnızca aletlerle gerçekleştirilen ilk “kör” uçuşta pilotluk yaptı.

1930 Fransız pilotları Dieudonn¿ Costes ve Maurice Bellonte, hiç durmaksızın Paris-New¥orkarasını 37 saatte aldılar.

1 932 Amelia Earhart, Atlas okyanusunu tek başına aşan ilk l،a- din pilot unvanını kazandı.

1933 Wiley Post, dünya çevresini ilk kez uçarak dolaştı.

1 935 The China Clipper’la, ilk Büyük©kyanusaşırı yolcu hattı (San Francisco-Hawaii) açıldı.

1 935 Sonraki sivil havacılığın temel uçağı haline gelen Doug- las DC-3 ilk uçuşunu gerçekleştirdi.

1939 Yankee c//pperadlı uçan tekneyle Atlas okyanusunun iki yakası (New York-Southampton) arasında ilk yolcu seferleri başlatıldı.

1942 ABD’de Bell P-59 AiracometıadU ilk jet uçağı yapıldı.

1947 Yüzbaşı Charles E. Yeager Bell X-?’le ses duvarını aştı. 1952 İngiltere ilkjetulaşım aracı C©raefihizmetesokarak,jet uçağıyla ilk yolcu taşımacılığını başlattı (Londra-Johen- nesburg arasında).

1954 ABD’nin ilk jet yolcu uçağı Boeing 7©/nin prototipi de- neme uçuşu yaptı.

1958 Atlas okyanusuaşırı jet yolcu seferleri başladı (New ¥ork-Londra, New York-Paris arasında).

1968 ilk sesten hızlı uçağın prototipi (SSCB yapımı) Tupolev ٢٧ 144, ilk uçuşunu gerçekleştirdi. (Concorde prototipi, ilk uçuşunu 1969’da yaptı.)

1970 İlk geniş gövdeli jet uçağı Boeing 747 hizmete girdi.

1 976 Fransız-ingiliz ortak yapımı sesten hızlı yolcu uçağı c©«- c©rde yolcu seferlerine başladı (Londra Bahreyn, Paris Rio de Janeiro arasında).

patlamasından sonra, okyanus aşırı uçuşlarda zeplinin yerini “uçan tekne” alarak, havagemileri dönemine son verdi. Ama bir süre sonra “uçan tekneler” de ortadan kalktı (Bk. UÇAK).

Dünyanın ilk büyük dört motorlu yolcu uçağı, 1 938’de üretilen Boeing Basınçlı kabinli ola- rak tasarımlanan, ilk büyük yükseltilere çıkabilecek uçak olan Boeign 307’den kısa süre sonra, 1 942’de, savaş döneminin Douglas DC-4’Ü hizmete kondu. DC- 4’lerin geliştirilmesiyle, daha sonra basınçlı DC-6 ve 7-dizileri üretildi. Hava ulaşımında ABD’nin üstün- lüğü İkinci Dünya 5avaşı’ndan sonra da sürdü: 1951’de, dünyadaki yolcu uçaklarının % 80’i ABD yapimiydi; bunların da % 56’sı Douglas şirketi tarafından üretilmişti. Bu arada, teknolojideki gelişmeler, uçakların tasarımını ve çalışmasını etkilemeyi sürdürdü. Ingil­tere’de 1948’de ilk türbopervaneli yolcu uçağı VİC- kers Armstronyapıldı;  bir yıl sonra, İlk saf jegaz türbini¡ yolcu uçağı de HavillandComet ‘izlezdi. Böylece, radyal motora bağlı kalmayı yeğ tutan ABD, jet yolcu uçakları geliştirme alanında Ingiltere’nin gerisinde . Ama 1952’de Comef in tarifeli seferlere başlamasıyla, ABD’de de jet uçağı geliştirme çalışmaları hızlandırıldı. 1950’de Boeing şirketi, jet tanker- taşıma uçağı geliştirme programını başlattı ve program sonucunda Boeing 707’nin ^ısa sürede yaygınlaşan ge- riye yatık kanat, kapsüllü motor düzenlemesi geliştirild¡.

Atlas okyanusunun kuzey kesiminde çok geçme- den, jet uçakları ağır basan yolcu taşıma aracı oldu. 1958’de Atlas okyanusunu uçarak aşan yolcu sayısı ١ milyonu aştı. Pistonlu motorla çalışan uçakların sayısı azaldıkça, hizmetteki jet yolcu uçaklarının sayısı da hız- la arttı. ٦ 960 yıllarında sivil havacılık işlenmelerinin hızla büyümeleri sonucunda, hava ulaşımı teknolojisinde iki yeni gelişme grçekleştirildi:Geniş gövdeli süperjetler (jumbo) ve sesten hızlı uçaklar, ilk geniş gövdeli süper- jet Boeing 747, 9 Şubat ٦ 969’da uçtu. ١970’te hizmete konulan bu uçağı çok geçmeden başka süperjet tasa- rımları izledi. Ara çokgeçmedensesten’hızlıuçak’yapımı programları ABD’de çevre kaygıları ve ekonomik nedenlerle yürürlükten kaldırılırken, Ingiliz- Fransız or- tak yapımı sesten hızlı uçak Concorde ٦ 976’da, Sovyet sesten hızlı uçağı Tupolev ٢٧ 144de 1977’detarifeli se- ferlerine başladılar.

Yolcu taşımacılığının yanı sıra, yük taşımacılığında da önemli gelişmeler gerçekleştirilmiştir, ©to parçaları, kimyasal ürünler, ilaçlar, canlı hayvan gibi çok değerli m^laraçısından,öbürula^ biçimlerinin yavaş kaldığı Kuzey Atlas okyanusu gibi ticaret yollarında, uçakla yük taşımacılığı özellikle kârlıdır. Yükler, yolcu uçaklarında- ki özel hazırlanmış iç bölmelerde genellikle konteyner- lerle taşınır. Bu arada yalnızca yük taşıyan havacılık şir- ketleri de vardır.

GENEL HAVACILIK

Genel havacılık terimi, ticari hava taşımacılığı dışında kalan bütün sivil havacılık etkinliklerini dile getirir. Bu alan, spor amaçlı uçuşları, iş amaçlı uçuşları, havadan ilaçlamayı ve daha pek çok çalışmayı içeren çok yönlü bir alandır. Genel havacılık uçakları, planörlerden, çok hafif uçaklardan ve hızı 240 km/sa olan iki kişilik, tek motorlu küçük eğitim uçaklarından, türbojet motorla ve karmaşık elektronik sistemlerle donatılmış 800 km/ sa hızındaki iş amaçlı jet uçaklarına kadar geniş bir yelpazeye dağılır.

UÇAKYAPIMI

Havacılık tarihinde yapılan ilk uçak, öncü Otto Lilienthal’ın XIX. yy. sonlarında üretip, Avrupa’daki ve ABD’deki meraklılara sattığı Lilienthal Type 1 / planö- rüydü. Birinci Dünya Savaşı öncesinde birçok uçak ger- çek anlamda el yapımıydı; bunun nedenlerinden biri, uçakların yapısının ve donanımının karmaşık olmasıy- dı. Ama Birinci Dünya Savaşı’nın acil gereksinmeleri, o dönemin temelde ahşap ve telden oluşan uçakları için hızlı yapım tekniklerinin geliştirilmesine yol açtı. Şirket- ler, ahşap monokok (“tek kabuklu”) gövde yapımına olanak veren teknikler geliştirdiler. Hugo junkers’in (١859-1935) savaş döneminde Almanya’da yaptığı ça- lışmalardan yararlanan yapımcılar, ه92آ yıllarında me- tal uçak yapımı teknikleri geliştirdiler. Claude Dornier (1884- ٦ 969), AdolfRohrbachvejohn Northrop, metal uçağın geliştirilmesine önemli katkılarda bulundular. Northrop’un metal monokok gövde ve çok bölmeli ka- nat yapımı üstünde yaptığı çalışmalar, daha sonraki gergin kaplamalı, bütünüyle metal uçakların çoğunun tasa­rımında kullanılan tekniklerin bazılarına öncülük etti.

İkinci Dünya Savaşı sırasında, seri üretim teknikleri ve öbür sanayilerden gelen destek, özellikle ABD’de askerî uçak üretiminin büyük bir hızla artmasını sağladı. Savaştan sonra, sesten hızlı ve sesötesi uçuş olanakları, yapımcıların karşılaştıkları yeni durumlar arasındaydı. Bir zamanlar uçuş alanındaki gelişmelerin sınırı olarak kabul edilen ses hızı (Mach 1),, pilotluğunu Yzb. Char­les E. Yeager’ın yaptığı roket motorlu deneysel BellX-1 araştırma uçağı tarafından 14 Ekim 1947’de ilk kez aşıl­dı. Üretilen ilk sesötesi uçak, F-100 Super Sabre jet sa­vaş uçağı oldu.

Jet  uçakları, XX. yy’ırı harikaları arasındadır. Yaklaşık 860 km/sa hızla  Messerschmitt Me 262A adlı erken dönem ¡et uçağı, İkinci Dünya Savaşı’nda kullanıldı. Ses hızını(Mach I) aşan ilk pilotlu uçuş, 14 Ekim 1947’de Bell X-17e yapıldı. Roket motorlu North American X-15 araştırma uçağı (1964-68 arasında kullanıldı), geleneksel motorlu hepsinden daha hızlıydı (Mach 6,72; / 300\km/sa) daha yükseğe çıkabiliyordu (107 960 m). Ticari jet uçağının geliştirilmesiyle, jetgücünün askerî amaç dışında kullanımı yeni bir başarı düzeyine ،اءء3اا. Büyük başarı kazanan Boeing 707, 1958’de hizmete kondu: Uzunluğu 46,6 m, hızı yaklaşık Mach 1 ‘di ve kıtalararası uzaklıklarda 200 yolcu taşıyabiliyordu. 1976’da hizmete Concorde sesötesi jet yolcu seyir hızı Mach 2’dir (2 80 أ km/sa) ve yaklaşık 125 yolcu taşır,;uzunluğu 62 m‘dir. üstte soldaki uçak siluetleri, bu uçakların büyüklüklerini orantılı olarak göstermektedir.

1950 yıllarının başlarında havacılık-uzay sanayisi, uzun erimli güdümlü füzelerin geliştirilmesi çalışmaları­na katıldı ve bu alanla ilgili teknolojiler (bilgisayar sis­temleri, elektronik kontrol düzenekleri, yanma kimyası teknlojisi ve ileri yapısal teknoloji) hemen kilit önem ka­zandı. Söz konusu çok gelişmiş araç-gereçlere yapılan büyük yatırım, yeni uçak araştırma ve geliştirme süresi­ni uzattı ve maliyetleri şişirdi: 1945’te bir savaş uçağının maliyeti yaklaşık 51 000 ABD dolarıyken, günümüzde bir savaş uçağı geliştirmenin maliyeti milyarlarca dolar düzeyine yükselmiştir; ulaştırma uçaklarının maliyeti de bununla orantılı olarak artmıştır.