DARPHÂNE

DARPHÂNE; Alm. Münze, Münztâtte (f.), Fr.
Vhotel (m) de la morınaie, İng. Mint. Genellikle
mâdenî para basılan yer. Darphânenin târihi eskilere
dayanmaktadır. İlk darphânenin basit usûlde
M.Ö. 640-630’larda Lidyalılar tarafından kullanıldığı
sanılmaktadır. Abbâsîler devrinde, tâcir ve
sarraflar, değerli mâdenleri halktan râyice göre
satın alarak darphânede para olarak başarabiliyorlardı.
Osmanlı Devletinde ilk para baskısı Osman
Gâzi zamânında yapıldı. Selçuklular döneminde
olduğu gibi Osmanlı Türklerinin de birçokyerlerde, özellikle altın, gümüş ve bakır mâdenlerinin
bulunduğu civarlarda darphâneleri bulunmaktaydı.
1453 yılında İstanbul’un fethiyle birlikte
Fâtih Sultan Mehmed, para ve pul için ayrı ayrı
darphâneler kurdurmuştu. Pul basılan yere “Pul
Darphânesi” denirdi.
Osmanlı Devletinde, 1843 yılma kadar birçok
şehirlerde para bastırılırken, darbedilen paraların ve
meskûkâtın (sikkelerin) darp ve îmâli bu târihten
sonra İstanbul darphânesinde yapılmaya başlanmıştır.
İlk darphânenin yeri, Bâyezîd civârında, bugün
de mevcut olan “Simkeşhâne Han” da bulunmaktaydı.
Darphâneyi sevk ve idârede işin başında
bulunanlara “Darphâne Emini” denilmiştir. Daha
sonraları darphâne ismi “Darphâne-i Âmire” olarak
değiştirilmiş, müdürlerine de, “Meskûkât-ı Şâhâne
Müdürü” denmeye başlanmıştır. Birinci Mahmud
zamânında Darphâne Emininin ismi “Darphâne Nâzın”
olarak değiştirilmiş; Tanzimâta kadar bu adla
devâm etmiştir. 1922’den sonra âmire ünvânı “Darphâne-
i Millî” olarak değiştirilmiş, müdürleri de
Darphâne-i Millî Müdürü olmuştur.
1789’da darphâne tâmir edilerek makinaları
yenilendi. Tanzimâttan sonra Darphâne, müdürlük
olarak Mâliye Nâzırlığına bağlandı. 1842 târihine
kadar çekiçle dövme sûretiyle yapılan para basım
işlemi, çıkartılan bir karamâmeyle sarkaç usûlüne,
1853’te pres, 1911’den sonra ise makina presi usûlüne
geçildi. Sultan Abdülazîz Han devrinde yapılan
Darphâne binâsı Cumhuriyet döneminde de
kullanılmaya devâm edildi. 1932 senesinde çıkartılan
bir kânunla bugünkü şekilde bir düzenleme
getirildi. Hâlen Mâliye Bakanlığına bağlı olarak
Darphâne ve Damga Matbaası Müdürlüğü olarak
para basmanın dışında altın ve gümüş külçe ve
bu mâdenlerden yapılmış ziynet eşyâsinin vs. damgalanma
işlerini de yapmaktadır. Darphâne,
1967’de Beşiktaş’ta yapılan bugünkü binâsına taşındı.
Bahçelievler-Yenibosna semtinde Darphane
için Modern ve büyük bir binâ yapılmaktadır
(1992). 1984’te Hazîne ve Dış Ticâret Müsteşarlığına
bağlı ayrı bir bütçeye sâhip kuruluş hâline getirildi.