DAĞ

DAĞ; Alm. Berg (m), Fr. Montagne (Mont) (m),
İng. Mountain (Mount). Çevresine göre çok yüksek
olan yeryüzü şekli. Her yüksek yeryüzü şekli
dağ değildir. “Tepe” ismi verilen yeryüzü şekliyle
dağ arasındaki fark, kapladığı sahanın büyüklüğü
ile yüksekliğidir. Dağlar tepelere göre daha geniş
saha kaplar ve yükseklikleri tepelerden çok fazladır.
Tabanının genişliği ve yüksekliğinin çok
fazla olmasına rağmen tepesi düz olan yerler dağ
niteliği taşımaz. Böyle yüksekliklere “yayla” adıverilir. Bir yükseltinin (engebenin) dağ olabilmesi
için, tabanının geniş ve yüksekliğinin fazla olmasının
yanında tabanı üzerine oturtulmuş bir koni
şeklinde tepesinin çok dar bir yüzeye sâhip olması
gerekir.
Dağlar tek tek engebeler hâlinde olabildikleri
gibi yanyana sıralanmış şekilde de bulunurlar.
Birbirinin devamı şeklinde uzanan dağlara “sıradağlar”
denir. Dağların çok olduğu, sarp ve dik
yamaçların sık sık rastlandığı, aralarında yüksek
yaylaların bulunduğu geniş bölgelere “dağlık
bölge” ismi verilir. Dağların deniz seviyesinden
olan yüksekliklerine “dağın mutlak (salt) yüksekliği”,
eteklerinden îtibâren doruğa kadar olan
yüksekliklerine ise “dağın nisbî (bağıl) yüksekliği”
denir.
Dağlar hakkında araştırma yapan bilim dalma
“oroğrafya” adı verilir. On dokuzuncu asır ortalarında
gelişmeye başlayan oroğrafya, dağları dış görünüşleri
bakımından inceler. İç bünyelerini inceleyen
bilim dalı ise “jeoloji”dir. Dağların dış görünüşleri
îtibâriyle incelenmesi iki yönde olur: a)
Biçimleri (görünüşleri) bakımından, b) Meydana
geliş şekilleri bakımından.
Görünüş bakımından, alçak, orta yükseklikte,
yüksek, tek dağlar, sıra dağlar, geçitli, geçitsiz
dağlar, dilinmiş, yıldız şeklinde uzanışlı (bir noktadan
her yöne doğru dağ kollarının açılarak uzanışı),
kuş tüyü uzanışlı (kuş tüyü veya yaprak damarları
gibi uzanan) ve ızgara uzanışlı dağlar şeklinde
isimler alırlar.
Meydana geliş şekilleri bakımından dağlar incelenirken
de genel olarak ikiye ayrılır: 1) Meydana
geliş zamanlarına göre, 2) Meydana geliş
hâdiselerine göre.
Meydana geliş zamanlarına göre dağlar genç
ve eski dağlar olarak ayrılır. Sarp, keskin çizgiler
taşıyan dağlar, uzun zaman dış tesirlere mâruz
kalmadığı için yakın bir geçmişe sâhiptir. Yumuşak
çizgiler taşıyan bir dağın erozyona uğradığı,
yâni çok eski zamanlarda meydana geldiği anlaşılır.
Bu târifler genel olup, bâzı özel durumlarda bunların
tersi olduğu da görülür.Dağlar genellikle kırılmalar, kıvrılmalar veya
yanardağ püskürmelerinden meydana gelmiştir.
Bu sebepten kırık dağlar, kıvrım dağlar ve yanardağ
isimleri de verilir. Yerkabuğunun iyice sertleşip,
kırılgan bir özellik almış bulunan bölümlerinin
çeşitli yer hareketleri sonucu kırılarak (fay
kaymaları bu şekildeki bir harekettir) meydana
gelen dağlara “kırık dağlar” denir. Yurdumuzda
Batı Anadolu’daki bâzı dağlar ve Orta Avrupa ile
Orta Asya’nın bâzı dağları kırık dağlardır. Yerleşmiş
eski yığınlar kuşağının aralardaki oynak
ve kıvrılabilen bölümlerinin yan taraflarda meydana
gelen sıkıştırma gibi hareketler neticesinde sıkışma
ve kıvrılmalarından meydana gelen dağlar,
“kıvrım dağları” ismini alır. Yeryüzünde genellikle
birbirine paralel olan sıradağlar kıvrım dağlardır.
Türkiye’de kuzey ve güneydeki sıradağlar,
Avrupa’da Pirenelerden Asya’da Himalaya Dağlarına
kadar olan dağ silsilesi ve Amerika kıtasının
batısını bir uçtan diğer uca kateden sıradağlar
kıvrım dağlarıdır. Yer kabuğunun zayıf, dayanıksız
yerlerinin yer merkezindeki lavların püskürmesi
neticesinde meydana gelen, yapısı, yüksekliği ve
biçimi püskürme olaylarına bağlı olan dağlar “volkan
dağları” veya “yanardağ” ismiyle anılırlar.
Yurdumuzdaki Ağrı, Süphan, Erciyes, Nemrut,
Karadağ, Karacadağ birer yanardağdır.Dünyâdaki Yüksek Dağlar
Adı Yüksekliği Dağ Sırası
Everest…………………….8848 m…….. ….Himalaya
Godwim Austen………. 8611 m……….Karakurum
Kantsindzunga………… 8585 m………….Himalaya
Daulagiri………………….8168 m ………. Himalaya
Nanga Parbat…………… 8126 m………….Himalaya
Ullug Mustay……………7723 m………….Kuenkum
Kungur Tag………………7719 m……………….Pamir
Tiris Mir………………….7699 m…………..Hindikuş
Minya Konka……………7590 m…………..Szetşuan
Mustag Ata………………7555 m ……………… Pamir
Türkiye’deki Yüksek Dağlar
Dağın Adı Yüksekliği Bölgesi
Büyük Ağrı Dağı…….. 5137 m………..D.Anadolu
Süphan……………… ……4058 m………. D.Anadolu
Cilo Dağı………………… 4116 m………..D.Anadolu
Demirkaşık Dağı……… 3756 m……………Akdeniz
Lorut Dağı……………….3558 m……………Akdeniz
KaçkarDağı……………. 3932 m ………. Karadeniz
Üç Doruk Tepe…………3709 m…………Karadeniz
Uludağ……………………..2543 m…………..Marmara
Akdağ………………………2446 m…………………..Ege
Bozdağ…………………….2414 m………… ……….Ege
Erciyes Dağı…………….3917 m………. İç Anadolu
Karacadağ………………..1938 m G.Doğu Anadolu