SÜRTÜNME OLMASAYDI?
Eğer, cisimler arasındaki sürtünme ortadan kalksaydı neler olabilirdi, hiç düşündünüz mü? Kalem, elimizden kayıp düşecek, kitaplar ve mürekkep hokkaları masanın üzerinden kayıp yere yuvarlanacak, masa, döşeme üzerinde kayarak köşeye toslayacak, kısacası, tüm cisimler aynı düzeye gelene kadar herşey kayacak ve yuvarlanacaktı. Sürtünmesiz bir dünyada, düğümler çözülecek, dikişler sökülecek, düğmeler düşecek, çiviler ve vidalar yerlerinden çıkacak, girdaplar sonsuza dek dönecek, ses asla sönmeyip, bir duvardan ötekine yankılanıp duracaktı. Buz üzerinde sürtünme azaldığı için kayar düşeriz. Kayakçılar, patenciler ve kızak-çılar, hızlarını sürtünmenin azalmasına borçludur. Buz üzerinde 2 atlı bir kızak, 70 ton ağırlığında bir yükü rahatça taşır.
Buz üstünde 70 ton tomruk taşıyan bir kızak
BUZLAR NE ZAMAN GEMİLERİ EZER?
Fakat, buzun sürtünmeyi her zaman çok azalttığı gibi bir sonuca da varılmamalıdır. Buz
xc__I__
Buzlar arasında sıkışıp kalmış Chelyuskin Gemisi
kırma gemilerinin çelik bordaları ile Kuzey Kutbu buzları arasındaki sürtünme araştırılmış ve sürtünme katsayısı, umulanın çok üstünde bulunmuştur: 0.2; bu, demirin, demirle sürtüşme katsayısı kadardır. Şimdi şekle bakalım, geminin bordası MN, buzun basıncı P, P’nin bordaya dik bileşkeni R, bordaya teğet bileşkeni F, P ile R arasındaki açı x olsun. Buzun gemiye değdiği noktadan çizilen dikle, gemi bordası arasındaki açı da x’dlr; çünkü bu iki açının kenarlan birbirine dikdir. Buzun gemiye sürtünme kuvvetine O diyelim, O = 0.2 R’dir. Q, F-den daha küçükse F, buzu sualtına doğru çeker ve bunun sonucu olarak, buz gemiye bir zarar veremez, gemi kayarak buzun yanından geçer; fakat O, F’den büyükse, sürtünme nedeni ile gemi kayamaz olur, durur; bu, geminin aysbergler arasında sıkışma durumudur. Bir süre sonra aysbergler, geminin çelik bordalarını çökertir ve hatta gemiyi ezerek yamyassı eder. Q = 0.2R ve F = R tan X’dir (tanjant x = F/R’den). Böylece O < F veya 0.2R<R tan x veya tan x > 0.2 buradan x > 11” bulunur. Demek ki, gemi bordasının dikey düzleme göre yaptığı açı 11° den büyükse, gemi aysber-ler arasında sıkışamaz, kayarak yoluna devam eder. 1934 yılı Şubat’ında, buzkırıcı olmayan Chelyuskin Gemisi, Bering Boğaz’ında aysbergler arasında sıkıştı, buzlar gemiyi daha kuzeye sürükledi ve sonunda çatır çatır ezdi. Havacılar,
2 ay süren bir operasyon sonucu gemidekileri kurtardı. Aysberglerin sıkıştırması sonucu, bordayı oluşturan çelik levhaların perçinleri sökülmüş, levhalar ek yerlerinden ayrılmış ve bir andq geminin iskele (sol) tarafı baştan sona soyulup gitmişti.
GEMİLER VE HALATLAR
Bilindiği gibi gemiler, halatlarla iskele babalarına bağlanarak yerinde tutulur. Bu sürtünme ile ilgili bir olaydır. Halatın, baba etrafında yaptığı dönüş sayısı aritmetik dizi olarak artarken, sürtünme geometrik dizi olarak artar. Bu şu demektir ki: Bir ipi bir direğe 3-4 kez dolamakla, küçük bir çocuk bile çok büyük bir çekmeyi durdurabilir. Burada Euler formülü geçer-lidir: F = fek* (F = ipi çeken büyük kuvvet, e natürel logaritmaların tabanı olan 2.718 …, k sürtünme katsayısı ve x dönme açısı “, yani ipin direk çevresinde kaç kere döndüğünü belirten açı). Örneğin, bir geminin, halatı 5.000 kg. lık bir kuvvetle çekmekte olduğunu düşünelim. Halat, babaya 3 kere sarılmışsa x, rad-yan cinsinden olur (360° = 2ı:), halat ile direk arasında sürtünme katsayısı 1/3 ise 6u x 1/3 Zt.
5.000 = fx2.72 = fx2.72 . iki tarafın
da logaritmasını alarak f = 9.3 kg. bulunur. Görüldüğü gibi, halatı 5 tenli:k kuvvetle çeken bir gemiyi, halat babaya 3 kere sarıldıktan sonra, yaklaşık 10 kg. lık bir kuvvet durdurabilmektedir. Doğaldır ki, halatın 5.000 kg.lık çekme ile kopmaması koşulu ile.
KARINCALARIN GARİP İŞBİRLİĞİ
Bir parça peynirin etrafında birçok karınca görürsünüz ve peynir yuvaya doğru hareket eder. Fakat gerçekte karıncaların bir bölümünün yaptığını diğer bir bölümü engellemektedir. Şekilde, bir peynir parçasının etrafını çevirmiş karıncaların çekme yönleri görülüyor. Karıncalar peynir parçasını birbirine karşıt yönlere çekmektedir. Yine de öne ve sola çekenler ağır bastığından peynir parçası öne ve sola doğru hareket eder. Bunu şöyle kanıtlarsınız: Bir bıçakla peynirin arkasındaki karıncaları ayırın,
parça çok daha hızla öne gitmeye başlar lece parçanın arkasındaki karıncaların p itmeyip karşıt yönde çektikleri anlaşılmı? Karıncaların bu garip “işbirliği” sonucı karıncanın çekebileceği bir parçayı yirmib rınca taşır.
AKUSTİK BULUTLAR
Göğün bulutsuz olduğu bir günde bi dalgaları gökten geri yansıyabilir. Bu ol giliz -fizikçisi Tyndall buldu. Hava açıkke yansıtan katmanlara “akustik bulut” den dir. Farklı ısı ve nemdeki hava katmanları havada yankılanmasına yol açmaktadır.
SESİN İNCELİP KALINLAŞMASI
Film alınırken sinemacılar sesin incelil laşınasını nasıl sağlıyor acaba? İnceltmek ğiniz sesi normalden daha yavaş dönen b da, kalınlaştırmak istediğiniz sesi ise nor daha hızlı dönen bir banda kaydediyor, her iki bandı normal hızla çalışıyorsun!, lanan bantta sesler incelirken yavaşlayan da sesler kalınlaşıyor. Aynı şeyi pikapda yabilirsiniz: Plağın dönüş hızı arttıkça celir.
BİTKİLER DE ACI ÇEKİYOR
Oregon Süs Bitkileri Araştırma L ratuvarında bitkilerin, zor koşullar alt kalır:ca etilen gazı çıkardıkları gösteril tir. Örneğin, hava kirliliği artınca, hav ki nem çok az veya çok fazla olunca, I başka yere nakledilince veya bitkinin leri budanınca, bitki etilen gazı yapm ve çevreye vermekedir. Bitkilerin etiler zı verdikleri iki şekilde anlaşılmaktı Kabuk böceği diye bilinen kınkanatlılar len kokusu alınca ağaca saldırır; a} etilen, “gaz kromatografisi” denen yön le ölçülebilir.