sarkaç
Bir nokta ya da bir eksen çevresinde hareket eden ve ağırlığının etkisiyle salınan katı cisim. Saat zembereği, salıncak, terazi oku gibi, ağırlık merkezinden geçmeyen yatay eksene göre hareketli her ağır cisim, bir sarkaçtır; salınımları kendi ağırlıkları tarafından doğurul- duğu için, bu tür cisimlere “ağırlık sarkaçları” adı verilir.
Eksen üstündeki sürtünme ve havanın direnci nedeniyle, salınımlar giderek sönümlenir; genliği küçülür ve sonunda sarkaç, denge konumuna girerek durur.
Denge konumundan aynı yönde iki geçiş arasında kalan süreye, “sarkacın devri” denir. Bu süreyi duyarlı olarak saptamak için, çok sayıda devir kronometreyle ölçülür ve toplam süre, devir sayısına bölünür.
Mekanikte / uzunluğunda yalın bir sarkacın T devri, g’nin yerçekimi ivmesini göstermesi koşuluyla, T=27t- ^ÍT7ğ formülüyle hesaplanır. Yani devir, uzunluğun kare köküne göre değişir. 25 cm uzunluğunda bir sarkacın devri, yaklaşık 1 saniyedir. Dört kat büyük, yani 1 m uzunlukta bir sarkaç için devir, 2 saniyeyi bulur.
Devir ve uzunluk özenle ölçülürse, bu formülle, belirli bir yerdeki yerçekimi ivmesi (g) hesaplanabilir. Bu nedenle, Yerküre’deki g değerleri, sarkaç yöntemiyle saptanmıştır ve kutupta g=9,83 m/sn/sn, ekvatorda g=9,78 m/sn/sn’dir. Sonuç olarak, belirli bir sarkacın devrinin, farklı yerlerde aynı değerleri vermediği söylenebilir
Ankara kentinin 120 km batısında, Nallıhan ilçesine bağlı Sarıyar köyü yakınlarında, Sakarya ırmağının dar bir boğaz içinde aktığı yerde kurulan (1950’de projeleri hazırlanarak 1956’da hizmete girmiştir) Sarıyar barajının yüksekliği 90 m (temel tabandan başlayarak 110 m), göletinin yüzölçümü 80 km2‘dir. 1,5 km önünde, 4 je- naratörle çalışan hidroelektrik santralı yeralır. Taşkın denetimi ve elektrik üretimi amacıyla kurulmuş olan baraj ve hidroelektrik santralı, Sakarya ırmağının düzensiz akışını önemli ölçüde düzenlemiştir ve Kuzeybatı Anadolu’nun enerji ağına büyük katkıda bulunmaktadır.