VOYNUK

Osmanlı Devleti’nde atlara bakmakla I görevlendirilen bir sınıl. Seferde, ordunun, vezirler ile devlet adamlarının atlarına, hazarda Has Ahır ve Çayır hizmetlerine bakmakla vazifeliydiler. Gayrimüslim ve bilhassa Bulgarlar’dan seçilirdi. Voynuk teşkilâtı Sultan Birinci Murad Hân (1359-1389) zamanında Rumeli Beylerbeyi olan Timurtaş Paşa tarafından ilk defa Bosna’da kuruldu. Mensupları Bulgarlar arasından seçilerek, yaygınlaştırıldı. Hassa, amme veya seferli ve Çayır Voynukları hâlinde teşkilâtlanırdı. Hassa voy- nuklan, Istabl-ı âmire (saray ahırı) hizmetlileri idi. Amme voynukları, seferlerde askeri hizmetlerde bulunurlardı. Sefer yani muharebeye gitmek için davet edilenlere sefer voynukları denirdi. Istabl-ı âmire’ye çayır biçmek ve hayvanlan çayırlatmak için gelmeleri emir olunan voynuklara da Çayır Voynuklan denilirdi. Hassa Voynuklannın başına Voynuk Beyi, Amme Voy- nuklannın bulunduğu tımar sahiplerinin başına da Voynuk Seraskeri denirdi. Has Ahır hayvanlarıyla, Istabl-ı âmire çayırlanna bakan voynuklannın kayıtlarını tutup, bunlarla ilgili muamelelerle Voynuk Kâtibi meş- gûl olurdu. Mıntıkalardaki birlik kumandanlarına Çeriİ aşı denirdi. Voynuk Beyi, Seraskeri ve Çeribaşı iüslüman idi. Diğer küçük âmirlerden Primkür ve .ikatör Hıristiyandı. Voynuklar “Gönder” adlı ile üçer örder kişilik müfrezelere ayrılmışlardı. Her gönderden ir tanesi nöbetleşe her sene hizmete girerdi. Voynuklar löbet hizmetine kendi beygirleri ile gelirlerdi. Hizmete elen nöbetçi voynuklann yoklamalan defterdarlara aitti. Mevcutları binin altında idi. Voynuklann kaynağı Rumeli olup, bilhassa Bulgaristan idi. Açık kadrolara ölen veya sakatlanan voynu- ğun oğlu, kardeşi veya akrabalarından biri tayin edilirdi. Voynuklann oğullarına ve Voynuklüğa aday olan akrabalarına (Zevait Voynuk) denilirdi. Ölüm ve sakatlanmalar hâlinde Zevait Voynuklanyla kadro tamamlanırdı. Zevait ile kadro tamamlanmazsa dışardan Voynuk yazılırdı. Voynuklara hizmeti karşılığı verilen araziye (Baştma) denilen çiftlik idi. Voynuk, hizmeti karşılığfnda (belirli ve sınırlı bir alan) Baştına’yı kullanırdı. Bu arazi için hiçbir tarafa vergi ve rüsum vermezdi. Voynuk belirli arazisinden başka yer tuttuğu zaman bu arazinin aşar ve sair rüsumunu dirlik sahibine vermeye mecbur olduğu gibi kendi dirliğini teşkil eden araziden başkasının istifadesi hâlinde de bunun vergi ve rüsumunu kullanandan almak hakkına sahip idi. Voynuk Teşkilâtı 1691’de kaldırıldıysa da. 1693’de tekrar kuruldu. 1878 tarihinde tekrar kaldırıldı.
VOYVODA, Alm. Woiwode (m), Fr. Voivode (m), İng. Voıvode. Eflak-Boğdan yöneticilerine verilen ad. Islâvca bir kelime olup, yönetici, reis, vali v.s. mânâla- nna gelir. Eflâk, Fatih Sultan Mehmed Hân’ın düzenlediği sefer neticesinde fethedildi. Bu sırada Eflâk’da acımasızlığıyla tanınan Kazıklı Voyvoda hüküm sürmekteydi. Fatihe, bunun yerine kardeşi Radu cel Fru- mas (1467-1474)’u beyliğe getirdi. Boğdan ise, 1455 tarihinde yine Fatih Sultan Mehmed Hân’ın < n’g- diği sefer neticesinde vergi vermek suretiyle Osn-.&rm- lar’a tâbi oldu. Boğdan Sultan İkinci Bayezid Hân tarafından 1484’te tamamen hakimiyet altına alındı. Bu fetihlerden sonra, 1716 yılına kadar Voyvodalar Osmanlı padişahlannca yerli beylerden tayin edildi. 1716 ilâ 1821 tarihleri arasında ise, Fenerli Rumlarvoy- voda tayin edilmeye başlandı. Bu uygulamaya da 1822 yılında son verilerek, tekrar yerli beyler voyvoda tayin edilmeye başlandı. Voyvodalar 1826 Akkerman Andlaşması’yla 7 yıl müddetince hüküm sürme selâhi- yetine sahip oldular. 1829 Edirne Andlaşması’yla da, voyvodalar üzerindeki Osmanlı hâkimiyeti oldukça # azaldı. 24 Ocak 1859’da Boğdan ve Eflak’ta prens seçilen Albay Cuza’nın önderliğinde Rumen birliğinin kurulmasıyla, voyvodalık sistemi kaldınldı