YANGIN

Alev, ısı ve ışık oluşturan ateş insanoğlunun yararlı, ama tehlikeli bir yardımcısıdır. Ateş elde edebilmek için yanacak bir yakıt, oksijen (genellikle havanın oksijeni) ve yanmayı başlatmak için yeterli ısı gereklidir YANMA); Ateş ve ateşin oluşturduğu ısı, her zamain sı-^ cak alandan daha az sıcak -alana doğru hareket eder. Bu hareket üç- yolla olur. Bunlar, iletim, konveksiyon (taşınım) ve ışınımdır.’ • Sıcak bir cisme dokunmuş olan herkes iletim yoluyla yayılan ısının yangına neden olabileceğini bilir. Birçok yangın da öbüi: iki yolla yayılain ısıdan kaynaklanır. Örneğin, açık havada ateşe çok yakın olarak bırakılan giysiler ateşten ışınım yoluyla yayılan ısıyla tutüşa-
I bilir. Konveksiyon yoluyla taşınan ısı da bir
kaibın içindeki suyun ısınmasına neden olur. Bir yapıda çıkan yangının oluşturduğu ısının dörtte üçü, yükselen sıcak hava akımlarıyla, konveksiyon yoluyla yeni alanlara yayıhr. Isının konveksiyon yoluyla yayılması yalnızca sıvılarda ve gazlarda gerçekleşir. İletim yoluyla yayılma ise katilarda, sıvılarda ve gazlarda olabilir; ama en belirgin olarak katilarda gerçekleşir.
Ateşin Bulunmasıİnsanların ateş /yakmayı ve ‘ kullanmayı 460 bin yıl kadar önce keşfettikleri sanılmaktadır. Bü keşif insanoğlunun uygarhğa doğru attığı ilk adımdır.’
Belki ilk insanlar ateşi, bir ağaca yildmm düştüğü zaman gördüler. Batakhklarda kendiliğinden tutuşan kömür ya da turba kömürünün yanışım da görmüş olabilirler. Ateşin yayılıp geniş çayırları, çalıhklari ve ormanları yakışına tanık blan insanlar, hayvanların ve insarllarıh alevlei: içinde kahp öldüğünü görünce korktular; ama ateşin sıcaklığından da hoşlandılar ve çok geçmeden ateşten yararlanılabileceğini öğrendiler. Bundan sonra yüz binlerce yıl boyunca insanlar yanan kömür ve kor parçalarını gittikleri her yere yanlannda götürdüler. ‘
Bütün eski toplumlar ateşi kullanmış ve birçok eski uygarlıkta ateşe tapılmıştır. Ateşin kutsal olduğu, insanlara tanrıların bir armağanı olduğu düşünülmüştür. Eski uygarhkların çoğunda tahniarın ateşi insana nasıl verdiğini anlatan efsaneler vardır;Meksika’da Mayalar ve Aztekler, yüksek bir piramit biçimindeki tapmaklarının tepesinde sürekli bir âteş yakarlardı. Bu ateşin yakılması önemli bir törendi. Yunan, Mısır ve Roma tapınâklanhda da sürekli yanan ateşler vardı. Röma’daki Vesta Tapinağı’rım kutsal ateşini, ocak tanrıçası Vesta’nın hizmetindeki rahibeler korurdu. Eğer ateş sönerse, yeniden yakılıncaya kadar tüm işler dururdu.
Ateş Yakmak
Birçok insan hâlâ ilk insanların kullandığı yöntemle ateş yakar. Alaska’da bazı Yerli kabileleri ateş yakmak içiiı, üzerine kükürt sürdükleri iki taşı birbirine sürter. Taşın üzerindeki kükürt yanmaya başlayınca da onları kuru .otlann araşma atarak otlan tutuştururlar. Çin ve Hindistan’da,, bir çömlek parçası bir bambu çubuğuna sürtülerek kıvılcım çıkarılır. Bambu ağacının çok sert olan dış kabuğu çakmaktaşı işlevi görür. Eski Yunanlılar ye Romalılar güneş ışınlarını bir noktada toplamak için, yanan cam dedikleri bir mercek kullandılar. Güneş ışınları bir noktada yoğunlaştırılınca kuru odunu yakabilecek bir ısı oluşur.. Ateş yakmak için kullanılan modern bir yöntem ise, benzinli motorlardaki bujilerde olduğu gibi,, yakıtı elektrik kıvılcımıyla ateşlemektir;
Kibrit bulununcayja kadar insjanlar genellikle yanlannda kav kutusu taşıdılar. Bu, içinde çakmaktaşı ve bir çelik parçası bulunan rnetai bir kutuydu. Bir ipe bağlı plan çelik parçası kutunun köşesindeki çakmaktaşına siirülünce çıkan kıvılcımlar kutunun içindeki pamukları ve kavrulmuş keten liflerini tutuştururdu. Günümüzde kullanılan çakmakların çoğunda da çakmaktaşı ve çeliğin birbirine sürtünmesinden yararlanılır. Kullanılmaya uygun ilk kibrit 1827’de yapıldı ve beş yıl içinde yaygınlaştı. Ama, günümüzde bile bazı kâşifler ve avcılar, kibritlerin, ıslanıp kullanılamayacağı durumlarda kullanmak üzere yanlannda eskiden olduğu gibi çakmaktaşı ve bir çelik parçası taşır {bak. KİBRİT).
Ateşin Tehlikesi
İnsanlara birçok yaran olan ateş, çok tehlikeli bir düşman da olabilir. Denetimden çıkan bir .ateşin neden olacağı yangın.insanların ölmesine ve büyük mal kaybına yol açabilir. Eskiden, birbirine yakın ahşap yapılardan oluşan kentler yangından çok zarar görürdü. Yangın bir kere başladı mı söndiirülraesi çok güçtü. Roma’da İS 64’te çıkan bir yangın sekiz gün sürmüştü. 1666’daki Büyük Londra Yangını dört gün boyunca söndürülememişti.
İstanbul da tarihi boyunca birçok büyük yangın yaşadı. ,1633’te^CibaH’de çıkan yangın İstanbul’un.beşte birini kül etti. 1645’teki Beyazıt yangını üç gün sürdü. 1633-1854 arasında çıkan 109 büyük yangından t?iri olan 1826 Hocapaşa yangını 36 saat sürdü ye Babıâli binasıyla birlikte kentin yansını kiil etti. 1908-21 arasındaki 79 büyük yangında 21.500 ev yandı,
Yangın bazen de belirli bir amaçla,ve isteyerek çıkartılır. Ruslar 1812’de Napolyon ordusunu Moskova’dan atabilmek; için kentte yangın çıkartmış ve beş gün boyunca yanan kentte binlerce yapı yanıp yok olmuştu.
En büyük yangınların bir bölümü depremler sonucu başlamıştır. 1923’te Tokyo ve Yokohama’da depremlerin yo! açtığı yangın 70 bin insanın ölümüne ye 1 milyon kişinin evsiz kalrnasma neden olmuştur. California’nın San Francisco kentinde 1906’da çıkan büyük yanT gını da bir deprem başlatmıştır.
11. ûunya savaşı sırasında kentlerin üzerine atılan yangın bombaları, kentleri silip süpürerek binlerce insanı öldüren “yangın fırtınaları” yarattı. Atılan öbür bombalar da su borularını parçalayarak kenf ,suyunun ,kesilmesini sağlıyor ve yangın söndürme, çahşmar lanni; daha da güçleştiriyordu
Yangın Nedenleri :Yangınlar genellikle insanların dikkatsizliği ya (da kundaklama (bile bile yangın çıkarma) sonucu çıkmaktadır. Ama başka yangın nedenleri de vardır. Elektrik enerjisi kullanımının, yaygınlaşması yangın, çıkması olasılığını artırmıştır. Evlerde,, bürolarda ve fabrikalarda, elektrikle çahşan araç sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Elektrik donanımmın yetersiz bakımı ye elektrik devrelerinin aşırı, yüklenmesi yangınlara ypl açar. Örneğin bir enerji santralında elektrik donanımındaki küçük bir aksaklık çok büyük .zalarlara yol açabilecek bir yangını başlatabilir. ‘ i ,•

Yangın Nasıl Yayılır ;
Yangın önce evin bir odasında başlar; ateşten etkilenen eşyalı ısınmaya ye duman çıkar; maya biaşlarve bir süre sonra birden ajeşv ahr. Tüm oda bir anda alevler içinde kahr ve genellikle pencere camları patlar. Eğer oda zei min katta ve merdivenlerin yanındaysa ye; üst katta .uyuyan insanlar yarsa çok tehlikeU .bir dur,um^ortaya çıkar. Eğer odanın kapısı açık bırakılmışsa alevler merdiyenlerden ..tırmanmaya başlar ve üst katın tavanına vurunca birden yayılır. Büyük binalardaki yangınların yayılması da böyle olur. ,!.
îKalabalık turizm merkezlerinde ve kentle- ,

Bu çizimde görüldüğü gibi, bir odada çıkan yangın birkaç dakika içinde tüm yapıya yayılabilir. “-.ı. 1. Dikkatsizce çöp sepetine atılan şönnıemiş bir kibrit yangını başlatır. 2. Odaya giren bir.kişi yangını görür ve yangın alarmı vermek için korkuyla odadan fırlarken kapıyı açık bırakır. Alevler ve duman koridora yayılıi-. 3. Sıcak gazlar ve duman, baca etkisiyle üst katlara doğru yükselir ve yangını binanın’ ■ öbür odalarına taşır. 4. Yangının başladığı odanın üzerindeki çatı tutuşur. Şimdi tüm yapı alevler ! içindedir ve tümüyle yarııp yıkılabilir., ,
rin alışveriş bölgelerinde çıkan yangınlar daha başlangıçta söndürülmezse, birçok insanın yaşamı tehlikeye girer. Başlayan bir yangın çok çabuk yayılır. Sürtünme de’ birçok yangına neden olur {bak. SÜRTÜNME). Bir dokuma fabrikasında bir makinenin mil yatağı sürtünme sonucu fazla ısınırsa, bu sıcakhk makinede işlenen yün ipliğin havının ateş almasına yeterli olabilir. Hızla giden bir otomobilin patlak las^-tiği sürtünmeyle ısınıp ateş alabilir ve arabanın yanmasına yol açabilir. – ‘ Birçok şey yangına neden olabileceği için,
akşam çalınan bir çan, evlerdeki ateşlerin söndürülme zamanını kent halkına bildirirdi. Büyük’Londra Yangını su kovaları ve hortumlarla söndürülemeyecek kadar geniş bir alana yayılmıştı. Büyük sıcakhkla havaya savrulan alevli odun parçaları ve ışımayla yayılan ısı yangının evden eve sıçramasına neden oluyordu. Bu büyük yangından sonra Londra’da yangından korunma yöntemlerini geliştiren yeni düzenlemeler yapıldı. Yapılarda kullanılan tahtanın yerini zamanla tuğla almaya başladı. 1600’lerin sonunda sigorta şirketleri si-
yangından korunmak amacıyla özel önlemler i gortaladıkları yapılarda çıkan yangınları sön-alınması önemlidir. . dürmek için-özel itfaiye örgütleri oluşturdular
(bak. SİGORTA). Sigorta şirketleri sigortaladıkr lan yapılara kendi Qzel işaretlerini taşıyan : yangın plakaları takarlardı. Her şirketin kendi özel itfaiye örgütü, o şirketin yangın plakasını taşıyan yapılardaki yangını söndürürdü.
Londra’daki sigorta itfaiye örgütlerinirı l832’de bir komuta altında toplanması İngiltere’deki modern itfaiye örgütünün başlangıcını oluşturdu. Zamanla öbür kentler ve baş-