VETERİNER,

Alm. Tierarzt, Veterinär (m), Fr. Vété­
rinaire (m), İng. Veterinary surgeon; A.B.D. veterinarian.
Ehlî ve yabanî hayvanların hastalıklarının teşhis ve
tedavileri, ıslâhıyla uğraşan kimseye verilen isim. Her
türiü hayvan hastalıklarının teşhis ve tedavileri hayvanların
üreme ve ıslâhlarıyla gıda kontrol hizmetleri zoonoz
hastalıkların (hayvanlardan insanlara bulaşan)
önlenmesi ile uğraşan meslek dalına veteriner hekimlik
denir. Veteriner hekimlik mesleği dünyada en eski
tarihe sahip meslek dallarından birisidir. Hayvanların
ehlileştirilerek insanlara faydalı olmaya başlamasıyla bilikte veteriner hekimlik mesleği de ortaya çıkmaya
başlamıştır.
Hayvanların ehlîleştirilmesiyle insanların beslenme
işi daha düzenli hâle gelmiş, bunların et, süt, yumurta,
yün gibi verimlerinin daha fazla arttırılarak en yüksek
verim elde etme yollan araştırılmaya başlanmıştır.
Yüksek verim elde etme araştırmalarıyla birlikte
hayvanlann verimlerinin düşmesine veya ölümlerine
sebeb olan hastalıklann teşhis ve tedavi yollan da araştı-
nlmıştır. Bunlarla ilgili araştırmalann M.Ö.’ki yüzyıllarda
Türklerde, Hindistan’da, Eski Çin’de, Mısır’da ve
İran’da yapıldığı arkeolojik kazılarda çıkan tarihî eser
ve papirüslerden anlaşılmaktadır.
Daha sonraki yüzyıllarda da gelişmeler devam
etmiş, Islâmiyetin dünyaya yayılmasıyla birlikte diğer
ilim dallannda olduğu gibi, veteriner hekimlik mesleği
de gelişme göstermiştir. Yunanca’dan tercemeler yapılmış,
eski bilgilerden faydalanarak müslüman baytarlar
yeni yeni teşhis ve tedavi usûlleri geliştirmişlerdir. Bunlann
sonucu olarak at, koyun, keçi, sığır, deve gibi
hayvanlann hastalıklannın nasıl teşhis ve tedavi edileceğini
anlatan binlerce kitap yazılmıştır. Misâl olarak
Dokuzuncu yüzyılda yaşamış olan İbni Ahi Hizam’ın
Kitab Al-Hayl val-Baytara isimli 30 babhk eserinde at,
katır, deve, sığır ve koyunların hastalıklan ve ilâçları
hakkında günümüzde dahi geçerli olan bilgiler vardır.
Avrupa’da ise bu meslek İslâm baytarlarının kitaplannın
tercemesi ile gelişmeye başlamıştır. Mikroskobun
keşfi ile de hastalık sebeblerinin teşhis ve tedavisi
daha kolay hâle gelmiştir.
OsmanlIlarda babadan oğula geçme baytarlık
yanında İlmî öğretim düzenine bağlı ilk veteriner okulu
İstanbul’da Harbiye Mektebinde “ Baytar Sınıfı” adıyla
özel dershane olarak kuruldu (1842). Sultan Abdülmecid
Hân devrinde tıbbiyeye bağlandı. 1909’da Harbiye
Nazın Mahmud Şevket Paşa’nın gayretiyle Selimiye’
deki itfaiye kışlasına taşındı. Veteriner Teşkilâtı daha
sonra Nafia Nezaretine alınarak Ziraat Orman ve Maadin
Nezareti’ne bağlandı. Avrupa’ya öğrenci gönderildi.
Salgın hayvan hastalıklan ile mücadele için
gereken aşı ve serumlan hazırlamak üzere bakterioloji
ve hayvanlardan yüksek verim elde etmek için zooteknik
kurumlan açıldı. Bakterioloji kurumu daha sonra
beşerî ve baytarî bakteriolojihane olarak iki kısma
ayrıldı. Pendik’de 1913’de bir bakteriolojihane kuruldu.
Burada ülke hayvanlannın salgın hastalıkları için üretilen
aşı ve serumlar yeterli olmadığından yeni bakterioloji
kurumlan faaliyete geçti. Ankara-Etlik’de bir bakterioloji
ve seroloji kurumu kuruldu. Cumhuriyet döneminde
kurulanlarla birlikte bugün 8 adet veteriner
kontrol ve araştırma enstitüsü ile Kayseri, Denizli,
Antalya, Diyarbakır, Adana, Bursa, Konya, Samsun,
Elazığ, İzmir’de hastalık teşhis ve gıda tahlil laboratuvarlan
açıldı. Osmanlı Devleti döneminde hayvan
ırklarını ıslâh etmek amacı ile Eskişehir
(Çifteler’de), M alatya (Sultansuyu’nda), Adana
(Çukurova’da), Kurtuluş Savaşı’ndan sonra Bursa (Karacabey’de), Samsun (Karaköy’de) haralar, Bandırma
ve Ereğli’de merinos ırkı yetiştirme çiftlikleri,
Tekirdağ (Muratlı), Tökat (Kazova), Antalya (Boztepe),
Çanakkale (Kumkale’de) inek ıslâh kurumlanaçıldı. Ayrıca Ankara’da Lalahan Zooteknik Araştırma
Enstitüsü, Bursa Merinos Yapağı Muayene Laboratuvarı
Türkiye’deki veteriner kuramlarının mühim
bölümlerindendir. 1937 tarihli ve 3203 sayılı Ziraat
Vekâleti Vazife ve Teşkilât Kanunu ile baytar terimi
yerine veteriner terimi kullanılmaya başlanmıştır.
Veteriner Fakültesi, Türkiye’de ilk defa 1889 tarihinde
yüksek okul olarak Halkalı’da kurulmuştur.
Öğretim süresi 4 yıl idi. Önceleri ilk iki yılı sivil tıbbiye
talebeleri ile son iki yılı ise Halkalı’da yatılı olarak
geçiren veteriner talebeleri daha sonra Kadırga’da bir
konak satın alınırak biraraya toplanmışlardır. Burası
da kâfi gelmeyince Tunuslu Hayreddin Paşa’nın-Sultan
Ahmed’teki konağında Mülkiye Baytar Mektebi Âlîsi
olarak 1921 ’e kadar öğretim yapılmıştır. Okul 1921’de
yanınca. Selimiye’deki Askerî Baytar Mektebine
taşındı ve Yüksek Baytar Mektebi adını aldı. 1933’te
bürası da kapatıldı. Cumhuriyetin 10. yıldönümü günü
Veteriner Fakültesi adı ile Ankara’da öğretime başladı.
1939’da öğretim süresi 5 yıla çıkarıldı. 7 Temmu : 1-948’
de Ankara Üniversitesine bağlandı.
Veteriner Hekimler Birliği: Yurdumuzda hayvancılı­
ğın gelişmesi için çalışmalar yapmak paraziter ve salgın
hayvan hastalıklan ile mücadele etmek ve bu konudaTarım Bakanlığına yardımcı olmak üzere 1954 yılında
özel kanunla kurulmuştur. Tüzel kişilğe sahiptir. Kamu
kuruluşu niteliğinde meslek kurumudur.
Türkiye’de veteriner hekimin görevleri arasında;
hayvan sağlığı yanısıra doğrudan insan sağlığı ile de
plâkalıdır. Hayvan sağlığının korunması insanların
goonoz (hayvandan insana bulaşan) hastalıklardan
korunması, hayvanların verimlerini yükseltmek gayesi
ile ıslâh edilmeleri, hayvani ürünlerin (et, süt, yumurta,
peynir, yoğurt v.s.) ve yemlerin muayene ve kalite kontrollerinin
yapılması veteriner hekimin görevlerarasındadır.