helyum Periyodik tablonun ه grubunda yer alan kimyasal ele- ment. Simgesi , atom sayısı 2, atom ağırlığı 4,00260 olan helyum, renksiz, zehirsiz bir gazdır ve soy gazların birinci üyesidir. Adı, Yunanca “güneş” anlamında “helios” sözcüğünden kaynaklanır; çünkü varlığına ilişkin ilk bulgular, 1868’deki bir güneş tutulması sırasında Pierre Janssen tarafından elde edilmiştir. İlk olarak 1895’te uranyum içeren klevit mineralin- den $ir ...

Helvétius, Claude Adrien Fransız filozofu (Paris 1715-Versailles 1771). Kraliçe Marie Lezsczynska’nın sağladığı başmültezimliğin geli­riyle kendini hayır işlerine ve okumaya adayan Claude Adrien Helvétius, Locke’un felsefesini geliştirmeye gi­rişti. İlk yapıtı De ¡’Esprit(Ruh Üstüne, 1754), hem kral­lık meclisi hem de Paris parlamentosu tarafından mah­kûm edilip yakılınca, saraydaki bütün görevlerini yitirdi. Büyük bir kırgınlığa kapılıp ölünceye kadar başka kitap yayınlamadı (De l’Homme, de ...

Helsinki Finlandiya’nın başkenti ve en büyük kenti. Finland¡- ya’nın güney kesiminde, Finlandiya körfezine uzanan küçük bir yarımadada yeralan Helsinki’nin (İsveççe Helsingfors), nüfusu 492 400’dür (çevre belediyelerle 900 000’den çok). Hemen açığındaki bir dizi adanın rüzgârlardan koruduğu limanı kış aylarında buz tutarsa da, trafiğin sürmesi buzkıranlarla sağlanan kent, liman etkinliklerinin (Finlandiya dış ticaretinin yarısı, Helsinki limanından yapılır) yanı sıra, önemli bir ...

Helmholtz, Hermann Ludvvig Ferdinand von Alman fizikçisi ve fizyoloji uzmanı (Potsdam 1812- Charlottenburg 1894). Potsdam’da askerî hekimlik ya­pan Hermann Ludvvig Ferdinand von Helmholtz, Königsberg (1849), Bonn (1855) ve Heidelberg (1858) üniversitelerinde anatomi ve fizyoloji profesörlüğü ya­pıp, Berlin Üniversitesi kuramsal fizik profesörlüğüne atandı (1871). Joule ve Mayer’in çalışmalarından ha­bersiz olarak enerjinin korunumu yasasını buldu. Fiz­yolojide sinir akımının hızını ölçtü; sonra, görme ...

  Helios Eski Yunan mitolojisinde güneş tanrısı. Her gün atların çektiği arabasıyla gökyüzünü baştan sona aştığına ina­nılan Helios, başında ışın saçan bir taçla canlandırmış­tır. Kültünün başlıca merkezi olan Rodos adasında, li­man girişinde dev boyutlu bir heykeli vardı ve onuruna her yıl heliaia adı verilen şenlikler düzenlenirdi.

Heliopolis Eski Mısır’daki İunu kentine eski Yunanlıların verdikleri ad. Günümüzdeki Kahire’nin 10 km kuzeydoğusunda yeralan Heliopolis, eski güneş tanrısı Re’nin ünlü tapı­nağının bulunduğu yerdi. Eski Krallık (I.Ö. 2686-İ.Ö. 2181) döneminde çok önemli bir dinsel rol oynayan (veliahtlar Heliopolis rahiplerinin başıydı) kentin tapı­nakları, Orta Krallık (İ.Ö. 2133-İ.Ö. 1786) ve Yeni Kral­lık (İ.Ö. 1570-İ.Ö 1085’e d.) dönemlerinde yenilendi. Ekonomik açıdan da, Asya’ya ...

helikopter Yükselme ve ilerleme hareketini, motorun döndürdüğü biryada daha çok rotordan, yani yatay bir düzlemde dönen pervanelerden alan hava aracı. Motorlu rotorlar, sıfır ¡1er¡ hızda bile yeterli kaldırma sağladığından, helikopter havada asılı olarak hareketsiz kalabilir. Yatay uçuş, rotorun uçuş yoluna göre yatırılmasıyla sağlanır; böylece o yönde bir itme gücü yaratılmış olur. TARİHÇE Leonardo da Vinci’nin 1483’te helikopterin taslağını çizdiği ve ...

Hekataios, Miletoslu Eski Yunan tarihçisi ve coğrafyacısı (İ.Ö. VI. yy.). Mile­toslu soylu bir ailenin oğlu olan Hekataios, Miletoslula- rın Perslere karşı ayaklanmasında çok etkin rol oynadı; ama ayaklanmanın bastırılmasından sonra yur­dunun bağışlanmasını kabul ettirmeyi başardı. Pers im­paratorluğunu baştan başa dolaşıp, içinde bir harita bu­lunan bir coğrafya kitabı (Periegesis [Dünya Gezisi]) yazdı. Genelogiai (Soyağaçları) adlı yapıtında, tarih sözcüğünü ilk kez araştırma ...

Helene Eski Yunan mitolojisinde Truva savaşına yol açan güzel kadın, ilyada’nın ve çeşitli destanların başlıca kahramanlarından biri olan Helene’nin (Truvalı Helen de denir), Zeus ile Leda’nın kızları olduğuna inanılır. Efsanelere göre Helene, Atinalı Theseos tarafından kaçırılıp, Attike’ye götürüldü; ama kardeşleri Kastor ve Polydeukes tarafından kurtarıldı. Olağanüstü güzelliğinden ötürü peşine Yunanistan’ın bütün prensleri düştüyse de, Menelaos’la evlendi ve bir kız (Hermione) ...

Hel İskandinav mitolojisinde ölüm tanrıçası. Loki’nin kızı olduğuna inanılan Hel (ya da Hela), yarısı siyah, yarısı mavi bedenli çirkin bir kadın olarak canlandırılmıştır.

Hektor Eski Yunan mitolojisinde Truvalı kahraman. Priamos ile Hekabe’nin büyük oğulları, Andromakhe’nin eşi olan Hektor, Homeros’un anlattığına göre, Truva savaşında Truva ordusuna komuta etmiş, savaşın onuncu yılında Akhilleus’un arkadaşı Patrokles’i öldürüp, Akhilleus ta- rafından öldürülmüş, cesedini arabasına bağlayarak 12 gün boyunca her gün 3 kez Truva kentinin çevresinde sürükleyen Akhilleus, Priamos’un yalvarmalarına daya- namayarak cesedi ona vermiştir.

heksaklorofen ilaçlarda ve kozmetiklerde yaygın olarak kullanılan mikroptan arındırıcı madde. Formülü c,3 H6CI602 olan heksaklorofen dıştan kullanılır, özellikle arka arkaya uygulanırsa, stafilokoklargibi mikroorganizmaların yol açtığı enfeksiyonları önlemekte etkilidir; ama menenjit, vb. hastalıklara yol açan gram-negatif bakterilere karşı etkisizdir. Heksaklorofenin, banyoda (özellikle de bebeklerin banyosunda) kullanıldığında ya da mukoza zarlarına ve yanıklara ya da yaralı cilde uygulandığında son derece tehlikeli olduğunu ...

heksagonal sistem Ana bakışım ekseni, bir düzlem üstünde birbirinden 120؛؛’lik açıyla ayrılmış eşit boydaki öbür üç uzun ekse- ne dik ve onlarla aynı uzunlukta olmayan billurların oluşturduğu sistem. Heksagonal (altıgen) sistemde, ana bakışım ekseni altıncı basamaktadır ve yedi bakışım sı-nıfı vardır. Bu sisteme giren minerallerin en yaygınları arasında apatit, beril, kuvars ve vurtsit sayılabilir Heksagonal sistemdeki billurlar, eşyönsüzlük özelliği taşırlar. ...

Hekla İzlanda’nın güneybatı kesiminde etkin yanardağ. Reyk- javik’in 113 km doğusunda, bir tarım bölgesinin orta- sında yeralan Hekla’nın en yüksek noktası 1 991 m’yi bulur. Kraterlerinin en genişinin çevresi 2 km, derinliği 120 m dolayındadır ve genellikle karla doludur (oysa öb^r kraterlerde küçük göller yeralır). İzlanda mitolojisinde, cadılar tarafından korunan ruhların arıtıldığı yere açıldığına inanılan Hekla, 1104’ten bu yana 20’yi ...

Heisenberg bağıntıları Kuantum mekaniğinin temel taşlarından biri. Werner Heisenberg tarafından 1927’de ortaya atılan Heisen­berg bağıntılarına (belirsizlik ilkesi de denir) göre, atom­ların ve parçacıklarının bazı özellikleri eşzamanlı olarak ancak belirli bir doğruluk derecesi içinde belirlenebilir. Sözgelimi, elektronların konumlarının ve momentleri­nin aynı zamanda ölçümü olanaksızdır; çünkü elektro­nun konumunu ölçme işlemi, momentini bozar (bunun tersi de geçerlidir).

Heisenberg, Werner Karl Alman fizikçisi (Würzburg 1901-Münih 1976). Leipzig Universitesi’nde profesörlüğe getirilen (1927) Werner kari Heisenberg, Leipzig, Berlin, Göttingen, Oslo, Bük­reş ve Uppsala fen akademileri üyeliğine, Londra Kral­lık Derneği yabancı üyeliğine seçildi. Hidrojenin alotropik biçimlerini ve helyum atomuna ilişkin çalışmalarıyla “değiştirme güçleri”ni buldu; atomun kararlılığını açık­ladı (1926). 1927’de ortaya attığı ilkeyle, hareket eden bir elektronun hem yerinin, hem momentinin aynı ...

Heinrich, Aslan Bavyera ve Saksonya dükü (Ravensburg 1129-Bra- unschweig 1 1 95). Babası Kibirli Heinrich Alman tahtına aday olmuş, ama tacı Konrad von Hohenstaufen’e kaptırmış olan Aslan Heinrich, uzun çarpışmalar ve görüş- melerden sonra Saksonya (1142) ve Bavyera’nın (1 1 56) Avusturya’dan ayrılıp yeniden birer düklük haline getirilmesini sağladı ve yirmi yılı aşkın süreyle (1156- 1181) kuzeyin en büyük dükü ...

Heinrich IV Kutsal Roma-Germen imparatoru (Goslar 1050-Liege 1106). Altı yaşında Germania kralı ilan edilen Heinrich ١٧, annesinin ve başpiskopos Anno von Köln’ün vesayetinden kurtulduktan (1066) sonra, Saksonya ve Bav- yera düklerine krallık otoritesini yeniden kabul ettirmek istedi. Ama sert davranışları iç savaşa yolaçtı. Bu bunalıortasında,Gregorius Vll’nin papa seçilmesi (1075), Alman kilisesinin reformu sorununu ortaya attı. Bir an duraksayan Heinrich IV, ...

Heinrich III, Kara Kutsal Roma-Germen imparatoru (? 1017-Bodfeld, Harz 1056). Konrad ll’nin oğlu olan Kara Heinrich III, babasının sağlığında Germania kralı seçilip (1028), ba­bası ölünce tahta çıkarak (1039), Roma’da imparator­luk tacını giydi (1046). Kuzey İtalya’da barışı sağlarken, Güney İtalya’daki karışıklıkları körükledi (1046). Bo­hemya İslavlarını, Polonya’yı, Pomeranya’yı ve Macar­ían buyruğu altına alıp, kiliseyi kendine bağımlı duruma getirdi. Gregorius VI, Silvester III ...

Heinrich II Kutsal Roma-Germen imparatoru (Albach, Bavyera 973-Grona 1024). Kuşçu Heinrich l’in torununun oğlu olan Heinrich II, 1002’de Germania kralı, Pavia’da Ital­yan kralı (1004) ve Roma’da imparator (1014) ilan edil­di. Devletin kilise üstünde egemenlik kurmasını sağladıysa da, Polonya’nın bağımsızlığını tanımak zorunda kaldı.