İsfendiyar Bey   Candaroğulları beyi (öl. Sinop 1440). Kötürüm Baye- zit’in oğlu olan İsfendiyar Bey, babası ölünce beyliğin başına geçip( 1385),Ankara Savaşı’ndan sonra Timur’un koruyuculuğunu kabul etmesi üstüne, Kastamonu, Çankırı ve Kalecik’¡ elde etti. Çelebi Mehmet (I) başa geçince Osmanlılarla dostça ilişkiler kurup, Karaman seferine (1414) ve Eflak seferine asker gönderdi. Bafra, Safranbolu ve Samsun’u topraklarına kattıysa (1418) da, Osmanlılarla ...

Hebbel, Christian Friedrich Alman yazarı (Wesselburen, Holstein 1813-Viyana 1863). Yoksul bir ailenin oğlu olan Christian Friedrich Hebbel, Danimarka kralından bir burs aldıktan sonra, bir süre Fransa ve İtalya’da yaşadı. 1846’da Viyana’da ünlü tiyatrocu Christine Enghaus’la evlenip, başlıca te- ması, “üstün insan”ın toplumla ve toplum ahlâkıyla sa- vaşımı olan, ayrıca kişi saygınlığına, özellikle de o güne kadar bir “eşya” gibi bakılan ...

isère   Fransa’nın güneydoğu kesimimde ırmak. Alp dağların- da, 2 400 m yükseltide doğan işere önce batıya, sonra güneybatıya doğru akıp, Valence yakınlarında Rhöne ırmağına katılır; uzunluğu 290 km’dir. Elektrik üretimin- de yararlanılan ırmağın kıyısında kurulmuş kentlerin başlıcası Grenoble’dur.

isak Musevi asıllı Türk bestecisi ( 1745 istanbul 1814). Enderun’da tamburilik yapan Tamburi ¡sak. Selim lll’ün beğenisini kazanıp, tamburiliğinin yanı sıra sinekeman- daki ustalığıyla da ün saldı. Kuyumcu Oskivam, Zeki Mehmet Ağa, Tamburi Mehmet Ağa, vb. öğrenciler ye- tiştirip, klasik üslupla besteler yaptı. Klasik kurallara bağlı lirik bir sanatçı olan Tamburi ؛sak’ın iki ؛edaraban|bestesi Türk müziğinin(en önemli yapıtlarındandır. Günümüze yirmi ...

isa Çelebi Türk şehzadesi. Yıldırım Bayezit’in oğullarından biri olan Isa Çelebi, Ankara Savaşı’ndan ve babasının ölü- münden (1402) sonra Balıkesir yöresine çekilip, padi- şahlığını ilan etti. Mehmet Çelebi’nin Anadolu’yu pay- laşma önerisini geri çevirdi. tJlubat’ta Mehmet Çele- bi’yeyenilince önce Bizans’a, sonra da Süleyman Çele- bi’nin yanma sığ؛nıp. Bursa yakınında ikinci kez yenilin- ce, Candaroğlu Isfendiyar Bey’e sığındı. Ankara’ya dü- zenlediği ...

İsa   Hıristiyanlığın kurucusu. Yaşamı konusundaki bilgiler pek açık olmayan İsa, hıristiyanlara göre tarihi kendinde toplayan bir varlıktır ve kelam onda beden haline girmiştir. Yaşamı konusundaki bilgiler, onunla aynı dönemde yaşamış ve ona inanmış kişilerin, özellikle de havarilerinin yapıtlarından sağlanmaktadır. Incil’e göre İsa, Beytüllahim’de, Yusuf ile evli bakire Meryem’den dünyaya geldi. Celile’nin köylerinden birinde (Nasıra) odunculuk yapıp, I.S. 27-28’e doğru ...

irwing, Washington   ABD’li yazar (New York 1783-Sunnyside, New York eyaleti 1859). New York’ta hukuk öğrenimine başlayıp 1806؛), çok geçmeden edebiyata yönelen Washington Irwing, ٨ HistoryofNew York By Diedrich Krtickerboc- ^er(Diedrich Knickerbocker’m New York Tarihi, 1809) adlı, Hollanda’dan gelme göçmenlerin New York’taki yaşamlarını betimlediği yapıtıyla yergici yeteneğini or- taya koydu. 1815’te Londra’ya yerleşerek, on beş yıl süreyle İngiltere ve Avrupa’da ...

İrtiş   Çin, Kazakistan ve Rusya’da ırmak. Orta Asya’nın başlı- XIX. yy’ın en iyi trajedi oyuncularından sayılan Sir Henry İrving, yenilikçi sahneye koyuş anlayışı ve başarılı yöneticiliğiyle, Lyceum Tiyatrosu’nu XIX. yy. sonunda Londra’nın en iyi tiyatrosu haline getirmiştir. Soyluluğa yükseltilen ilk Ingiliz tiyatro sanatçısıdır. şarılı İngiliz trajedi oyuncularından sayılan Sir Henry İr- ving (asıl adı lohrı Henry Brodribb’dir), Londra’da 5 ...

iroquoilar   Kuzey Amerika’da iroquoi dillerini konuşan Kızılderili-leri belirten terim. Senecalar, Cayugalar, önandagalar, Oneidalar, Mohavklar ve Tuscaroraları içeren iroquoi- lar, Ontario gölü ve Adirondack dağlan ile güneyde Catskill dağlarının sınırladığı alanda yaşıyorlardı. XVI. yy’ın başlarında, esnek bir birlik oluşturmuşlardı. Bazı tarihçilere göre, ABD Anayasası’nı hazırlayanlar, iro- quoilar Birliği’nin son derece demokratik siyasal örgüt- lenmesini örnek almışlardır. irredentismo İtalya’da 1866-1918 arasında ...

İrlanda kurt köpeği   İrlanda’da geliştirilmiş kurt köpeği ırkı. Erkeğinin omuzdan yere yüksekliği 81 cm, ağırlığı, 54,5 kg, dişisinin omuzdan yere yüksekliği 70 cm, ağırlığı 47,5 kg kadar olan İrlanda kurt köpeğinin, postu yer yer gölgeli tek İrlanda kurt köpeği, gri bir köpek olmasına karşın, zarif görünüşlüdür. Günümüzden en az 2\000 yıl önce İrlanda’da melezleme yoluyla geliştirilmiştir.renktir (gri, kızıl kahverengi, ...

Hearne, Thomas İngiliz ressamı ve gravürcüsü (Malmesbury 1744-Lon- dra 1817). Altı yıl süreyle gravürcü William Woulet’in yanında gravür çalışan Thomas Hearne, sonradan de- sene ve suluboya resme yöneldi. Arkeoloji görünümleri alanında pek çok yapıt verdi ve genç romantik kuşağın ustalarını (Girtin,Turner) büyük ölçüde etkiledi. Re- simlerinin çoğu, William Burne’un Antiquities ofGreat Britain (Büyük Britanya’nın Eski Anıtları, 1807) adlı büyük gravür ...

Hazlitt, William İngiliz deneme yazarı (Maidstone, Kent 1778-Londra 1830). Bir papazın oğlu olan William Hazlitt, 19-24 yaş­ları arasında eline her geçeni okuyarak kültürünü geniş­letti. Çok geçmeden Coleridge ve VVordsvvorth’la dost­luk kurup, Charles Lamb’in çevresindeki sanatçılara ka­tıldı.Yaklaşık 1810’dan sonra dergilere birçok yazı yaz­dı ve çeşitli konferanslar verdi. Bunların sonradan bira- raya toplanmasıyla Essays on the Principle of Human Action (İnsan Davranışının ...

hazcılık Yaşamın amacının dünya nimetlerinden haz almak ol­duğunu savunan felsefe öğretisi. Eskiçağ’da Aristippos ve Epikuros, daha sonra da Jeremy Bentham, John Stuart Mili ve Henry Sidgwick gibi yararcı filozofların sa­vundukları hazcılık (ya da hedonizm), hazzın en değerli şey olduğu düşüncesine dayanır; nesnelerin elden gel­diğince çok haz sağlayacak biçimde yapılmaları gerek­tiğini öne sürer.

Hazarlar İdil (Volga) ırmağı ve Hazar denizi kıyıları ile Kırım yarı­madası arasında egemenlik sürmüş Türk boyu. Hazar Türklerinin yanı sıra, Uygur, Bulgar, Sabır ve Peçenek gibi Türk boylarını da içeren birtoplulukolan, Göktürk- lerle eş kaynaktan gelen Hazarlar, devletlerini, Batı Hun İmparatorluğu’nun yıkıntıları üstünde kurdular (468). 560’tan sonra güçlerini artırarak Kafkasya’yı ege­menlikleri altına alıp, Hazar denizinin güneyine inerek, Derbent’¡ ele geçirdiler ...

Hazar denizi Dünyanın en büyük kıta içi su örtüsü. Avrupa ile As­ya’nın sınırında yeralan, batıda Rusya ve Azerbaycan, kuzeyde Rusya ve Kazakistan, doğuda Kazakistan ve Türkmenistan, güneyde İran’la sınırlı olan Hazar deni­zinin yüzölçümü yaklaşık 370 200 km2, uzunluğu yak­laşık 1 250 km, genişliği yaklaşık 320 km’dir. 28 m yük­seltide yeralan, kuzey kesimi ortalama 305 m derinlik­te, güney kesimiyse daha derin ...

Hayyam, Ömer İranlı şair ve bilgin (Nişapur 1047-ay.y. 1123). Yaşamı konusunda yeterli bilgi bulunmayan Ömer Hayyam’ın yapıtlarından felsefe, mantık, astronomi, matematik öğrenimi gördüğü anlaşılır. Atalarının mesleğinden ötü­rü Hayyam (“çadırcı”) takma adıyla anılmıştır. Belh, Bu­hara, Bağdat ve Merv’i dolaştığı, Selçuklu sultanı Melik- şah’tan ve Karahanlılardan Şemsülmülk’ten yakınlık gördüğü bilinmektedir. Ömer Hayyam, çağında, daha çok bilim adamı ola­rak ün salmış, tarih, fizik, ...

hayvancılık Geniş anlamda evcil hayvanların bakım, beslenme, üretim ve yetiştirilme işi. Durmadan artmakta olan hay­vansal ürün (et, süt, yumurta, yün, deri) istemini karşıla­mak ve üstün nitelik؛¡ ırklar elde etmek için, ekonomi­nin bu dalı, XIX. yy’ın ortalarından bu yana zootekniye başvurmaktadır. İki çeşit hayvancılık vardır: İlkel hayvancılık (ürünler, yetiştirici ve yakınları tarafından tüketilir); ticari hayvan­cılık (ürünler, satışa sunulur). İlkel hayvancılık. Geniş ...

hayvanbilim   Hayvanların incelenmesini konu alan bilim dalı. Hay­vanların incelenmesine eski Yunanlılar döneminde başlanmışsa da, hayvanbilimin, avladıkları hayvanların yaşama biçimleri ve davranışlarıyla ilgili bazı bilgiler edinmek zorunda olan ilk insanlardan bu yana sürege­len bir bilim dalı olduğunu söylemek pek yanlış olmaz. Ama günümüzdeki anlamıyla hayvanbilim, biyokimya­dan çevrebilime kadar hayvan biyolojisinin bütün gö­rünümleriyle ilgilenir ve belirli hayvan öbeklerinin ince­lenmesini konu alan ...

hayvanat bahçesi Doğa ve iklim koşullan çok farklı hayvanların canlı ola­rak sergilendiği ve korunduğu kurum. Başlangıçta özel hayvan koleksiyonlarıyla kurulan hayvanat bahçeleri­nin en eskisi, İ.Ö. 1500 yıllarında Mısır’da kurulan, maymunlar, leoparlar ve bir zürafa kapsadığı bilinen bahçedir. Kamuya açık ilk hayvanat bahçesiyse Viya- na’da (Avusturya) bir krallık kurumu olarak kurulmuş, 1765’te halka açılmıştır. Fransa’da Louis XIV’ün Versa- illes sarayındaki hayvanat ...

hayvan Kendibeslek organizmalardan farklı olarak, önceden oluşmuş besinlere bağımlı organizmaları topluca belir­ten terim. Canlılar dünyasının iki büyük âleminden (öbürü bitkiler) birini oluşturan hayvan türlerinin ço­ğundaki başlıca ayırıcı özellik, havada ya da suda hare­ket edebilme yetenekleridir. En küçük kılcal uzantılı birhücreli hayvanlardan en büyük memelilere kadar geniş bir yelpaze içinde yaygın olan bu hareket yetene­ği, kaslarla sağlanır. Hücre düzeyinde, hayvan hücrele­ri ...