DARPHANE,

Aim. Münze, Münztatte (f), Fr.L ‘hotel
(m) de la monrıaie, İng. Mint. Genellikle madenî para
basılan yer. Darphanenin tarihi eskilere dayanmaktadır.
İlk darphanenin basit usulde M.Ö. 640-630’larda
Lidyalılar tarafından kullanıldığı sanılmaktadır. Abbasiler
devrinde, tacir ve sarraflar, değerli madenleri halktan
rayice göre satın alarak darphanede para olarak
bastırabiliyorlardı. Osmanlı Devletinde ilk para baskısı
Orhan Bey zamanında Bursa darphanesinde yapıldı.
Selçuklular döneminde olduğu gibi Osmanlı Türklerinin
de birçok yerlerde, özellikle altın, gümüş ve bakır
madenlerinin b u lu n d u ğ u civ a rla rd a d a rp h an e le ri
bulunmakta idi. 1453 yılında İstanbul’un fethi ile birlikte
Fatih Sultan Mehmed, para ve pul için ayrı ayrı
darphaneler kurdurmuştu. Pul basılan yere “pul
darphanesi” denirdi.
Osmanlı Devletinde, 1843 yılına kadar birçok şehirlerde
para bastırılırken, darbedilen paraların ve meskûkâtın
(sikkelerin) darp ve imali bu tarihten sonra
İstanbul darphanesinde yapılmaya başlanmıştır, ilk
darphanenin yeri, Bâyezid, civarında, bugün de mevcut
olan “Simkeşhâne H an”da b ulunmakta idi. Darphaneyi
sevk ve idarede işin başında bulunanlara “darphane
emini” denilmiştir. D aha sonraları bu isim “darphâne-i
âmire” olarak değiştirilmiş, müdürlerine de, “meskûkâtşahanemüdürü” denmeye başlanmıştır. Birinci Mahmud
zamanında darphane emini “darphane nazırlığı”
olarak değiştirilmiş; tanzimata kadar bu adla devametmiştir. 1922’den sonra âmire ümrânı “darphane-i
millî” olarak, müdürleride darphane-i milli müdür olarak
değiştirilmiştir.
1789’da darphane tamir edilerek makinalan yenilendi.
Tanzimattan sonra darphane, müdürlük olarak
Maliye nazırlığına bağlandı. 1842 tarihine kadar çekiçle
dövme suretiyle yapılan para basım işlemi, çıkartılan bir
kararname ile sarkaç usulüne, 1853’de pres, 1911’den
sonra ise makine presi usûlüne geçildi. Sultan Abdülaziz
Han devrinde yapılan darphane binası Cumhuriyet
döneminde de kullanılmaya devam edildi. 1932 senesinde
çıkartılan bir kanunla b u günkü şekilde bir düzenleme
getirildi. Halen Maliye Bakanlığına bağlı olarak
darphane ve Damga Matbaası Müdürlüğü olarak para
basmanın dışında altın ve gümüş külçe ve bu madenlerden
yapılmış ziynet eşyası vs.nin damgalanma işlerini deyapmaktadır.