Oltaya konup incelenmesi, psikolojinin gerçek
konusunu meydana, getirir, içebakışın
sürekli x doğruîaması altında, nesnel olanın
aracılığıyle öznelin açıklanması demek olan
ilmî psikoloji/ insana ait olan ruhî olguları
ele almak ^ve İnsanî olmak zorundadır’.
Çünkü içebakişa yetenekli olan ve içebakışı
dil aracılıgıyle dışarıya vurabilen biricik
yaratık insandır. Kendi öznel hayatına
sadece insan «tanıklık» edebilir. İnsandan
. başka canlı varlıkların (hayvanların), az
çok gelişmiş bir bilince sahip olmadıklarını
ispatlayacak hiç bir şey yoktur
ortada. Ama, eğer hayvanlarda bir bilinç
varsa, bu bilinç kendi sınırları içine
hapsolunmuş dilsiz ve kendisini doğrudan
doğruya dışlaştıramayan bir bilinç olmalıdır.
Hayvan davranışlarında ve özellikle
hayvan fizyolojisinde (sinirler, sinir merkezleri
gibi), bu yaratıkların kendilerine, göre,
bir özellikleri olduğunu gösteren birçok olgu
vardır. Ama bu açıklamalar, kendimize
kıyasla yaptığımız bir akılyürütmeden başka
bir şey değildir. Böyle bir akılyürütmenin
geçerli olabilmesi. için, insanda, sinir
sisteminin belli bir gelişme seviyesine belli
bir bilinç seviyesinin ve ayrıca, yine insanda,
belli bir fizyolojik değişmeye, belli bir bilinç
halinin veya bir ruhî olayın zorunlu olarak
tekabül ettiğini («determinizm» terimiyle
belirtilen görüş budur) gösteren kesin bilgiler
edinmemesi gereklidir. Demek ki hayvan.
psikolojisi, «doğrulayıcı içebakış»a
elverişli olan tek psikolojinin, yani insan
psikolojisinin belirli bir ilerlemesiyle ortaya
konabilir. Zaten, daha şimdiden, fizyoloji
bilginleriyle psikiyatri uzmanı hekimler, insanda
bazı fizyolojik durumların meydana
getirilmesi, değişikliğe uğratılması ve ortadan
kaldırılması yoluyle, bazı bilinç hallerini
de meydana getirmekte, değişikliğe
uğratmakta veya ortadan kaldırmaktadırlar.
Elde edilen bu sonuçları, benzetme yoluyle
(bu sefer, ilmî bakımdan temellendirilmiş
sağlam bir benzetme söz konusudur), hayvan
psikolojisine yaymamız mümkün olmaktadır.
öte yandan bu tür bir hayvan psikolojisi,
bir kere kurulup kabul edildikten sonra,
insan psikolojisine büyük faydalar sağlayabilir.
Çünkü hayvan psikolojisi, insanda da
bulunan ama hayvanda çok daha basit ve
kavramlarla dil tarafından maskelenmemiş
plan ruhî olayları açıklayabilir”. Oysa, insanda,
en önemsiz ruhî olay bile, kavramlar
ve dil ile kaplanmış, yani maskelenmiş durumdadır.
Demek ki, ilk temel ruhî olayları
hayvanda aramak gerekir.