Avarya

avarya, yolculuk boyunca gemi ve yükü
için yapılan olağanüstü masraflar ve gelebilecek
her türlü zarar. Müşterek avarya ve
özel avarya olmak üzere ikiye aynhr.
Müşterek avarya ilkçağlardan beri bilinmektedir.
Roma hukukunda “Lex Rhodia
de factu” metniyle düzenlenmiştir. 1864’te
ilk olarak İngiltere’nin York, daha sonra
1877’de Belçika’nın Anvers kentinde yapılan
toplantılar sonucu York-Anvers Kurallar^*)
saptanmış, bunlar 1890, 1924, 1950
ve son olarak da 1974’te çeşitli değişikliklere
uğramıştır. TTK’nın 1117*. maddesine
göre, müşterek avaryaya ilişkin yasa hükümleri
emredici nitelikte değildir; yani
bunlar yerine bir navlun sözleşmesinde
York-Anvers Kur allan’mn uygulanacağı taraflarca
kararlaştmlabilir. Müşterek avarya
TTK’nm 1179. maddesinde tanımlanmıştır.
Gemiyi ve yükü bir tehlikeden korumak
amacıyla, makul bir hareket biçiminde ve
bile bile olağanüstü bir fedakârlık yapılması
ya da olağanüstü bir masrafa katlanılması
halinde, müşterek avarya hareketi söz konusu
olur ve bu hareketin ancak doğrudan
doğruya sonucu olan zarar ya da masraflar
müşterek avarya niteliğindedir.
Müşterek avarya, gemi, yük ve navlun
arasmda paylaşılır. Müşterek avarya hesaplaşmasını
saptayan belge ya da rapora
“dispeç” adı verilir. TTK’da düzenlenmiş
olan müşterek avaryanın özel halleri şunlardır:
1) Denize yük vb’nin atılması
(m. 1184), 2) geminin hafifletilmesi
(m. 1185), 3) geminin karaya oturtulması
(m. 1186), 4) geminin *yüzdürülmesi
(m. 1187), 5) gemide çıkan yangının söndürülmesi
(m. 1188), 6) bannma Umanındaki
masraflar (m. 1190), 7) geçici tamirler
(m. 1191).
Deniz hukukunda müşterek avarya oluşturmayan
ve bir kaza sonucunda doğan
zarar ve masraflar, özellikle yolculuk sırasındaki
ya da yolculuktan sonraki bir gecikme
nedeniyle gemiyi ya da yükü ilgilendiren
tüm zararlar (örn. işsiz kalma zar arlan gibi)
ve bir müşterek avarya hareketinin dolayh
sonucu olan (örn. rayiç farkından doğan)
zararlar özel avaryadır (TTK m. 1180).
Özel avaryanın gemiye ilişkin olanına gemi
maliki, yüke ilişkin olanına da yük sahibi
katlanır. Nelerin özel avarya sayıldığı
TTK’nın 1196. maddesinde gösterilmiştir:
1) Yolculuk sırasında olsa bile, özel avarya
sonucunda gerekli olan paranın sağlanmasından
doğan zarar ve masraflar, 2) gemi ve
yük için birlikte itiraz edilmiş ve her ikisi de
kurtanlmış olsa bile itiraz masraflan,
3) gemi yüzmekteyken yelken zorlaması ya
da makine ve kazanlann çahştınlması yüzünden
gemi, yük ve navlunun uğrayacağı
kayıp ve hasarlar.