Bir maddenin akışını yavaşlatan bir özellik. Sıvı yakıtları, yağlama yağlarım, boyaları ve diğer bir çok maddeleri karakteri ze etmekte başarı ile kullanılan bir olaydır. Viskozite genel olarak sıvı ve gaza uygulandığı halde, katilara da uygulanır. Gazların viskozitesi çok az, katiların viskozitesi çok fazla, sıvıların viskozitesi ise sıvının cinsine ve sıcaklığa bağlı olarak geniş aralıklarda değişir. Yüzey alanları aynı olan ve aralarında bir mesafe bulunan iki madde tabakası birbiri üzerinden bir hızla hareket ettiğinde biri sürtünme kuvveti ile karşılaşır. Bu sürtünme kuvveti hız ve tabakaların yüzey alanı ile doğru, iki tabaka düzlemi arasındaki mesafe ile ters orantılıdır, hız . alan g=r| —————— = Sürtünme kuvveti uzaklık n (eta) viskozite veya iç sürtünme katsayısı olup, birimi olarak en çok puvaz (poise) kullanılır. Bir dinlık kuvvet birbirinden 1 cm. uzaklıktaki 1 cm2’lik yüzeyinde birbirine göre hareket edebilen bir düzlemi 1 cm/saniyelik hızla hareket ettirebilirse iki yüzey arasındaki akişkanın viskozitesi
1 puvazdır. 1 cm/sn . 1 cm2 Kuvvet = — ;—————- *7 = 1 dyn
*1 =
l_cm 1 dyn
= 1 Puvaz
1 cm2/s
Sıcaklığın artması ile sıvılarda viskozite katsayısı küçülür, gazlarda ise artar. Viskozite ile ilk uğraşanlardan biri Poıseuille’dir. Bunun bulduğu sonuçlar hekimler (doktorlar) için önemlidir. İnsandaki kan damarlarının uzunluğu arz çevresini iki defa saracak kadar uzunluktadır. İşte çok ince damarlardan t müddetinde ne kadar kanın geçtiği;
V =
p = Basınç farkı t = zaman 1 = kapiler (ince boru) boyu r = yarıçap
formülüyle bulunabilir. Kanın viskozitesi suyun viskozitesinin 5-6 mislidir. Vizkozitesinin tersine de akışkanlık denir. ı j
Akışkanlık = Vizkozjte 2
Buna göre viskozite büyüdükçe akışkanlık azalır. Organizmada faaliyet başlayınca organizmaya gelen kanın da fazlalaşması gerekir. Formülden anlaşılacağı gibi V, yani kan miktarı, r,p4 ile orantılıdır. Kalb basıncını artırdığı zaman p artar ve kan miktarı da artmış olur. Fakat yalnız p değişmesi olmaz aynı zamanda organizma kepiler borularının r yarı çapını da genişletir. Yoğunluğu (d), yarı çapı (r) olan bir kürenin, yoğunluğu (D,) olan bir sıvı içindeki yerçekimi kuvvetine bağlı olarak, düşüşünden yararlanarak viskozite katsayısı hesaplanabilir. 1 = g v * Bu formüle Stoke» formülü denir. Bu formül meteorolojide su damlacıklarının hızlarının bulunmasında da kullanılır. Belli sıcaklıktaki ve miktardaki bir sıvı yağın, akış zamanının aynı miktardaki ve 20°C’deki suyun akış zamanına oranına Engler viskozitesi denir. Belli bir sıcaklıktaki bir akışkanın, mutlak viskozitesinin akışkanın yoğunluğuna bölünmesinden, Kinama- tik viskozite katsayısı elde edilir. Bu katsayının CGS sistemine göre birimi stokesdir.
Petrol sanayiinde viskozite önemlidir. Bir petrol ürününün borudan akıp akmayacağı, pompalanıp pompalanmıyacağı ürünün viskozitesine bakılarak anlaşılır. Çeşitli memleketlerde çeşitli viskozite aletleri kullanılır. Avrupa’da Engler, APD’de Saybolt İngiltere’de Redwood metodlarına dayanan viskozite iletleri kullanılır. Elektrik viskozitesi: Bir gazın yoğunluğuna ve mekanik viskozitesine bağlı olmadan, elektrik şeraresine (kıvılcımına) gösterdiği dirence denir.