Rumeli’de Osmanlı Eserleri KOSOVA
PRİŞTİNE
Kosova’nın başkenti Priştine, Osmanlı hâkimiyetine kesin olarak Fatih Sultan Mehmed devrinde katılmış (1455) ve bilahare buraya Sultan Mehmed tarafından iki de cami yaptırılmıştır. Priştine, Kosova vilayetinin beş sancağından biri olmuştur. Beş asırdan daha fazla OsmanlI hâkimiyetinde kalan şehir, Balkan Savaşları sonunda Sırbistan’ın hâkimiyetine geçmiştir. 2008’de Kosova bağımsızlığını ilan edince Priştine başkent yapılmıştır. Priştine şehri, 1455’ten bugüne kadar sayısız cami, hamam, han, çeşme, kervansaray, türbe, saat kulesi, konak gibi mimari eserlerle bir Osmanlı şehri hüviyetini korumuştur.
SULTAN MURAD HUDAVENDIGAR KULLİYESİ
Priştine’ye 7-8 km. uzaklıkta bulunan Sultan Murad Hüdâvendigâr külliyesi. Sultan Murad’ın Kosova Ovası’nda şehit olduğu yerde inşa edilmiştir. Külüyede türbe ile birlikte; selâmlık binası, iki çeşme, iki kabir ve bir çeşme kitabesi bulunmaktadır. Türbenin, ilk olarak Yıldırım Bayezid döneminde inşa edildiği tahmin edilmektedir. Selâmlık binası, Sultan ikinci Abdül- hamid tarafından inşa ettirilmiştir. Ayakta olan çeşmelerden biri Sultan Reşad, diğeri Ali Hoca tarafından yaptırılmıştır. Ayakta olmayan çeşme ise, Sultan Abdülaziz tarafından inşa ettirilmiştir. Külliyedeki yapıların tamamı, aslî fonksiyonunu sürdürmektedir. Türbenin haziresinde Hafız Mehmed Paşa ile Rifat Paşa’nın mezarları bulunmaktadır. Meşhed-i Hüdâvendigâr, Kosova dışında yaşayan Türkler ve Müslümanlar tarafından da ziyaret edilmektedir.
Selâmlık Binası (Misafirhane)
Meşhed-i Hüdâvendigâr’ı ziyaret edenlerin dinlenme ve barınmalarını sağlamak amacıyla Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın vermiş olduğu emir üzerine inşasına başlanan Selâmlık binası, 1896 yılında tamamlanmıştır. Selâmlık binası tekrar restorasyona girerek, Sultan İkinci Abdülhamid’in tahta çıkışının yıl dönümü olan 1 Eylül 1906’da hizmete açılmıştır.
Ali Hoca (Selâmlık) Çeşmesi
Sultan Murad HüdâvendigârTürbesi’nde, Selâmlık binası avlusunda bulunan bu çeşme 1898’de [H. 1316) Yakovalı Ali Hoca tarafından yaptırılmıştır. Çeşme Sultan Murad Türbesi külliyesi yapısıdır. Avlu duvarına bitişik olan çeşmenin, ön yüzü mermerdir.
Sultan Reşad Çeşmesi
Sultan Murad Hüdâvendigâr’ın Kosova Ovası’ndaki makam tür- besinin avlusundadır. Çeşmenin tamamı mermerden inşa edil- miştir. Ayna taşının her iki tarafında dörtgen şeklinde birer sütunu ve üst kısımda da yarım daire şeklinde bir tacı vardır. Çeşmenin kitabesi, mermer üzerine sülüs ile ya- zilidir. Kitabeye göre çeşmenin inşa tarihi 1911’dir [H. 1329).
FATİH SULTAN MEHMED KÜLLİYESİ
Fatih Sultan Mehmed tarafından yaptırılan külliye, Priştine şehir merkezinde, Saat Kulesi’nin yanındadır. Külliye cami, hamam ve medreseden oluşmaktadır. Medrese, günümüzde ayakta değildir.
Fatih Sultan Mehmed Hamamı (Büyük Hamam)
Hamam, Fatih Camii’nin karşısında olup 15. yy.’ın ikinci yarısına tarih- lendirilmiştir. Fatih Sultan Mehmed tarafından yaptırılan hamam, çifte hamam grubuna girmektedir. Hamamın büyük bir bölümü yıkılmış olup ayakta kalan kısımları oldukça harap bir haldedir.
Fatih Sultan Mehmed (Büyük) Camii
Priştine şehir merkezinde, Saat Kulesinin yanında bulunan Fatih Sultan Mehmed (Büyük) Camii, 1460-61’de (H. 865) inşa edilmiştir. Fatih Sultan Mehmed tarafından yaptırılan cami, OsmanlI’nın Rumeli coğrafyasında inşa ettiği en önemli camilerden biridir. Günümüzde Priştine’nin en büyük ve en görkemli camisi olan Fatih Camii ibadete açıktır.
PÎRÎ NAZIR (PÎRÎNAZ) KÜLLİYESİ
Priştine şehir merkezinde, Pirnaz mahallesinde bulunan Pîrî Nazır (Pîrînaz) Külliyesi günümüzde, cami ve türbeden oluşmaktadır. Külliyede bugün ayakta olmayan medrese icnik؛ Dünya Savaşı sırasında yıkılmıştır. Külliyeyi yaptıran Yavuz Sultan Selim’in büyük veziri ve Kanunî Sultan Süleyman’ın ilk veziri Pîrî Nazır, 1533’te vefat eden ve Silivri’ye defnedilen Pîrî Mehmed Paşa’dır. Külliyeyi oluşturan cami ve türbe aynı avlu içerisinde yer almaktadır.
Pîrî Nazır (Pîrînaz) Camii
Pîrî Nazır (Pîrînaz) Camii 16. yy. yapısıdır. 1996 yılında yapılan onarımdan sonra bugünkü halini alan cami ibadete açıktır.
Sultan Murad (Küçük Fatih / Çarşı) Camii
Priştine şehir merkezindeki çarşı içinde, Fatih Camii yakınında bulunan Sultan Murad Camii, Küçük Fatih Camii veya Çarşı Camii diye de anılmaktadır. Yıldırım Bayezid tarafından 1389 yılında inşasına başlanmış olan caminin, Sultan İkinci Murad döneminde inşaatı devam etmiş ve cami, Fatih döneminde tamamlanmıştır. Priştine şehir merkezinde Yaşar Paşa Camii ile aynı sırada olup, ibadete açıktır.
Haşan Ağa Camii
Pozderka semtinde bulunan Yusuf Çelebi (Pozderka) Camii’nin, Vulçıtrın Sancağı’nın milâdı 1569-70 (H. 977) yıllarına ait tahrir defterinde adı geçmektedir. Yusuf Çelebi’nin yaptırdığı cami, ibadete açıktır. Caminin üçgen bir avlusu bulunmaktadır. Caminin haziresinde ‘Kul Ağası Süleyman Ağazâde Molla Reşide ait 1892-93 (H. 1310) tarihli bir mezar taşı da bulunmaktadır. Priştine şehir merkezinde bulunan Haşan Ağa Camii, giriş kapısı üzerindeki kitabeye göre1897 ed’؛ (H. 1315) yapılmıştır. Cami ibadete açıktır. Günümüzde binalarla çevrili durumda olan cami dikdörtgen planlı olup, harimı ise kare planlıdır. Yapı, içten düz ahşap tavanlıdır.
Yusuf Çelebi (Pozderka) Camii
Haşan Ağa Camii Pozderka semtinde bulunan Yusuf Çelebi (Pozderka) Camii’nin, Vulçıtrın Sancağı’nın milâdı 1569-70 (H. 977) yıllarına ait tahrir defterinde adı geçmektedir. Yusuf Çelebi’nin yaptırdığı cami, ibadete açıktır. Caminin üçgen bir avlusu bulunmaktadır. Caminin haziresinde ‘Kul Ağası Süleyman Ağazâde Molla Reşide ait 1892-93 (H. 1310) tarihli bir mezar taşı da bulunmaktadır.
Emir Alaaddin Camii
Priştine şehir merkezinde bulunan Emir Alaaddin Camimin Vulçıtrın Sancağı’nın 1569-70 [H. 977) yıllarına ait tahrir defterlerinde adı geçmektedir. Cami ile birlikte mektep ve medrese de yer almaktaydı. Ancak, günümüzde bunlardan hiçbir iz kalmamıştır. Camiyi Basralı Hoca olarak bilinen Emir Alaaddin Hoca yaptırmıştır. Dikdörtgen planlı olan cami, ibadete açık olup, dıştan düz çatı, içten ise kubbeyle örtülüdür.
Yarar Çeribaşı (Buzağı] Camii
Prıştıne şehir merkezinde, Varoş Mahallesi’nde bulunan Yarar Çeribaşı (Buzağı) Camii ibadete açıktır. Caminin etrafı, günümüzde diğer yapılarla tamamen çevrilmiş durumdadır. Dikdörtgen planlı olan cami, düz çatılıdır. Kagirden inşa edilen yapının güney cephesi eğimlidir.
Yaşar Mehmed Paşa Camii
Priştine şehir merkezinde ana cadde üzerinde bulunan Yaşar Paşa Camii, kitabesinden anlaşıldığına göre 1834- 35 (H. 1250) tarihinde Yaşar Mehmed Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Mehmed Paşa aslen Priştineli olup Usküp mutasarrıflığı yapmış ve 1840 yılında İstanbul’da vefat etmiştir.
Hatuniye Camii
Priştine şehir merkezinde bulunan Hatuniye Camii’nin Vulçıtrın Sancağı’nın 1569-70 (H. 977) yıllarına ait tahrir defterinde adı geçmektedir. Cami, ibadete açıktır. Dikdörtgen planlı olan cami, basit çatılıdır. Tavanı sekiz köşeli olup, ahşap kubbelidir. Minberi basittir ve ahşaptır. Caminin içerisinde çeşitli hat levhaları bulunmaktadır. Minarenin kaidesi kesme taş, diğer kısımları tuğladandır.
Kadriye (Muhacir Mahallesi) Camii
Priştine şehir merkezinde, Muhacir Mahallesi’nde bulunan Kadriye (Muhacir Mahallesi) Camii OsmanlI devrinde yapılmış olup ibadete açıktır. Yüksek avlu duvarları ile çevrili caminin 1880 yılı başlarında inşa edildiği sanılmaktadır. Cami, dikdörtgen planlı olup, düz çatılıdır. Caminin içinden girilen minare, tek şerefelidir ve tuğladan inşa edilmiştir.
PİRİŞTİNE TEKKE VE TÜRBELER
Priştine’de cami avlusunda yer alan kabir ve türbeler dışında günümüze ulaşmış müstakil türbe ve tekkeler de bulunmaktadır. Emincikler Konağfnın yanındaki Danyal Tekkesi (18. yy.) ve türbesi, Priştine Saat Kulesi’nin yanında bulunan Kadiri Tekkesi (20. yy.) ve türbesi bunlardan bazılarıdır.
Gazi Mestan (Bayraktarlar) Türbesi
Priştine’ye 5 km. uzaklıkta, Mitrovica’ya giden yol üzerinde bulunan Gazi Mestan türbesi 14. yy. yapısıdır. Türbenin, 1389 Kosova Muharebesi’nde şehid olan, isimleri meçhul iki bayraktara ait olduğu tahmin edilmektedir. Evliya Çelebi, Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi etrafında, on bin kadar şehidin yattığını söyledikten sonra, bunlardan Alemdar Baba, Şehid Şeyh ilyas Dede, Timur Paşazade Yasavul’un isimlerini verir. Sekizgen planlı türbe, kubbe ile örtülüdür. Yapının içinde, sadece iki sanduka bulunmaktadır.
Priştine Hükümet Konağı
Priştine şehir merkezinde, Yaşar Paşa Camii ile Sultan Murad Camii arasında bulunan Priştine Hükümet Konağı 19.yy. ortalarında yapılmıştır. Hükümet Konağı, Priştine şehrinin en güzel sivil mimarî örneklerinden biridir.
Hamdi Bey Konağı
Priştine şehir merkezinde, Veluşa Mahallesi’nde bulunan Hamdi Bey Konağı 19. yy. yapısıdır. Osmanlı sivil mimarîsinin en güzel örneklerinden olan iki katlı ve bahçeli evlere bugün Kosova’da sıkça rastlamak mümkündür. Yüksek avlu duvarlarıyla çevrili ev, iki katlıdır. Konağın orta kısmında dışarıya doğru çıkıntılı, ahşap direkler üzerine oturan bir çardak yer almaktadır. Evin alt katında “taşlık” adı verilen bir kısım vardır. Çok serin olan bu kısımda, eskiden sıcak yaz günlerinde gıda mamulleri saklanırmış.
Emincikler Konağı
Çeşmesi Priştine şehir merkezinde, Emincikler Konağı avlusunda yer alan Emincikler Konağı Çeşmesi 19.yy yapısı olup Emin Ağa tarafından yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı olan çeşme hâlâ kullanılmaktadır. Yapı, tamamen kesme taştan inşa edilmiştir.
Emincikler Konağı
Priştine şehir merkezinde bulunan Emincikler Konağı da bir 19. yy. yapısıdır. Konağı Emin Ağa yaptırmıştır. Yapının Emincikler olarak anılmasının ؛ineden binayı yaptıran Emin Ağa’nın ufak tefek olmasından dolayı “Emincik” adıyla anılmasıdır. Priştine il merkezinde iki katlı olarak inşa edilen konakla birlikte; mutfak, samanlık ve çeşme yapıları da bulunmaktadır.
Piriştine Saat Kulesi
Priştine şehir merkezinde, Fatih Camii’nin 15-20 m. güneyinde bulunan Priştine Saat Kulesi 19.yy. başında yapılmıştır. Saat Kulesi günümüzde işlevini kaybetmiştir. Kule, altıgen planlı olup, moloz taştan inşa edilmiştir. Gövdenin köşeleri küfeki taşındandır. Altıgenin her yüzünde bir saat vardır.
PRİŞTİNE
Kosova’nın başkenti Priştine Osmanlı hakimiyetine kesin olarak Fatih Sultan Mehmed devrinde katılmış (1455) ve bilahare buraya Suttan Mehmed tarafından iki de cami yaptırılmıştır, Priştine, Kosova vilayetinin beş sancağından biri olmuştur. Beş asırdan daha fazla Osmanlı hakimiyetinde kalan şehir Balkan Savaşları sonunda Sırbistan’ın hakimiyetine geçmiştir. Kosova 2Û08’de bağımsızlığını ilan edince, Priştine başkent yapılmıştır. Priştine şehri, 1455’ten bugüne kadar sayısız cami, hamam, han, çeşme, kervansaray, türbe, saat kulesi, konak gibi mimari eserlerle bir Osmanlı şehri hüviyetini korumuştur.