Günümüzde başkent Priştine ve Prizreriden sonra Kosova’nın en önemli şehirlerinden olan İpek, Yakova ve Mitroviça bir zamanlar Osmanlı Devletinin Rumeli’deki en kalabalık şehirler arasında yer almaktaydılar. 1455’te Fâtih Sultan Mehmed’in bu bölgeyi fethetmesinden hemen sonra Osmanlı hâkimiyetine dâhil olan bu şehirler 1456-1912 yılları arasındaki Osmanlı hâkimiyetinde idari, hukuki, iktisadi ve sosyal açıdan en verimli çağlarını yaşamış, OsmanlI’nın bölgeden çekilmesi Balkan, Birinci ve İkinci Dünya Savaşları, son olarak da Kosova Savaşı’nda büyük yıkıma uğramışlardır. 2008’de Kosova’nın bağımsız olmasının ardından hızla büyüyüp gelişmektedirler.
İPEK
Birinci Kosova Savaşı (1389) sonrasında Müslüman nüfusun artmasıyla canlanan Ipek’te birçok imar faaliyetleri gerçekleşmiştir. 19. yüzyılda Kosova vilayetine bağlı sancaklardan biri olan şehirde 1829 ev, 1 hamam, 525 dükkân, 11 cami, 2 medrese, 12 mektep, 8 han, 1 kilise, iki saat kulesi ve bir de telgrafhane bulunmaktaydı.
DEFTERDAR KÜLLİYESİ (C am i-T ü rb e)
ipek şehir merkezinde bulunan Defterdar Külliyesi 16. yüzyıl sonu 17. yüzyıl başında inşa edilmiştir. Defterdar Mehmed Efendi tarafından yaptırılan külliyede cami ile türbe yer almaktadır.
GÜLFEM HATUN KÜLLİYESİ (C am i-T ü rb e)
ipek’in kenar mahallelerinde Branko Radiça- viç Caddesi üzerinde bulunan Gülfem Hatun Külliyesi halk arasında Zülfü Hatun vb. adlarla da anılmaktadır. 18. yüzyıl yapısı olan külliyede cami ile türbe bulunmaktadır.
HASAN BEY KULLİYESİ
İpek şehir merkezinde bulunan Haşan Bey Külliyesi 15. yüzyılda inşa edilmiştir. Külliye cami ve hamamdan oluşmaktadır. Külliyeyi yaptıran Haşan Bey, 1462-1485 tarihleri arasında ipek sancakbeyliği yapmıştır.
Haşan Bey (Hamam) Camii
ipek şehir merkezinde, Haşan Bey Hamamfnın karşısında 15. yüzyılda inşa edilmiştir. Cami, 15. yüzyıl yapısı Haşan Bey Hamamı ile birlikte külliyeyi oluşturmaktadır.
Yaşar Paşa (Hacı Zeka) Konağı
ipek şehir merkezinde bulunan yapı ipek’in ilk meclis başkanı Zeynel Abidin Efendi (Hacı Zeka Efendi] ve Ömer Zeka kardeşler tarafından yaptırılmıştır. 1900 yılında Omer Zeka’nın oğlu Yaşar Paşa iki katlı olan yapıya bir kat daha ilave ettirmiştir. Bu sebeple halk arasında Yaşar Paşa Konağı olarak adlandırılmaktadır. Kesme taştan yapılmış bu bina aynı zamanda ipek’in ilk meclis binasıdır. Konağın bahçe tarafında, ikinci bir konak daha vardır. Bu durum konağın İdarî amaçlı yapıldığını açıkça göstermektedir. Günümüzde aslî fonksiyonunu sürdürmemektedir.
Fatih (Bayraklı) Cami
ipek şehir merkezinde, çarşı içinde bulunan 15. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilen cami, külliye yapısıdır. Külliyede medrese, mektep, kütüphane, han ve hamam yapıları vardı. Günümüzde sadece cami ayaktadır, diğeri yıkılmıştır. Fatih Sultan Mehmed tarafından yaptırılan cami et’kep؛ kubbeli olan tek camidir. Hazi- resinde Miralay Mustafa Hayri Bey Mezarı ve Zeynel Abidin (Hacı Zeka) Efendi’nin mezarı bulunmaktadır.
Merre Hüseyin (Kurşunlu) Camii
ipek şehir merkezine yakın bir yerde bulunan Merre Hüseyin (Kurşunlu) Camii 17. yüzyıl başında yapılmıştır. Merre (Mere) Hüseyin Paşa, vakfı olan bu camiden başka, Ipek’te bir hamam ve bir de han inşa ettirmiştir. Merre Hüseyin Paşa iki defa sadrazamlık makamına oturmuş, çeşitli devlet görevlerinde bulunmuştur. Rumeli’de memuriyeti bulunmayan Merre Hüseyin Paşa’nın, İpekli olduğundan dolayı bu camiyi yaptırdığı düşünülmektedir.
Zeynel Bey Kulesi
Şehir merkezinde, Pehlivan Meydanı Camii karşısında bulunan Zeynel Bey Kulesi 19. yüzyıl yapısıdır. Yapı, günümüzde terkedilmiştir. Kule, kareye yakın bir planda üç katlı olarak, kesme taştan inşa edilmiştir.
Budisavci Köyü Köprüsü
ipek şehrinin Budisavci ilçesinde, Ak Drin’in kolu olan kots؛ suyu üzerine yapılmış köprünün 15. yüzyıl sonu-16. yüzyıl başlarında inşa edildiği sanılmaktadır. Kesme taştan inşa edilen köprü, on dört ayağa oturan, on üç gözlü olarak inşa edilmiştir.
Osmanlı devrinde 19. yüzyilda Kosova vilayetinin pistine sancağına bağlı bir kaza merkezi olan Mitroviça’da yüzyılda 5.000 ahali, 3 cami, 1.mescid, rüştiye ve ibtidaiye mektebi ve bir de harab bir kale bulunmaktaydı. Yine bu yüzyılda Selanik’ten buraya demi^olu döşenmiştir. Önceden beri Kosova’nın en büyük sanayi bölgelerinden biri olan şehir günümüzde en fazla Türk nüfusun yaşadığı bölgelerden biridir.
Muslihuddin / Müezzin Hoca Camii
Mitroviça-Podjevo yolu üzerinde Mitroviça’dan 13 km. uzaklıktaki, Mazij köyünde bulunmaktadır. Vakfiyesine göre yapım tarihi 1549’dur (H. 956). Camiyi, Mevlana Muslihuddin bin Abdulgâni yaptırmıştır. Günümüzde yıkıntı hâlinde olan cami, asli fonksiyonunu kaybetmiştir. Haziresinde Ramazan Ömer bin Osman’a ait mezar taşı bulunmaktadır.
Zeyneddin (Zeynel) Bey Hamamı
Mitroviça, şehir merkezinde bulunan Zeyneddin Bey Hamamı plan özelliklerine göre;18.yy sonu-19.yüzyıl başı yapısıdır. Vushtri’de bulunan hamamı yaptıran da Zeynel Bey’dir.
Mitroviça Rüştiyesi
Mitroviça şehir merkezinde bulunan rüştiye 1831 tarihlidir. Kosova’da Yakova, Ferizaj ve Prizren’de ayakta kalan dört rüştiye binasından biridir, iki katlı olan yapı, düz çatılıdır.
Askerî Hastane (Hamidiye Hastahanesi)
Mitroviça şehir merkezindeki Mitroviça Askerî Hastanesi 1879-80’de (H. 1297) Sultan ikinci Abdülhamid Han tarafından yaptırılmıştır.
KAYNAKLAR
• ARASLI, Mücahit, Avrupa’da Türk izleri, İstanbul 1986. ٠ ASLANAPA, Oktay, “Balkanlarda Türk Mimarî Eserleri”, Türk Kültürü, Ankara 1980, S.207-208, s.36-43. ٠ AYVERDİ, Ekrem Hakkı, “Yugoslavya’da Türk Abideleri ve Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, C.3, Ankara 1956, s. 151-223. ٠ AYVERDİ, Ekrem Hakkı, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, Yugoslavya, C.lll, Kitap 3, İstanbul 1981. ٠ CUNBUR, Müjgân, Osmanlı Devri Rumeli Kütüphaneleri, Tarihsiz. ٠ GÖKBİLGİN, M.Tayyip, Rumeli’de Yörükler, Tatarlar ve Evlad-ı Fatihan, İstanbul 1957. ٠ İBRAHİMGİL, Mehmet Z. – KONUK, Neval, Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri I—11, Ankara 2006. • İBRAHİMGİL, Mehmet, “Kosova’da Türk Eserleri”, Türkler, C.12, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s.23-34. • İBRAHİMGİL, Mehmet, Balkanlarda ve Kosova’da Türk Mimarîsi”, Osmanlı, CIO, Ankara 1999, s. 12-16. • KODAMAN, Bayram, Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, Ankara 1988. ٠ TUĞLACI, Pars, Osmanlı Şehirleri, İstanbul 1985. ٠ VIRMİÇA, Raif, Kosova’da Osmanlı Mimarî Eserleri 1, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1999. ٠ YENİŞEHİRLİOGLU, Filiz, Türkiye Dışındaki Osmanlı Mimari Yapıtları, Ankara 1989.