De Valera, Eamon

(d. 14 Ekim 1882, New
York kenti, AB E) – ö. 29 Ağustos 1975,
Dublin, İrlanda), İrlandalI siyaset ve devlet
adamı. Bağımsızlık mücadelesinin etkin önderlerinden
biri olarak başbakanlık (1932-
48, 1951-54, 1957-59) ve cumhurbaşkanlığı
(1959-73) görevleri yapmıştır. Akademikçalışmalarıyla da tanınan De Valera,
1921’de İrlanda Ulusal Üniversitesinin rektörü
olmuş ve Dublin Yüksek Araştırma
Enstitüsü’nü kurmuştur.
Küçük yaşta ABD’den İrlanda’ya dönerek,
Limerick’te annesinin dar gelirli akrabalarının
yanma yerleşti. Bir bölge okulunda
başlayan öğrenimini Dublin’deki Blackrock
College’da sürdürdü, daha sonra
Kraliyet Üniversitesini bitirerek matematik
öğretmeni oldu. İrlanda dilinin canlandırılmasına
yönelik hareketi ateşli bir biçimde
destekledi. 1913’te İrlanda’nın özerkliği için
çalışan İrlanda Gönüllüleri adlı örgüte katıldı.
1916’da Dublin’de İngiliz yönetimine
karşı başlatılan Paskalya Ayaklanması sırasında,
işgal edilen bir binadaki kuvvetleri
yöneterek, en son teslim olan komutan
oldu. Ayaklanmaya önderlik etmek suçundan
idama mahkûm edildiyse de, ABD
uyruklu olduğu için cezası hapse çevrildi.
1917’de serbest bırakıldı. Ama bir süre
sonra yeniden tutuklandı ve Mayıs 1918’de
İngiltere’deki bir hapishaneye gönderildi.
Paskalya Ayaklanmasının sağ kalan önderlerinden
biri olarak devrimci Sinn Fein’in
başkanlığına seçildi. Aralık 1918 seçimlerinde
Sinn Fein İrlanda’daki oyların dörtte
üçünü alınca, parti üyeleri Ocak 1919’da
Dublin’de toplanarak, kendi meclisleri Dâil
Eireann’ı (İrlanda Meclisi) oluşturdular ve
İrlanda Cumhuriyeti’nin kurulduğunu ilan
ettiler. Şubat 1919’da Lincoln Cezaevi’nden
kaçmayı başaran De Valera, gizlice ABD’ye
gitti ve orada İrlanda davası için mali destek
sağladı. 1921’de imzalanan antlaşma uyarınca
askeri baskının sona ermesinden kısa bir
süre Önce İrlanda’ya döndü ve Londra’da
İngiliz hükümetiyle yapılacak görüşmeleri
sürdürecek tam yetkili temsilcileri atadı. Bugörüşmeler sonunda İngiliz tahtına bağlılık
yemini edilmesi ve Kuzey İrlanda’nın krallığa
bağlı kalması koşuluyla Serbest İrlanda
Devleti’nin kurulmasını öngören bir antlaşma
imzalandı.
De Valera bu koşulları kabul edilmez
olarak gördüğünden antlaşmaya karşı çıktı.
Dâil Eireann’vn antlaşmayı onaylaması üzerine
çıkan iç savaşta da Cumhuriyetçilerin
yanında yer aldı. William Thomas Cosgrave
başkanlığındaki Serbest İrlanda Devleti hükümetince
hapse atıldı. 1924’te serbest bırakılınca,
meclise girmenin önkoşulu olan
bağlılık yemininde bulunmayı reddederek,DâWin oturumlarına katılmama kararı alan
Fianna Fail adlı Cumhuriyetçi bir muhalefet
partisi kurdu. Ama 1927’de parti üyelerini,
“içi boş bir uygulama” olarak nitelendirdiği
bağlılık yemininde bulunmaya ikna ederek
Fianna Fâil’in DâiVe girmesini sağladı. Bağlılık
yemininin, genel valiliğin, o sıradaki
yapısıyla Seanad’vn (Senato) ve Büyük Britanya’ya
ödenmesi gereken yıllık toprak
ödentilerinin kaldırılmasına yönelik bir muhalefet
yürüttü. 1932 seçimlerinde Cosgrave
hükümetinin Fianna Fail karşısında yenilgiye
uğraması üzerine, başbakanlığı üstlenerek,
Büyük Britanya ile ilişkileri kesmek
için hemen harekete geçti. Ardından toprak
ödentilerini kesmesi, iki ülke arasında ekonomik
bir savaşa yol açtı. Giderek artan
karşılıklı misilleme ortamında, koruyucu
gümrük duvarları koyarak sanayiyi geliştirme
ve İrlanda dili konuşan, kendine yeterli
bir ülke yaratma programını uygulama olanağını
buldu. 1937’de ülkenin resmî adı
İrlanda (Eire) olarak değiştirildi ve İngiliz
tahtına bağlılığa son verildi.
De Valera’nın saygınlığı, 1932’de Milletler
Cemiyeti Konseyi, 1938’de de Genel Kurul
başkanı olarak sağladığı başarılarla daha da
arttı. Bu arada Avrupa’da savaş tehlikesinin
belirmesi, İngiltere başbakanı Neville
Chamberlain’ı karşılıklı ödünlerle “ekonomik
savaşı” sona erdirmeye yöneltti. İngiltere
İrlanda’daki Cobh, Berehaven, ve Lough
Swilly deniz üslerini boşalttı. De Valera,
Eylül 1939’da İrlanda’nın tarafsız kalacağını
ve hangi taraftan gelirse gelsin saldırıya
karşı direneceğini açıkladı. Böylece savaşın
getireceği yüklerden ve yıkımlardan kaçınmanın
yanı sıra, ülkede geçici bir refah
sağlayarak uzun bir dönem başbakanlıkgörevinde kalmayı başardı.
De Valera’nın partisinin uzun süre iktidarı
elinde tutmasının yarattığı tepki, muhalefetin
1948’de John A. Costello başkanlığında
partilerarası bir hükümet kurmasını kolaylaştırdı.
Ama bu koalisyon hükümeti, De
Valera’nın çıkarmaktan kaçındığı bir yasayla
İrlanda’da cumhuriyet ilan ettikten sonra
düştü. Üç yıllık bir aradan sonra yeniden
başbakan olan De Valera, bu görevi, erken
seçimde beklediği başarıyı elde edemediği
1954’e değin sürdürdü. Böylece Costello
ikinci koalisyon hükümetini kurdu. Öteki
partilerin yükselen fiyatlar, süregelen göçler
ve tarımsal yapının geriliği karşısında değişik
çözümler getirememesinden yararlanan
De Valera, ülke sorunlarının üstesinden
güçlü bir tek parti hükümetinin gelebileceğini
ve bütün koalisyonların zayıf ve yıkılmaya
mahkûm olduğunu işlemeye başladı. Bu
propagandayla Mart 1957’de istediği salt
çoğunluğu elde etti. 1959’da cumhurbaşkanlığı
seçimlerinde, aday olmayı kabul ederek
başbakanlıktan (taoiseach) ve Fianna Fail
Partisi başkanlığından istifa etti. Haziran
1959’da seçildiği cumhurbaşkanlığı makamına
1966’da yeniden getirildi. 1973’te Dublin
yakınlarında bir bakımevine çekildi ve
1975’te orada öldü.
De Valera’nın siyasal yaşamı İrlanda’da
milliyetçi duyguların ve kültürel gelişmenin
canlandığı hareketli bir döneme rastlar.
1920’lerdeki iç savaşın doğurduğu siyasal
bölünmeler, İngiliz yönetimindeki toprakların
cumhuriyet yönetiminin dışında kalması
ve İrlanda’nın ekonomik durumunun zayıflığı
gibi unsurlar ününe gölge düşürmüş
olmakla birlikte, ulusal bağımsızlığın simgesi
olarak yarım yüzyıl boyunca İrlanda
siyasetine egemen olmuştur. Denis Gwynn’
m De Valera (1933) ve Constantine Fitz-and Times of Eamon De Valera (1974) adlı
yapıtları yaşamöyküsüne ilişkin başlıca kaynaklardır