DÜŞMAN

DÜŞMAN i. ve sıf. (fars. düşman). Birinin
kötülüğünü isteyen, ondan nefret eden,
ona zarar vermeğe çalışan kimse: Mektuplar
benim sevdiğim bir insandan gelmiyor,
nefret ettiğim bir düşmandan geliyor (R.N. ,
Güntekin). Onlar -bu iki kardeş- evin içinde
iki düşman idiler (H.Z. Uşaklıgil). || Bazı
şeylerden nefret eden, tiksinen kimse: Yalan
düşmanı. || Zararlı, engelleyici: Zorbalık
özgür düşüncenin düşmandır. || Kendisi?
ne karşı savaşılan kuvvet: Ama çetinliği,.
düşmanın attığı ilk bombalar yarattı (Ş.S.
Aydemir). İstanbul’da düşman, Akdeniz’de
düşman, nereye gitse yakalayıp ya’asacaklar,
ya sürecekler (F.R. Atay). [Zt. dost.] ||
Mec. Bir şeyi çok miktarda sarf eden kimse:
Yemek düşmanı.
— çeş. dey. Düşman ağzı, düşmanın uydurduğu
söz. || Düşman başına, istenmeyen
peylerin veya durumların kendinden ve yakınlarından
uzak olmasını dilemek için söylenir:
Bir dert ki düşman başına (O.V.
Kanık). || Düşman çatlatmak, düşmanlarını
kıskandırmak. || Düşman düşmana gazel
(mevlit, yâsin) okumaz, düşmandan iyilik
beklenmeyeceğini belirtir. || Düşman düşmanın
haddinden anlamaz, «düşman, düşmanı
kendinden daha kuvvetli zanneder» anlamında
kullanılır. || Can düşmanı olarak.Dayak düşmanı, arsız, dayağa lâyık
olan. ¡1 Kaşık düşmanı. (Halk dili). Karı, eş,
kadın. |! Dost düşman. Bk. dost. |j Dosta
düşmana karşı. Bk. dost. || Halk düşmanı,
kamu çıkarları aleyhine eylemde bulunan
kişi.
— Ask. Savaşılan devletin askerlerine ve o
devletin tabiyetinde bulunan, ülkesinde yerleşmiş
bütün kişilere verilen ad. (Türk askerî
Ceza kanununa göre, silâhlı eşkıya da
düşman olarak kabul edilir.) Bk. ansİkl.
— Huk. Düşmanla işbirliği, genellikle kendi
devleti zararına ve düşman devlet yararına
girişilen her çeşit hareket ve faaliyete
verilen ad.
—  Eskiden savaşa katılmayan
sivil halk elden geldiğince korunur ve düşman
sayılmazken topyekûn savaş esasına dayanan
günümüz savaşlarında bütün halk
düşman bilinir. Her devlet kendi ülkesinde
bulunanlardan, düşman devletin tebaası olanları,
çeşitli bakımlardan kayıt ve baskı
altına alabilir.
— Huk. Kendi devleti zararına düşman ordusunda
görev almak, yabancı devlet veya
devletleri kendi ülkesine karşı savaşa kışkırtmak,
millet ve ordu zararına para karşılığında
propaganda yapmak, düşman devlete
çeşitli silâh ve ikmal maddelerini satmak
veya borç para vermek, düşmanın İktisadî
durumunu destekleyici ve yurdunun savaş
hazırlıklarını “baltalayıcı faaliyette bulunmak
yoluyle, düşmanın savaş gücünü arttıracak
her çeşit çalışma düşmanla işbirliği
olarak nitelendirilir,